Wojna na wyczerpanie (1967–1970): Różnice pomiędzy wersjami

Wojna na wyczerpanie

Konflikt izraelsko-arabski
{{{opis grafiki}}}
Czas	{{{czas}}}
Miejsce	Półwysep Synaj
Wynik	Izrael i Egipt ogłosiły swoje zwycięstwo
Strony konfliktu
Izrael Egipt ZSRR
Siły
Siły Obronne Izraela: nieznane Egipt: nieznane ZSRR: 10 700-12 300 ludzi
Straty
Izrael: 1 551 zabitych (1 424 żołnierzy i 127 cywilów), 2 700 rannych (2 000 żołnierzy i 700 cywilów) Egipt: 5 000 zabitych ZSRR: 58 zabitych
Położenie na mapie świata Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|}
[[commons:{{{commons}}}|Multimedia w Wikimedia Commons]]

Wojna na wyczerpanie (hebr. מלחמת ההתשה, arab حرب الاستنزاف) była wojną lokalną prowadzoną pomiędzy Izraelem a Egiptem i Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich od 1967 do 1970. Została rozpoczęta przez Egipt, który uznał ją za najlepszą drogę do usunięcia Izraelczyków z Półwyspu Synaj utraconego w 1967 podczas wojny sześciodniowej. Głównym obszarem działań wojennych była strefa Kanału Sueskiego. Wojna została zakończona zawarciem zawieszenia broni w 1970.

W czerwcu 1967 Izrael podczas Wojny Sześciodniowej pokonał Egipt, Syrię i Jordanię oraz zajął Półwysep Synaj, Zachodni Brzeg i Wzgórza Golan. Państwa arabskie poniosły dotkliwą porażkę, jednak nie pogodziły się z zaistniałą sytuacją. 17 czerwca 1967 ministrowie spraw zagranicznych trzynastu państw arabskich proklamowali w Kuwejcie utworzenie wspólnego frontu walki przeciwko izraelskiej agresji. Postanowiono, że żadne arabskie państwo nie będzie prowadziło z Izraelem żadnych rozmów, nie zawrze z nim traktatu pokojowego i nie uzna istnienia państwa żydowskiego w Palestynie. Izolując Izrael politycznie i gospodarczo, postanowiono rozpocząć „wojnę na wyczerpanie”. Na Izrael miały spadać jednocześnie ze wszystkich stron różnorodne ataki przeprowadzane przez arabskich terrorystów, jak i przez arabskie armie. Miały one zmęczyć i wyczerpać zasoby strategiczne Izraela, aby osłabiony nie był przygotowany do ostatecznej inwazji i zniszczenia. Jednak terminem „wojna na wyczerpanie” przyjęło się określać starcia zbrojne, do których doszło w latach 1967-1970 na froncie izraelsko-egipskim.

Prawie natychmiast po ogłoszeniu zawieszenia broni zaczęło dochodzić do sporadycznej wymiany ognia. Do starć dochodziło głównie w rejonie Kanału Sueskiego i rzeki Jordan, ale także na Wzgórzach Golan i pograniczu izraelsko-libańskim. Do pierwszego większego incydentu zbrojnego doszło rankiem 1 lipca 1967, gdy egipscy komandosi zaatakowali izraelską kolumnę zmechanizowaną w pobliżu Ras al-Ushsh na Synaju. Zginął 1 Izraelczyk, a 13 żołnierzy zostało rannych. Do tego aktu agresji doszło pomimo obowiązującego rozejmu^[1].

W następnych dniach doszło do serii powietrznych incydentów nad Półwyspem Synaj. 4 lipca egipskie samoloty zbombardowały kilka izraelskich baz, tracąc jeden myśliwiec MiG-17 zestrzelony przez obronę przeciwlotniczą. 5 lipca egipskie myśliwce MiG-21 zestrzeliły dwa izraelskie myśliwce Mirage III. 8 lipca izraelska obrona przeciwlotnicza zestrzeliła egipski myśliwiec MiG-21 wyposażony w kamery wywiadowcze. 9 lipca zestrzelony został egipski Su-7, na co Egipcjanie odpowiedzieli serią nalotów na izraelskie pozycje, które osiągnęły swoją kulminację pomiędzy 11 a 15 lipca.

Skala egipskich działań wojskowych nad Półwyspem Synaj była tak duża, że dowództwo Sił Obronnych Izraela przerzuciło 15 lipca w rejon walk dwie eskadry myśliwców Mirage III. Od razu doszło do bitwy powietrznej, w której zostały zestrzelone dwa myśliwce Su-7, jeden MiG-17 oraz jeden MiG-21. Izraelczycy stracili przy tym jeden samolot myśliwski Mirage III. Skutkiem bitwy było zaprzestanie egipskich bombardowań Synaju.

Cały czas od zakończenia wojny sześciodniowej Egipt wykorzystywał na odbudowę swoich sił zbrojnych i 23 lipca 1967 oficjalnie poinformował o osiągnięciu pełnej gotowości bojowej do nowej wojny przeciwko Izraelowi. Tak szybka odbudowa sił zbrojnych była możliwa tylko dzięki pomocy finansowej bogatych państw naftowych Zatoki Perskiej (pomoc w wysokości 225 mln dolarów rocznie) i pomocy wojskowej Związku Radzieckiego (dostawa 400 samolotów i przeszkolenie ponad 300 pilotów).

W tym samym czasie Izrael nie mógł odbudować swoich strategicznych rezerw wojskowych, ponieważ Francja i Stany Zjednoczone ogłosiły trwające 135 dni embargo na sprzedaż sprzętu wojskowego do Izraela.

W sierpniu 1967 rząd izraelski zaproponował Egiptowi i Syrii wycofanie swoich wojsk z Synaju i Wzgórz Golan w zamian za demilitaryzację tych terenów, wolność żeglugi po Kanale Sueskim i Cieśninie Tirańskiej, prawo korzystania z wody rzeki Jordan oraz podpisanie traktatu pokojowego.

Pod koniec sierpnia przywódcy ośmiu państw arabskich spotkali się na szczycie Ligi Arabskiej w Chartumie. 1 września 1967 uczestnicy spotkania wydali Rezolucję Chartumską, która wzywała wszystkich Arabów do kontynuowania wojny przeciwko Izraelowi, zakończenia bojkotu naftowego po wojnie sześciodniowej, zakończenia arabskiej wojny w Jemenie i udzielenia pomocy Egiptowi i Jordanii. Przyjęto uchwałę „Trzy Razy Nie” („nie” dla pokoju z Izraelem, „nie” dla uznania istnienia państwa Izrael, „nie” dla negocjacji z Izraelem).

12 października 1967 egipskie samoloty wznowiły bombardowanie izraelskich pozycji na Półwyspie Synaj. Podczas bitwy powietrznej nad Refidim zestrzelono cztery egipskie myśliwce MiG-19.

21 października egipskie okręty rakietowe klasy „Komar” zatopiły u wybrzeży Egiptu izraelski niszczyciel INS „Eilat”. Zginęło 47 izraelskich marynarzy. Był to pierwszy w dziejach wojen przypadek skutecznego użycia kierowanych pocisków rakietowych^[2].

Za początek Wojny na wyczerpanie przyjęło się uznawać czerwiec 1968, gdyż właśnie wtedy egipska artyleria rozpoczęła ostrzał izraelskich pozycji na wschodnim brzegu Kanału Sueskiego. W ciągu następnych miesięcy w wyniku ostrzału artyleryjskiego zginęło kilku izraelskich żołnierzy^[3].

8 września 1968 egipska artyleria przeprowadziła ciężki ostrzał wszystkich izraelskich pozycji na wschodnim brzegu Kanału Sueskiego. Zginęło 10 izraelskich żołnierzy, a 18 zostało rannych. W następnych dniach egipskie samoloty zbombardowały liczne izraelskie bazy na Półwyspie Synaj. W ostrzale 31 października zginęło kolejnych 14 izraelskich żołnierzy.

Celem Egiptu było zadanie Izraelowi jak najcięższych strat. Miało to pozbawić Siły Obronne Izraela rezerw ludzkich i obniżyć morale żołnierzy. Zasoby ludzkie Izraela były znacznie mniejsze od egipskich i Arabowie spodziewali się, że w dłuższym okresie zdobędą w ten sposób przewagę umożliwiającą rozpoczęcie inwazji i zlikwidowanie państwa żydowskiego w Palestynie.

W obliczu zupełnie nowych wyzwań i zagrożeń na Półwyspie Synaj Sztab Główny Sił Obronnych Izraela podjął decyzję o rozpoczęciu statycznych działań obronnych. Konsekwencją tego były dalsze zmiany w sposobie organizacji izraelskich oddziałów i systemie szkolenia żołnierzy. Konsekwencje tej decyzji boleśnie odczuto podczas Wojny Jom Kippur 1973.

Jedynym pozytywnym posunięciem było zakupienie w Stanach Zjednoczonych nowych samolotów myśliwsko-bombowych F-4E Phantom i samolotów szturmowych A-4 Skyhawk. Odegrały one decydującą rolę podczas starć w następnych latach.

W październiku 1968 dowództwo Sił Obronnych Izraela podjęło decyzję budowy systemu fortyfikacji ziemnych wzdłuż wschodniego brzegu Kanału Sueskiego. System fortyfikacji nazwano Linią Bar-Leva, od nazwiska szefa Sztabu Głównego SOI generała Haim Bar-Leva (1924-1994).

Linia Bar-Leva składała się z ziemnych szańców i betonowych punktów obserwacyjnych wzniesionych wzdłuż Kanału. W najbardziej prawdopodobnych miejscach przeprawy wybudowano dodatkowe umocnienia ziemne. Szańce ziemne wznosiły się na 20 metrów nad poziomem wody, a ich nachylenie sięgało 45 stopni. Każdy punkt obserwacyjny był obsadzony przez 15 żołnierzy. Ich zadaniem było danie ostrzeżenia przy jakiejkolwiek próbie egipskiej agresji. Na bezpiecznych pozycjach z tyłu umocnień znajdowały się jednostki pancerne oraz artyleria. W ciągu 24 godzin można było zmobilizować brygady rezerwy, dla których przygotowano w rejonie Kanału magazyny z uzbrojeniem i amunicją. Mogły one przeprowadzić natychmiastowe uderzenie, włącznie z desantem na drugą stronę Kanału Sueskiego. W rejonie fortyfikacji wybudowano liczne bunkry i schrony przeciwlotnicze. Linię przecinały zapory przeciwpancerne oraz pola minowe o szerokości do 200 metrów.

Budowę Linii Bar-Leva ukończono do sierpnia 1970. Całość kosztowała 500 mln dolarów.

W nocy z 31 października na 1 listopada 1968 izraelscy komandosi (Sayeret Matkal) przeprowadzili desant z helikopterów, atakując cztery obiekty położone w głębi terytorium Egiptu (do 200 km od Kanału Sueskiego). Między innymi zniszczono stację transformatorową w Naj Hammadia i most Qeena.

Operacja wywołała głęboki szok w Egipcie, pokazując, że Izraelczycy mogą uderzyć w każdy punkt kraju. Prezydent Gamal Abdel Naser nakazał wybudowanie fortyfikacji wokół stu najważniejszych obiektów w państwie^[4].

3 marca 1969 prezydent Egiptu, Gamal Naser, publicznie wypowiedział zawieszenie broni z czerwca 1967^[5]. 8 marca egipska artyleria rozpoczęła na dużą skalę nękający ostrzał izraelskich pozycji na wschodnim brzegu Kanału Sueskiego. W ciągu trzech pierwszych dni artyleryjskiego ostrzału, Egipcjanie wystrzelili 40 tys. pocisków. Równocześnie egipskie lotnictwo bombardowało izraelskie stanowiska dowodzenia, składy i pozycje artylerii na Półwyspie Synaj^[6]. W maju 1969 zginęło 13 izraelskich żołnierzy, a 39 zostało rannych. W czerwcu izraelskie straty wyniosły 17 zabitych i 72 rannych.

W odwecie izraelscy komandosi przeprowadzili serię ataków dywersyjnych na Ismailę, Port Said, Tartus i Latakija. Największą operacją był atak jednostki specjalnej (Commando Jami) na egipski posterunek radiolokacyjny w Ras al-Adabia nad Morzem Czerwonym.

W obliczu nasilających się egipskich ataków, dowództwo Sił Obronnych Izraela zdecydowało się na przeprowadzenie w rejonie Kanału Sueskiego dużej operacji sił powietrznych. 20 czerwca 1969 Izraelczycy rozpoczęli zwabianie egipskich samolotów w rejony nie nadzorowane przez arabskie stacje radiolokacyjne i w serii bitw powietrznych zestrzelili 12 egipskich samolotów (przy stracie czterech własnych myśliwców).

Pomimo tej udanej operacji, egipski ostrzał artyleryjski nie ustawał i w lipcu 1969 zginęło 17 izraelskich żołnierzy, a 46 zostało rannych.

19 lipca 1969 izraelscy komandosi rozpoczęli operację niszczenia egipskich stacji radiolokacyjnych i wyrzutni rakiet przeciwlotniczych SAM nad Kanałem Sueskim. W kilku atakach unieszkodliwiono egipską obronę przeciwlotniczą w południowej części Kanału, a następnie 21 lipca rozpoczęto naloty, które do 24 lipca zniszczyły egipskie stanowiska rakietowe oraz radiolokacyjne.

Pomimo tych wszystkich działań, w okresie od sierpnia do grudnia 1969 w wyniku egipskich bombardowań i ostrzału artyleryjskiego nad Kanałem Sueskim zginęło 180 izraelskich żołnierzy.

W nocy z 9 na 10 września 1969 izraelscy komandosi przeprowadzili operację w rejonie portu Ras el-Sadat w Egipcie, niszcząc liczne wyrzutnie rakiet SAM. W następnych sześciu tygodniach izraelskie siły powietrzne przeprowadziły około tysiąca lotów bojowych niszcząc 200 wyrzutni rakiet przeciwlotniczych SAM i wszystkie stacje radiolokacyjne. Zginęło około 1,5 tys. egipskich żołnierzy.

Władze Egiptu zaniepokojone brakiem możliwości obrony przed nalotami przeprowadziły masową ewakuację ludności z miast i wiosek położonych w rejonie Kanału Sueskiego. Ewakuacja objęła 750 tys. ludzi.

W obliczu eskalacji działań wojennych na Bliskim Wschodzie 17 października 1969 przedstawiciele Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego rozpoczęli rozmowy poszukując sposobu zakończenia konfliktu izraelsko-egipskiego.

9 grudnia 1969 sekretarz stanu Stanów Zjednoczonych William Pierce Rogers przedstawił plan zakończenia konfliktu. Plan Rogersa wzywał Egipt do pełnego "zaangażowania się w pokój" w zamian za wycofanie wojsk izraelskich z Półwyspu Synaj^[7]. Jednak egipski prezydent Gamal Abdel Naser zdecydowanie odrzucił Plan Rogersa i zwrócił się z prośbą do Związku Radzieckiego o dostawy nowoczesnego sprzętu wojskowego. Rosjanie początkowo odmawiali kontynuowania dostaw uzbrojenia, lecz zmienili swoje zaangażowanie po wizycie Nasera w Moskwie (22 stycznia 1970). Wynikiem tej wizyty było zwiększenie radzieckiej pomocy wojskowej dla Egiptu. Liczba radzieckich "doradców wojskowych" w Egipcie stopniowo wzrosła do 10 600 – 12 500. Zajmowali się oni m.in. obsługą wyrzutni rakiet przeciwlotniczych, przysłanych z ZSRR. W tej grupie znajdowało się także 100-150 pilotów, którzy rozpoczęli patrolowanie egipskimi Migami-21 Kanału Sueskiego.

Równocześnie w 1969 roku Wielka Brytania odmówiła sprzedaży Izraelowi nowych czołgów Chieftain, które dostarczano do Iranu, Kuwejtu, Omanu i Jordanii. Pojawienie się tych nowoczesnych czołgów zakłóciło równowagę sił pancernych na Bliskim Wschodzie. Decyzja ta wymusiła na rządzie Izraela rozpoczęcie prac konstrukcyjnych nad rozwojem własnego przemysłu zbrojeniowego.

6 stycznia 1970 izraelskie siły powietrzne rozpoczęły działania wojny psychologicznej. Izraelskie myśliwce wielokrotnie przelatywały z dużą prędkością nad egipskimi miastami, wywołując poczucie zagrożenia wśród ludności cywilnej.

W marcu 1970 rozpoczął się zupełnie nowy etap Wojny na Wyczerpanie, charakteryzujący się dużym zaangażowaniem Związku Radzieckiego. Wraz z dostawami najnowszego sprzętu wojskowego do Egiptu przyjechało około 9 tys. radzieckich żołnierzy i 150 pilotów. W ten sposób liczba radzieckich wojsk w Egipcie wzrosła z 3 tys. w styczniu do 12,2 tys. w marcu 1970 r. 15 marca radziecka obrona przeciwlotnicza poinformowała o osiągnięciu gotowości bojowej w rejonie Kanału Sueskiego^[8]. Równocześnie na Morze Śródziemne wpłynął zespół operacyjny 60 radzieckich okrętów wojennych.

W maju 1970 egipska artyleria nasiliła ostrzał izraelskich pozycji na wschodnim brzegu Kanału Sueskiego. Wzrosła także aktywność egipskich komandosów, którzy przenikali na Półwysep Synaj przeprowadzając akcje dywersyjne. W ciągu jednego tylko tygodnia zanotowano 304 incydenty zbrojne. W przestrzeni powietrznej dochodziło do nieustannych starć. W artyleryjskich pojedynkach w okresie od kwietnia do sierpnia 1970 zginęło 2 873 egipskich żołnierzy, a około 4 000 zostało rannych. Strona izraelska ponosiła niewielkie straty, gdyż żołnierze chronili się w wybudowanych schronach i bunkrach. W ten sposób Wojna na Wyczerpanie prowadziła do wyczerpania Egiptu a nie Izraela.

7 sierpnia 1970 sekretarz stanu Stanów Zjednoczonych William Pierce Rogers zdołał przekonać Izrael i Egipt do ogłoszenia zawieszenia broni, które miało obowiązywać przez 3 miesiące. Plan Rogersa nakładał na obie strony obowiązek zachowania "militarnego status quo w obrębie strefy sięgającej 50-km na wschód i zachód od linii zawieszenia broni."

Egipcjanie natychmiast złamali warunki zawieszenia broni rozmieszczając do października 1970 około 100 nowych baterii rakiet przeciwlotniczych w rejonie Kanału Sueskiego. W ten sposób powstał największy w historii system obrony przeciwlotniczej.

We wrześniu 1970 prezydent Stanów Zjednoczonych Richard Nixon złożył deklarację zobowiązującą Amerykę do interwencji zbrojnej w obronie Izraela, gdyby ten został zaatakowany przez Egipt i ZSRR. Równocześnie Kongres Stanów Zjednoczonych zaniepokojony systematycznie rosnącą pozycją Związku Radzieckiego w Egipcie, po raz pierwszy zgodził się dostarczyć Izraelowi najnowocześniejszy amerykański sprzęt wojskowy o wartości 500 mln dolarów. Pozwoliło by to przywrócić równowagę sił na Bliskim Wschodzie.

Straty Izraela wyniosły 1424^[9] żołnierzy oraz 15-16 samolotów^[10]. Straty Egiptu to około 5000 zabitych oraz 101-113 samolotów^[10]. Ponadto zginęło 3 pilotów radzieckich.

28 września 1970 zmarł prezydent Gamal Abdel Naser. Jego następca, Anwar Sadat, akceptował zawieszenie broni. Jednak natychmiast po przejęciu rządów rozpoczął planowanie kolejnej wojny z Izraelem, w celu odzyskania Półwyspu Synaj. Wojna ta wybuchła w 1973 roku (Wojna Jom Kippur).

• Benny Morris. "A History of the Zionist-Arab Conflict, 1881–1999". Knopf 1999. ISBN 0-679-42120-3
• Yaacov Bar-Simon Tov. The Israeli-Egyptian War of Attrition, 1969–70. New York: Columbia University Press, 1980.
• Chaim Herzog i Shlomo Gazit. The Arab-Israeli Wars: War and Peace in the Middle East. New York: Vintage Books, 2004.
• Lawrence L. Whetten. "The Canal War: Four-Power Conflict in the Middle East". MIT Press, Cambridge, 1974. ISBN 0-262-23069-0

• Lista arabskich zamachów w Izraelu
• Lista zamachów na cele izraelskie na świecie

• Israel Defense Forces - The Official Website
• Israel Ministry of Foreign Affairs
• Palestine Facts - War of Attrition
• Operacje ‘Escort’ i ‘Raviv’ - 7-10 września 1969 roku