Obskurantyzm

Obskurantyzm (z łaciny obscurare, obscurans czyli zaciemniać, zaciemniający) – ciemnota umysłowa, wstecznictwo, kołtuństwo, wrogie nastawienie do postępu i oświaty^[1] oraz praktyka celowego zapobiegania poznaniu faktów lub szczegółów jakiejś sprawy.

Istnieją dwa historyczne i intelektualne znaczenia tego terminu:

1. Ograniczanie wiedzy przez odcięcie społeczeństwa od jej źródeł,
2. Styl w literaturze i sztuce charakteryzujący się celową niejasnością, ogólnikowością^[2][3].

Termin obskurantyzm pochodzi od tytułu szesnastowiecznej satyry Epistolæ Obscurorum Virorum powstałej w Niemczech. Anonimowe dzieło było obroną hebraisty Jana Reuchlina w sporze z dominikanami, w tym z Johannesem Pfefferkornem. Spór dotyczył palenia Talmudu jako księgi niechrześcijańskiej. Pozwolenie na palenie ksiąg żydowskich Johannes Pfefferkorn uzyskał od Maksymiliana I. W XVIII wieku filozofowie okresu oświecenia określali tym terminem działania wrogie oświeceniowej koncepcji szerzenia wiedzy.

Obskurantyzm jest elementem nurtów: antyintelektualnego i elitaryzmu oraz fundamentalizmu religijnego^[4]. Według tych poglądów wiedza powinna być dostępna jedynie dla klasy rządzącej, natomiast ogół społeczeństwa uznaje się za niegodny poznania faktów i prawdy. Obskurantyzm jest zasadniczo antydemokratyczny^[5][6]. W osiemnastowiecznej Francji markiz de Condorcet dowodził, że obskurantyzm arystokracji doprowadził do problemów społecznych, które stały się przyczyną rewolucji francuskiej. W XIX wieku matematyk William Kingdon Clifford opisał obskurantyzm duchownych, którzy w prywatnych rozmowach zgadzali się z teorią ewolucji, publicznie zaś krytykowali teorię jako pogląd niechrześcijański.

Obskurantyzm jest związany zwykle z religijnym fundamentalizmem, jest jednak udzielnym poglądem nie związanym z doktrynami teologicznymi. Fundamentalizm zakłada szczere wyznanie wiary, obskurantyzm zakłada manipulację na zasadzie politycznej poprawności^[4]. Za obskuranckiego może być uznany pojedynczy naukowiec, filozof, człowiek prawdziwie wierzący, ateista oraz agnostyk w sytuacji, gdy jako jeden z członków społeczeństwa uważa, że religia rozpowszechniona wśród ludzi służy kontroli społecznej^{[potrzebny przypis]}. Realizując swoje cele obskuranci ograniczają możliwość pogłębiania, szerzenia i publikowania wiedzy oraz dowodów przeciwnych wspólnej wierze w "status quo", w którym rządzi naród, co jest lokalną odmianą niezbędnego, tzw. "szlachetnego kłamstwa" (Noble lie), pojęcia wprowadzonego do dyskursu politycznego przez Platona w roku 380 p.n.e. Stąd utrzymywanie "status quo" jako ograniczenia wiedzy noszącego znamiona obskurantyzmu stosowane jest zarówno przez pronaukowych reformatorów w ruchach religijnych^[4] oraz sceptyków, takich jak Henry Louis Mencken, a także w krytyce religii^[7].

• Ciemnogród