Dubhe
| α Ursae Majoris | |||||||||||||||||||||
Gwiazda i jej towarzyszka widziane przez teleskop | |||||||||||||||||||||
| Dane obserwacyjne (J2000) | |||||||||||||||||||||
| Gwiazdozbiór | |||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rektascensja |
11h 03m 43,672s[1] | ||||||||||||||||||||
| Deklinacja |
+61° 45′ 03,72″[1] | ||||||||||||||||||||
| Paralaksa (π) | |||||||||||||||||||||
| Odległość | |||||||||||||||||||||
| Wielkość obserwowana | |||||||||||||||||||||
| Ruch własny (RA) | |||||||||||||||||||||
| Ruch własny (DEC) |
−34,70 ± 0,39 mas/rok[1] | ||||||||||||||||||||
| Prędkość radialna |
−9,40 ± 0,30 km/s[1] | ||||||||||||||||||||
| Charakterystyka fizyczna | |||||||||||||||||||||
| Rodzaj gwiazdy |
żółty olbrzym + gwiazda ciągu głównego | ||||||||||||||||||||
| Typ widmowy |
A: G9III | ||||||||||||||||||||
| Masa |
A: 4,25 ± 0,25[4] | ||||||||||||||||||||
| Promień | |||||||||||||||||||||
| Metaliczność [Fe/H] |
−0,15[6] | ||||||||||||||||||||
| Wielkość absolutna | |||||||||||||||||||||
| Jasność | |||||||||||||||||||||
| Temperatura |
4500 K[5] | ||||||||||||||||||||
| Charakterystyka orbitalna | |||||||||||||||||||||
| Krąży wokół | |||||||||||||||||||||
| Półoś wielka |
7320[6] pc | ||||||||||||||||||||
| Mimośród |
0,0161[6] | ||||||||||||||||||||
| Alternatywne oznaczenia | |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
Dubhe (Alfa Ursae Majoris, α UMa) – druga pod względem jasności gwiazda w konstelacji Wielkiej Niedźwiedzicy. Wchodzi w skład asteryzmu Wielkiego Wozu. Jest oddalona o około 123 lata świetlne od Słońca.
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Tradycyjna nazwa gwiazdy, Dubhe, pochodzi z języka arabskiego. Słowo الدب al dub oznacza „niedźwiedź” i jest fragmentem dłuższej frazy ظهر الدب الاكبر ẓahr al dub al akbar oznaczającej „grzbiet Wielkiej Niedźwiedzicy”[5][7][8]. Bliższa oryginału forma Dubb pojawiła się w średniowiecznych tablicach alfonsyńskich[8]. Międzynarodowa Unia Astronomiczna w 2016 formalnie zatwierdziła użycie nazwy Dubhe dla określenia tej gwiazdy[9].
Charakterystyka obserwacyjna
[edytuj | edytuj kod]
Jest to najdalej wysunięta na północ gwiazda Wielkiego Wozu. Wraz z sąsiednią gwiazdą Merak (Beta Ursae Majoris) pomaga znaleźć na niebie słabszą Gwiazdę Polarną, czemu para ta zawdzięcza nazwę „wskaźników”. Dla obserwatorów powyżej 32°45′N (m.in. w całej Europie) gwiazdy te nigdy nie zachodzą[8].
Gwiazda ta wyróżnia się zauważalnie pomarańczową barwą wśród białych gwiazd Wielkiego Wozu. Dubhe i Alkaid mają także odmienny ruch własny niż pięć pozostałych gwiazd tworzących asteryzm i w czasie rzędu dziesiątek tysięcy lat jego wygląd zmieni się nie do poznania[5].
Charakterystyka fizyczna
[edytuj | edytuj kod]Jest to gwiazda poczwórna[5], system tworzą dwie gwiazdy spektroskopowo podwójne[1][10].
Główny składnik, Alfa Ursae Majoris A, czyli właściwa Dubhe[9], to żółty olbrzym należący do typu widmowego G9[1] o wielkości obserwowanej 2,00m[1][2]. Ma on temperaturę 4500 K, jasność 300 razy większą niż jasność Słońca i 30 razy większy promień[5]. Masa tej gwiazdy jest ponad czterokrotnie większa niż masa Słońca[4]. Opuściła ona już ciąg główny, a w jej jądrze trwa synteza helu w węgiel[5].
Alfa Ursae Majoris B to biała gwiazda ciągu głównego o typie widmowym A7,5, wielkości 4,91m[1][3] i masie 1,6–1,7 masy Słońca[4]. Na niebie jest oddalona od olbrzyma o 0,7 sekundy kątowej (pomiar z 2014 roku)[11]. Gwiazdy te krążą wokół wspólnego środka masy, dzieli je odległość około 23 au od siebie, a jeden obieg zajmuje im 44 lata[5].
Ponad 400 razy dalej znajduje się gwiazda podwójna oznaczona HD 95638[10], również będąca składnikiem układu[5]. Ma ona typ widmowy F7 V[10] i wielkość gwiazdową 7,19m, jest oddalona o 380,6″ od olbrzyma[11]. Jej widmo ukazuje, że układ ten tworzą dwie gwiazdy okrążające wspólny środek masy co 6 dni[5].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Lista gwiazd w gwiazdozbiorze Wielkiej Niedźwiedzicy
- Lista najjaśniejszych gwiazd w poszczególnych gwiazdozbiorach
- Najjaśniejsze gwiazdy
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k l Dubhe w bazie SIMBAD (ang.)
- ↑ a b alf UMa A w bazie SIMBAD (ang.)
- ↑ a b alf UMa B w bazie SIMBAD (ang.)
- ↑ a b c D.B. Guenther, P. Demarque, D. Buzasi, J. Catanzarite i inni. Evolutionary Model and Oscillation Frequencies for α Ursae Majoris: A Comparison with Observations. „The Astrophysical Journal”. 530 (1), s. L45–L48, 2000. DOI: 10.1086/312473. PMID: 10642202. Bibcode: 2000ApJ...530L..45G. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k Jim Kaler: DUBHE (Alpha Ursae Majoris). [w:] STARS [on-line]. [dostęp 2018-01-02]. (ang.).
- ↑ a b c d Anderson E., Francis C: HIP 54061. [w:] Extended Hipparcos Compilation (XHIP) [on-line]. VizieR, 2012. [dostęp 2017-12-29]. (ang.).
- ↑ Ursa Major, the great bear. W: Ian Ridpath: Star Tales. James Clarke & Co., 1988. ISBN 978-0-7188-2695-6.
- ↑ a b c Ursa Major, the Greater Bear. W: Richard Hinckley Allen: Star Names Their Lore and Meaning. Nowy Jork: Dover Publications Inc., 1963, s. 439. ISBN 0-486-21079-0. (ang.).
- ↑ a b Naming Stars. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2017-11-19. [dostęp 2018-01-02].
- ↑ a b c HD 95638 w bazie SIMBAD (ang.)
- ↑ a b Mason et al.: WDS J11037+6145AB. [w:] The Washington Double Star Catalog [on-line]. VizieR, 2014.