Kornel Ujejski

Kornel Ujejski

Kornel Ujejski
Data i miejsce urodzenia	12 września 1823 Beremiany
Data i miejsce śmierci	19 września 1897 Pawłów k. Lwowa
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	literatura
Epoka	Romantyzm
Ważne dzieła
Skargi Jeremiego, Maraton, Melodie biblijne, Dla Moskali, Pieśni Salomona
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach

Kornel Ujejski herbu Drużyna^[1] (ur. 12 września 1823 w Beremianach, zm. 19 września 1897 w Pawłowie) – polski poeta, publicysta społeczny, określany często „ostatnim wielkim poetą romantyzmu”.

Kornel Ujejski był autorem liryki wizyjnej oraz religijno-mesjanistycznej stylizowanej na modlitwy oraz biblijne psalmy, w której wyrażał − powzięte z myśli Andrzeja Towiańskiego − irracjonalne, zakorzenione głęboko w etyce chrześcijańskiej przekonanie co do zbawienia narodu polskiego w obliczu klęsk kolejnych powstań oraz wewnętrznej niezgody.

Pochodził z zamożnej rodziny szlacheckiej, która w 1839 roku zrezygnowała z majątku ziemskiego Beremiany, na rzecz dzierżawy wsi Dawidów, nabytej od zakonu dominikanów, w okolicach Lwowa. Początkowo uczył się w domu, od 1831 w Buczaczu przy klasztorze bazylianów, później we Lwowie.

We Lwowie poznał Leszka Dunina Borkowskiego i Wincentego Pola. Zaprzyjaźniony był ze środowiskiem literackim skupionym wokół Ossolineum oraz „Dziennika Mód Paryskich”. W 1844 wraz z kuzynem Wiktorem Wiśniewskim udał się do Warszawy. W stolicy, przy pomocy Augusta Bielowskiego, nawiązał kontakt z Kazimierzem Wóycickim, ten doprowadził do jego spotkania z Teofilem Lenartowiczem, Napoleonem Leonem Łubieńskim oraz Augustem Wilkońskim. Znajomości te wpłynęły na przyszły dorobek literacki, o czym świadczą nawiązywania w utworach do tematyki biblijnej. Zainspirowany patriotycznymi ideami, zaangażował się w działalność konspiracyjną. Brał udział w pracach przygotowujących powstanie w 1846.

W 1845 rodzina Ujejskich uzyskała własność wsi Lubsza, Wyspa i Mełna. Poeta osiadł w Lubszy. Debiutował poematem Maraton, odczytanym w 1845 na wieczorze literackim u Adama Kłodzińskiego. Z lat 1840–1845 pochodzi wczesna twórczość, zebrana w tomiku w 1848 roku Kwiaty bez woni, oraz w wydanym w 1849 zbiorku Zwiędłe liście.

W 1847 – przez Belgię – wyjechał do Paryża. W Brukseli poznał Joachima Lelewela, w Paryżu Józefa Bohdana Zaleskiego, Fryderyka Chopina, Juliusza Słowackiego. Uczęszczał na wykłady w Sorbonie i w Collège de France. W roku 1848 uczestniczył w rewolucji lutowej w Paryżu. W maju powrócił w rodzinne strony, na wieść o rewolucjach w Berlinie i Wiedniu. Brał udział w rewolucji lwowskiej w dniach 1-2 listopada 1848 roku.

W 1849 roku ożenił się z Henryką z domu Komorowską^[2]. Rok później wraz z małżonką ufundował w Pawłowie, do dziś tam istniejący^[3], pomnik upamiętniający zniesienie przez władze austriackie pańszczyzny. Był też fundatorem cerkwi^[4]. Magistrat we Lwowie w listopadzie roku 1858 nadał w dzierżawę poecie majątek Zubrza wraz z Sichowem i Pasiekami Miejskimi. Od 1857 współpracował z „Dziennikiem Literackim”. W 1860 roku uczestniczył w wyprawie do Jass, gdzie powstał Marsz polski. Dwa lata później ufundował odbudowę spalonego kościoła w Pawłowie (na świątyni do dnia dzisiejszego fakt ten upamiętnia pamiątkowa tablica). W 1863 działał w kręgach konspiracji galicyjskiej, m.in. w Bratniej Pomocy^[5].

Po upadku powstania styczniowego, w którym nie brał udziału, zajął się działalnością publiczną. Był przeciwnikiem konserwatywnego stronnictwa stańczyków. Uczestniczył w uroczystościach patriotycznych, wygłaszając mowy, m.in. na pogrzebie Artura Grottgera. W 1868 za wiersze z cyklu Do Moskali, poświęconego oficerom rosyjskim, którzy popierali naród polski w dążeniach niepodległościowych, władze wytoczyły mu proces sądowy. Został skazany na 8 dni aresztu i grzywnę w wysokości 40 zł. Władze nakazały konfiskatę twórczości poety. Był posłem do Rady Państwa w Wiedniu w latach 1877–1878. Członek honorowy Towarzystwa Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu od 1893^[6]. W 1893 otrzymał honorowe obywatelstwo Drohobycza^[7].

W 1880 zrezygnował, z powodu złego stanu zdrowia, z użytkowania majątku Zubrza, przenosząc się do Lwowa. Od 1881 osiedlił się w Tomaszowcach na Podolu, majątku swego syna Kordiana. Ostatnie lata życia Ujejskiego związane są z Pawłowem, gdzie w roku 1883 odwiedził drugiego syna, Romana. Zmarł 19 września 1897 w Pawłowie lub Chojołowie^[8]. W krakowskim środowisku artystycznym powstał pomysł pochowania go na Skałce. Nie było to zgodne z wyrażaną za życia przez poetę wolą spoczęcia na wiejskim cmentarzu, po cichym i skromnym obrzędzie (bez lwowskich fanaberii i parady). Ujejski chciał też by mowę na jego pogrzebie wygłosił ksiądz proboszcz z Radziechowa, z którym był zaprzyjaźniony. Wolę tę spełniono częściowo. Pochowano go w Pawłowie w niemurowanym a wykopanym grobie, ale podczas mocno rozbudowanej uroczystości. Według pamiętników Henryki Bartmańskiej (wnuczki poety) przyjechał ze Lwowa chór "Lutnia", Sokoli lwowscy, delegacja słuchaczy Uniwersytetu i Politechniki, prezydent miasta Godzimir Małachowski i marszałek Kraju Stanisław hr. Badeni, z różnych miasteczek delegacje z wieńcami, księży polskich i ruskich około dwudziestu, tłumy młodzieży szkolnej oraz procesje z chorągwiami z okolicznych miejscowości. O godzinie 11 miejscowi chłopi przenieśli trumnę z kaplicy dworskiej, gdzie wcześniej była wystawiona na katafalku. Po nabożeństwie kondukt udał się do cerkwi. Tu odbyły się modlitwy w dwóch obrządkach i przemówienie wygłosił proboszcz z Radziechowa^[9].

Po latach synowie poety ustawili na grobie sarkofag z monolitu piaskowcowego z krzyżem i inskrypcjami. Wykonano go najprawdopodobniej w warsztacie lwowskim. Obok spoczęła jego żona^[9]. Dom Ujejskich został spalony w 1944 przez ukraińskich żołnierzy dywizji SS-Galizien^[4].

Był uczuciowo związany z pianistką Leonią Wildową, żoną lwowskiego i wydawcy Karola Wilda (w komisie księgarni którego wydawano dzieła Ujejskiego^[10]), której zadedykował swój zbiór pt. Tłumaczenia Szopena datowanych na lata 1857–1860^[2][11]. Jego bratem był Zdzisław, właściciel dóbr w Wasylkowcach (zm. 1907)^[12].

25 października 1897 w kościele Bernardynów we Lwowie odsłonięto tablicę upamiętniającą Kornela Ujejskiego, które ufundowało Stowarzyszenie Rękodzielników Lwowskich „Gwiazda” (wykonana w pracowni Juliana Markowskiego, napisy i emblematy stworzył Ludwik Makolondra)^[13].

8 grudnia 1901 przy ulicy Akademickiej we Lwowie stanął pomnik Kornela Ujejskiego, autorstwa Antoniego Popiela. Po wkroczeniu do miasta Armii Czerwonej pomnik został zdjęty, by w roku 1950 zostać przekazanym władzom polskim. Początkowo trafił do parku w Wilanowie, gdzie składowano odzyskane z Kresów różne monumenty, bądź tablice pamiątkowe. 27 listopada 1956 został przeniesiony do Szczecina. Oficjalne odsłonięcie pomnika w Szczecinie nastąpiło jednak dopiero w pięćdziesiąt lat po jego sprowadzeniu, 9 grudnia 2006 roku. Z tej okazji pomnik został odświeżony poprzez usunięcie z jego powierzchni zabrudzeń^[14].

Ujejski był kontynuatorem nurtu romantycznego w poezji.

Jego najbardziej znanym utworem jest pieśń Z dymem pożarów (Chorał) z 1846, która, spopularyzowana w czasie Wiosny Ludów, zwłaszcza w zaborze austriackim stała się nieoficjalnym hymnem powstania styczniowego. Wiersz jest stylizowany na biblijne błaganie do Boga o łaskę i zmiłowanie nad cierpiącym narodem.

• Maraton (1845)
• Pieśni Salomona (1846)^[16]
• Skargi Jeremiego (1847)^[17]
• Kwiaty bez woni (1848)^[18]
• Zwiędłe liście (1849)^[19]
• Melodie biblijne (1852)^[20]
• Dla Moskali (1862)^[21]
• Tłumaczenia Szopena (1866) (próba poetyckiego przełożenia muzyki)

• Eli, Eli, lama sabachtani (1866)
• Ostatnia strofa (1866)
• Modlitwa więźnia (1866)
• Za zbłąkanych (1866)
• Oda do Poezyi (1898)
• Perły boleści (1898)

• Do Boga
• Na drukarski jubileusz
• Na zgon rozstrzelanych w Irkucku
• Noc natchnienia
• Pamięci Traugutt 
• Powstańcowi poległemu w roku 1863
• Przeklęci
• Suplikacje
• Toast podczas uczty danej we Lwowie na cześć J. l. Kraszewskiego
• Weteranom z roku 1831

• Alina Witkowska, Ryszard Przybylski: Romantyzm. Wyd. VIII – 3 dodruk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 458-460, 675, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 978-83-01-13848-6.

• Piotr Czartoryski-Sziler – Kornel Ujejski – piewca narodowy
• Marek Adamiec – Kornel Ujejski (pol. • ang.)
• Ludwik Zygmunt Dębicki, Kornel Ujejski urodzony w 1825 r., zasnął w Panu w d. 19 września 1897 r. w Pawłowie, Kraków 1897 r. w serwisie polona.pl
• Twórczość Kornela Ujejskiego w bibliotece Polona