Thomas Blatt
 Thomas Blatt w Sobiborze (2013) | |
| Imię i nazwisko urodzenia |
Toivi Hersz Ber Blatt |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Odznaczenia | |
| |
Thomas „Toivi” Blatt, pierwotnie Tomasz Blatt (ur. 15 kwietnia 1927[1] w Izbicy, zm. 31 października 2015 w Santa Barbara) – więzień obozu zagłady w Sobiborze i uczestnik powstania więźniów tego obozu, autor licznych wspomnień z czasów Holocaustu. Imiona i nazwisko nadane przy narodzeniu – Toivi Hersz Ber Blatt[2]. Po wojnie używał także nazwisk: Tobiasz Blatt[3][4] oraz Bolesław Stankiewicz[5][6].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Urodził się w Izbicy – typowym polskim sztetlu, nazywanym „żydowską stolicą” ze względu na przewagę ludności żydowskiej (ok. 90% mieszkańców w 1939).
W 1943 roku został wraz z rodziną deportowany do obozu zagłady w Sobiborze. Jego rodzice i o 6 lat młodszy brat zginęli w komorze gazowej. On sam przetrwał zatrudniony w warsztacie obozowym. Był uczestnikiem powstania więźniów, które wybuchło 14 października 1943 roku. Z Sobiboru uciekło wtedy ok. 300 powstańców, z czego tylko co dziesiąty przeżył do końca wojny.
Okres powojenny
[edytuj | edytuj kod]Latem 1944 roku po wyzwoleniu, przyjechał do Lublina i zamieszkał w kamienicy przy ulicy Kowalskiej 4 z Herszem Blankiem, Szlomo Szmajznerem, Leonem Felhendlerem, Chaskielem Menche, Szlomo Podchlebnikiem oraz Meierem Zissem[7]. Znalazł tymczasowe zatrudnienie w warsztacie ślusarskim Władysława Zawadzkiego na ulicy Zamojskiej 49 w Lublinie[8]. W kwietniu 1945 roku wyjechał na Śląsk i jako Tobiasz Blatt złożył podanie o przyjęcie do pracy w MUBP w Gliwicach, a w dokumentach związanych z zatrudnieniem zamieścił wzmiankę o wcześniejszej pracy dla NKWD w roku 1944[4].
W grudniu 1945 roku zdezerterował z pracy z bronią i nielegalnie, z pomocą przemytników, przedostał się przez Szczecin do Berlina[8][9]. W Berlinie został aresztowany przez Rosjan, a po wyjściu z aresztu przemieszczał się pomiędzy obozami dla uchodźców odwiedzając m.in. Leipeheim i Föhrenwald w którym spotykał Jankiela Pożyckiego, który także przeżył ucieczkę z Sobiboru[9][10]. W Niemczech odnalazła go poznana jeszcze w Polsce, przyszła żona Teodozja, telegrafistka wojskowa z Lublina, która namówiła go do powrotu do Polski[8][9]. Przed powrotem, ze względów bezpieczeństwa z uwagi na wcześniejszą dezercję, Tomasz Blatt zarejestrował się w polskiej misji repatriacyjnej jako Bolesław Stankiewicz[6][5] i pod takim nazwiskiem wrócił w roku 1947 z przyszłą żoną do Opola[9].
Po powrocie do Polski w styczniu 1947 wziął ślub z Teodozją Kowalik[8] i rozpoczął pracę w sklepie z artykułami tekstylnymi prowadzonym przez teściową[9][11]. W Opolu został rozpoznany przez kolegę z Urzędu Bezpieczeństwa, który wiedział o dezercji i w zamian za milczenie zaczął wyłudzać towary ze sklepu Blatta[9][11]. Po amnestii z roku 1947, która obejmowała także dezerterów z KBW, UB, MO zrezygnował z zatrudnienia w sklepie i został skierowany do pracy w organach bezpieczeństwa przez PPR[6]. W roku 1948 wrócił do MUBP tym razem w Gdańsku, gdzie w styczniu 1949 ukończył czteromiesięczną Wojewódzką Szkołę Zawodową WUBP[6].
W ankiecie specjalnej wypełnionej przed rozpoczęciem zatrudnienia, jako prawdziwe podał nazwisko Hersz Blatt, a nazwisko według dokumentów - Stankiewicz Bolesław[6]. Opisując stosunek do służby wojskowej wspomniał, że był ochotnikiem (bez stopnia) w Centralnej Szkole Oficerów Polityczno - Wychowawczych w Łodzi[8]. Zaświadczenie opiniujące przydatność do pracy w Organach Bezpieczeństwa otrzymał od oficera informacji wojskowej Leona Cymiela z którym uciekł z obozu w Sobiborze[6].
Po wojnie Blatt studiował dziennikarstwo. W 1959 roku wyemigrował do Stanów Zjednoczonych i zajął się dokumentacją Zagłady Żydów[12]. Jego wspomnienia ukazały się m.in. na łamach polskich tygodników: „Świat” i „Kulisy”. W 1979 roku zarejestrował rozmowę z jednym z przywódców powstania w Sobiborze, Aleksandrem „Saszą” Peczerskim. W 1983 roku przeprowadził trzygodzinny wywiad z byłym oficerem SS z Sobiboru, Karlem Frenzlem. Zapis tej rozmowy, zatytułowany Morderca i jego świadek, zamieścił 28 marca 1984 roku niemiecki tygodnik „Stern”. Ten sam wywiad opublikował także polski „Przegląd Tygodniowy” (1 maja 1983) oraz izraelski „Ha-Arec” (27 kwietnia 1984).
Dziennik Blatta zawierający opis przebiegu powstania w Sobiborze został wykorzystany w telewizyjnym filmie stacji CBS pt. Ucieczka z Sobiboru. Film otrzymał m.in. dwa Złote Globy i kilka nominacji do Nagrody Emmy. Tomasz Blatt jest bohaterem reportażu Hanny Krall Autoportret z kulą w szczęce.
Mieszkał w Santa Barbara w Kalifornii. W 70. rocznicę powstania w obozie w Sobiborze został przez prezydenta Bronisława Komorowskiego odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej[13].
Publikacje w języku polskim
[edytuj | edytuj kod]- Z popiołów Sobiboru: (skąd nie było powrotu): historia przetrwania, z przedm. Christophera Browninga; tł. z ang. Dorota Szczygieł, Muzeum Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego, Włodawa 2002, ISBN 83-912511-7-9.
- Sobibór: zapomniane powstanie, tł. z ang. Dorota Szczygieł, Muzeum Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego, Włodawa 2003, ISBN 83-912511-3-6.
- Ucieczka z Sobiboru, z ang. przeł. Małgorzata Szubert, Świat Książki, Warszawa 2010, ISBN 978-83-247-1819-1.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Blatt Tomasz (Tojvi). [w:] Projekt „Historia Mówiona” na stronach Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN” [on-line]. [dostęp 2010-08-23]. (pol.).
- ↑ Marek Bem, In Memoriam, [w:] Pamięć nie zna przedawnienia, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” nr 12 R. 2016, Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2016, ISBN 978-83-63444-48-8.
- ↑ Holocaust Survivors and Victims Database.
- ↑ a b IPN, Biuletyn Informacji Publicznej.
- ↑ a b Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD). Sobibor interviews, Survivors of the revolt(1984).
- ↑ a b c d e f IPN, Biuletyn Informacji Publicznej.
- ↑ Adam Kopciowski, Lejba (Leon) Felhendler, Szkic biograficzny, Lublin 2018.
- ↑ a b c d e Rafał Hetman, Izbica, Izbica, Wydawnictwo Czarne, 2021, ISBN 978-83-8191-196-2.
- ↑ a b c d e f Oral history interview with Thomas Blatt, RG-50.549.01.0014, USHMM [online], 1996.
- ↑ Marek Bem (red.), Sobibór Bunt, Relacje więźniów uciekinierów z niemieckiego obozu zagłady w Sobiborze, Warszawa-Kraków 2021, ISBN 978-83-65902-40-5.
- ↑ a b Oral history interview with Thomas Blatt, RG-90.063.0126, USHMM [online], 2007.
- ↑ Thomas Blatt. Sobibor Interviews. [dostęp 2015-11-02].
- ↑ Ordery w 70. rocznicę Powstania w obozie w Sobiborze, prezydent.pl, 14 października 2013 [dostęp: 16 czerwca 2015].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Wywiad Tomasza Blatta z Karlem Frenzlem. muzeum.wlodawa.metronet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-01-23)].
- Spotkanie z katem – artykuł z „Gazety Pomorskiej”
- Wspomnienia Tomasza Blatta w Archiwum Historii Mówionej Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN” w Lublinie
- Thomas Blatt w pamięci Sobiboru, październik 2010. rainer-hesse.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-22)].