Ałmaty: Różnice pomiędzy wersjami

Ałmaty

Алматы

Herb Flaga
Państwo	Kazachstan
Obwód	ałmacki (wchodzi w skład, administracyjnie niezależne)
Zarządzający	Jerbolat Askarbiekowicz Dosajew
Powierzchnia	683,5[1] km²
Wysokość	785 m n.p.m.
Populacja (2023) • liczba ludności • gęstość	2 211 198[2]01.10.2023 3163 os./km²
Nr kierunkowy	+7 727
Kod pocztowy	050000 – 050063
Tablice rejestracyjne	02, A
Położenie na mapie Kazachstanu Ałmaty
43°16′39″N 76°53′45″E/43,277500 76,895833
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Ałmaty (stara nazwa Ałma-Ata; kaz. Алматы, ros. Алматы lub Алма-Ата) – największe miasto i do 1997 stolica Kazachstanu, położone w południowo-wschodniej części kraju, na wysokości ok. 700 m n.p.m. u podnóża Zailijskiego Ałatau (Tienszan), w pobliżu granicy z Kirgistanem, na terenie charakteryzującym się dużą aktywnością sejsmiczną. Miasto stanowi główny ośrodek przemysłowy, kulturalny i naukowy Kazachstanu: znajduje się w nim Akademia Nauk oraz liczne uczelnie.

• od 1854 – Zailijskoje (rosyjski fort)
• od 1867 – Wierny (Ве́рный)
• od 1921 – Ałma-Ata (Алма-Ата, co można tłumaczyć jako „ojciec jabłek”, przy czym nazwą w języku kazachskim było Алматы).
• od 1993 – Ałmaty (Алматы). Po uzyskaniu niepodległości przez Kazachstan władze państwowe podjęły w 1993 roku decyzję o przyjęciu formy „Ałmaty” jako urzędowej nazwy kazachskiej, także w języku rosyjskim^[3]. W Rosji ta zmiana nie została zaakceptowana i stosowana jest nazwa Алма-Ата.

Według zaleceń Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej, przyjętych podczas 73. posiedzenia^[4] (5 września 2012), nazwa Ałmaty to główna polska nazwa miasta, nazwą wariantową pozostaje zaś Ałma-Ata. Nie ustalono jednoznacznie tego, czy egzonim winien podlegać deklinacji. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych nie zajmuje w tej sprawie określonego stanowiska. Urzędnicy z Ministerstwa Spraw Zagranicznych i z Ambasady RP w Astanie nie odmieniają tej nazwy^[5], natomiast Wielki słownik ortograficzny wydany przez Wydawnictwo Naukowe PWN podaje dopełniacz Ałmatów^[6].

Na trasie starego Jedwabnego Szlaku w 1854 r. Rosjanie założyli twierdzę Zailijskie (Zailijskoje, to znaczy znajdujące się za rzeką Ili) z 470 żołnierzami i oficerami załogi, wokół której zaczęła wyrastać osada. W 1867 r. liczyła 10 tys. mieszkańców, została przemianowana na Wierny (Wiernyj, tzn. „wierny, oddany”) i uzyskała prawa miejskie. W 1921 przeprowadzono derusyfikację nazwy na rzecz Ałma-Ata, ale forma ortograficzna różniła się od tej, którą stosowano w języku kazachskim. W 1927 r. przeniesiono z Kyzyłordy do Ałma-Aty stolicę będącej w składzie Rosji Radzieckiej kazachskiej republiki autonomicznej. W 1929 r. miasto miało 45 tys. mieszkańców. Rozwinęło się szybko po doprowadzeniu linii kolei turkiestańsko-syberyjskiej. Zostało stolicą wyodrębnionej w 1936 r. z republiki rosyjskiej Kazachskiej SRR, a później niepodległego Kazachstanu. Za czasów radzieckich Kazachstan był regionem, gdzie wysyłano ludność polską z Ukrainy i Białorusi, co spowodowało obecność w mieście gminy polskiej.

W 1993 r. władze Kazachstanu przyjęły jako urzędową kazachską formę nazwy miasta Ałmaty (Алматы). W 1997 r. miasto straciło status stolicy na rzecz ówczesnej Akmoły, której w 1998 r. zmieniono nazwę na Astanę^[7] i która ulokowana jest znacznie bardziej w centrum Kazachstanu niż Ałmaty.

1 grudnia 2011 otwarto pierwszy odcinek metra.

Ałmaty ubiegało się o organizację zimowych igrzysk olimpijskich w 2014 r., jednak kandydatura ta odpadła w pierwszym etapie wyboru. Miasto ubiegało się także o organizację zimowych igrzysk olimpijskich w 2022 r., jednak podczas sesji MKOl 31 lipca 2015 w Kuala Lumpur zdecydowano, że imprezę zorganizuje Pekin.

W dniach od 29 stycznia do 8 lutego 2017 Ałmaty było gospodarzem 28. Zimowej Uniwersjady.

• sobór Wniebowstąpienia Pańskiego z 1907^[8]
• opera z 1934 w stylu socrealistycznym

 Z tym tematem związana jest kategoria: Transport w Ałmaty.

• Autobusy (od 1929)
• Tramwaje w Ałmaty (od 1937)
• Trolejbusy w Ałmaty (od 1944)
• Ałmaty-1 – dworzec kolejowy przeznaczony jest dla pociągów tranzytowych z rosyjskiej Syberii
• Ałmaty-2 – dworzec kolejowy centralny
• Port lotniczy Ałmaty
• Metro w Ałmaty (budowane od 1984, otwarte 1 grudnia 2011)

Planuje się budowę trasy szybkiego tramwaju oraz wydzielonej trasy autobusowej (tramwaj szynowy).

 Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

• Ałmacki Teatr Opery i Baletu^[9] 
• Międzynarodowy Festiwal Filmowy „Eurasia”

• 17 maja 2003 papież podniósł Apostolską Administraturę w Ałmaty do rangi diecezji pod wezwaniem Świętej Trójcy, wchodzącej w skład metropolii w Astanie. Drugim ordynariuszem został hiszpański misjonarz – José Luís Mumbiela Sierra^[10].
   Osobny artykuł: Diecezja Ałmaty.

Mieszkańcy Ałmaty to przeważnie muzułmanie lub prawosławni. Ci pierwsi w większości to Kazachowie, prawosławni to głównie Rosjanie.

 Z tym tematem związana jest kategoria: Sport w Ałmaty.

• HK Ałmaty – klub hokejowy
• CSKA Ałmaty – klub piłkarski
• Dinamo Ałmaty – klub piłkarski
• Dostyk Ałmaty – klub piłkarski
• FK Ałmaty – klub piłkarski
• Kajrat Ałmaty – klub piłkarski
• Megasport Ałmaty – klub piłkarski
• Namys Ałmaty – klub piłkarski
• Stadion Centralny w Ałmaty – stadion wielofunkcyjny
• Gornyj Gigant – kompleks skoczni narciarskich

Niedaleko miasta na wysokości 1691 m n.p.m. znajduje się kompleks sportowy Medeo (kaz. Медеу Спорт Кешені), który jest najwyżej położonym lodowiskiem na świecie.

• Wieża telewizyjna w Ałmaty

• Kasym-Żomart Tokajew – kazachski dyplomata i polityk, były dyrektor generalny biura ONZ w Genewie, były premier i przewodniczący Senatu, obecnie prezydent Kazachstanu
• Rusłana Korszunowa – pochodząca z Kazachstanu modelka
• Dmitrij Strelnikoff – mieszkający w Polsce rosyjski pisarz, biolog, podróżnik i dziennikarz
• Jerżan Kazychanow – kazachski polityk, minister spraw zagranicznych w latach 2011–2012
• Julia Pogrebińska – polska aktorka
• Karina Abdullina – kazachska piosenkarka
• Gülżan Mołdażanowa – rosyjska przedsiębiorczyni
• Władimir Żyrinowski – rosyjski polityk, deputowany do Dumy Państwowej i jej wiceprzewodniczący, prawnik, doktor nauk filozoficznych
• Danelija Tuleszowa – reprezentantka Kazachstanu w 16. Konkursie Piosenki Dla Dzieci w 2018

Ałmaty ma 17 umów o współpracę^[11].

• Igor Abrosimow: Советская Россия: 1917–1991 – государство, политика, экономика, наука, культура, литература, искусство. proza.ru, 2009.

• Witryna internetowa miasta Ałmaty. almaty.kz. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-06)]. (ros. • ang. • kaz.)
• Almaty Development. almatydev.blogspot.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-15)]. (ang.)
• Zdjęcie satelitarne z Google Maps