Trabuc

Lo trebuc es una pèça d’artilhariá medievala de contrapés. Es una maquina de sètge que foguèt utilizada a l'Edat Mejana, per destruire la maçonariá de la muralhas, o per lançar de projectils per dessús los barris.

Lo trebuc de contrapés apareguèt dins la primièra partida del sègle XII dins los païses del bacin mediterranèu a l'encòp dins las tèrras crestianas e dins las regions contrarotladas pels musulmans^[1]. Podiá lançar de projectils de tres cents liuras (140 kg) e los projectar de granda velocitat contra los barris enemics. Segon las circonstàncias, de cadavres infectats per de malautiás foguèron getats dins las vilas per tòca de propagar las epidèmias d'entre los asetjats, es la varianta medievala de la guèrra biologica. Lo trabuc de compés aparegut en China a l'entorn del sègle IV, en Euròpa al sègle VI e venguèt obsolet solament al sègle XVI, plan aprèp l'introduccion de la polvera de canon. Lo trebuc es fòrça mai precís que los autres catapultas de l'Edat Mejana. Pendent las crosadas, Ricard Còr de Leon donava de noms plan evocators als dos trabucs utilizat al sètge de Sant Joan d'Acre en 1191 "God's Own Catapult" e "Bad Neighbor^[2]".

L’edat d'aur del trebuc se situa al sègle XIII. Foguèt utilizada pendent la crosada dels Albigeses, coma lo mòstan d'escavacions fachas a Carcassona e al castèl de Montsegur per exemple.

S'estima comunament que lo trebuc podava tirar de bolets pesant fins a 120 kg cap una distància d’un pauc mai de 200 m. Se deviá mantenir una distància minimala de 150-200 mètres per se tenir fòra de portada los arquièrs assetjats. Una maquina de talas dimensions èra mai sovent emplegada coma arma de sètge. Èra puntada cap a un punch precís dels barris enemics qu'èran alara bombardats. Lo trebuc constituava tanben una arma de dissuasion eficaça. En efècte, sufisiá a vegadas que los assetjants comencèron a erigir une maquina per que la plaça fòrta capitule.

Lo trebuc fuguèt remplaçat per l’artilhariá de polvera fins a que se daissèt l'usatge pendent lo sègle XVI. Ambedos sistèmas d’armament coexistèron en efècte pendent prèp de tres sègles alara que l’artilhariá de polvera foguèt introducha al començament de la guèrra de Cent Ans opausant los Franceses als Angleses, e pendent lo sètge d’Orleans. Cal dire qu'a l’epòca, lo trebuc èra d’un usatge mai aisit e subretot mens dangierós que l’artilhariá de polvera.

Una de las darrièras utilizacions del trebuc coma arma de sètge que foguèt consignada per escrich data de 1521. Per manca de polvera, Hernán Cortés faguèt montar un trebuc al sètge de la capitala aztèca Tenochtitlán. Se dich que seviguèt pas mai d'un còp e que provoquèt la seuna destruccion al primièr tir.

Se las dimensions e la massa de la maquina pòdon variar fòrça d’un modèl a un autre, un trabuc de talha mejana deuriá possedar las caracteristicas tecnicas seguentas:

• Logor de la vèrga: 8 a 12 mètres ;
• Massa del contrapés: entre 10 e 18 tonas ;
• Massa dels bolets: de 80 a 100 quilogramas ;
• Portada maximala: un pauc mai de 200 mètres;
• Nombre de servissents: prèp de 60 personas (fustièrs, picapeirièrs, manòbras, eca.) ;
• Cadéncia de tir : 1 a 2 per ora.

Es fach d’un assemblatge ligant una vèrga a un contrapés articulat. De l'autre costat èra ligat una pòcha qu'èra plaçat lo projectil, mai sovent un bolet de pèira talhada.

Lo foncionament del trabuc utiliza lo principi mecanic del palfèr per propulsar una pèira o d'autres projectils fòrça mai luenh e amb mai de precision qu’una catapulta balança fins a la posicion verticala e, amb l’ajuda un croquet, una de las extremitats de la fronda se desliga, propulsant lo projectil cap a la cibla amb una granda fòrça^[3].

Nota: Aquela descripcion tradusís aquela de l’Encyclopédie médiévale de Viollet le Duc que compila las coneissenças teoricas sul trabuc a la fin del sègle.

Villard de Honnecourt^[4] nos dona lo dessenh d’un de'aqueles grands trabucs de contrapés, tan fòrt emplegats pendent las guèrras del sègle XII e XIII. Alara que l’elevacion d'aquela maquina manca dins lo manuscrich de nòtra arquitecte picard del sègle XIII, pasmens la figura quel presenta e l’explicacion ajuda a comprendre aquelas menas de maquinas. Villard escrich al bas de son plan la legenda seguenta (del francés ancian):

«Se volètz façonar lo fòrt engenh que se nomena trabuc, fasètz aquí atencion. D'aquí son las sablièras coma repausant a tèrra. Aquí siètz davant los •ii• torns e la Còrda dobla amb que se ravala la vèrga. Vejatz se podètz dins aquela autra pagina. I a grand fais de ravalar, perque lo contrapés es fòrça pesuc; perque i a una panièra plena de tèrra, qu'a •ii• grandas canas de long e •ix• pés de larg, e •xii• pés de fons. E al bandir de la flècha (*), pensatz! E vos ne donatz garda, perque deu èsser mantenguda a aquela travèrsa del devant.

(*) La flècha designa una cavilha.»

Al sètge del castèl de Menèrba (en Minerbés), Pierre de Vaux-Cernay^[5] dich, se levèt del costat dels Gascons una maquina d'aquela que se nomena manganèls, qu'i trabalhavan nuèch e jorn amb fòrça d’ardor. Quitament, al mièjorn e al nòrd, s'auçava doas maquinas, saber una de cada costat. Fin finala, del costat del comte, es a dire a l’orient, èra una excellenta e imensa pèirièra, que cada jorn costava vint e una liuras pel salari dels obrièrs qu'i èran emplegats.

Al sètge de Castèlnòu d'Arri, començat contra Simon de Montfòrt, lo comte de Tolosa faguèt «preparar un engenh de grandor monstruosa per roïnar las muralhas dels castèl, que lançava de pèiras enòrmas, e capvirava tot çò qu'atenhava... Un jorn, lo comte (Simon de Monfort) s’avançava per destruire aquela maquina; e coma los enemics l’aviá rodejada de valats e de clèdas de tal biais que nòstres gents podavan pas i arribar...» En efècte, totjorn s'encledava aquelas maquinas tan per empachar los enemics de las destruire que per preservar los òmes que las servissián.

Al sètge de Tolosa, Pierre de Vaux-Cernay conta que, dins lo combat que Simon de Monfòrt foguèt tuat, «lo comte e lo pauc de monde qu'èra amb el se retirant per causa d’una granissa de pèiras e de l’insuportable trumada de flèchas que los accablavan, s’arrestèron devant las maquinas, darrièra de clèdas, per s'aparar de las unas e de las autras ; perque los enemics lançavan suls nòtres una enòrma quantitat de peiras mejans dos trabucs, un manganèl e mai engenhs...»

Es alara que Simon de Monfòrt foguèt atengut per una pèira lançada per una peirièra que se ne servissiá las femnas, sus la plaça de Sant Sarnin, es a dire a cent tesas al mens del luòc que se passava lo combat..

Villard de Honnecourt nomena l’engenh de contrapés suspendut per de bièlas, de contrapés en forma de panièras, trabuc ; que se deu conclure que se lo manganèl es tanben un engenh de contrapés, sonque pòt èsser un engenh de balancièr, coma aquel figurat dins lo bas relèu de Sant Nazèri de Carcassona^[6] e dins fòrça de imatges de manuscrichs.

1. ↑ (en) David Nicolle/Gerry Embleton/Sam Thompson, Medieval Siege Weapons. Western Europe AD 585-1385, Osprey Publishing, 2002, p.18.
2. ↑ "Neatorama - Trivia." en linha
3. ↑ FAT(en)The Original Floating Arm Trebuchet sus trebuchet.com
4. ↑ Voir l’album de Villard de Honnecourt, publié par MM. Lassus e Alfred Darcel (París, Delion, 1858), e l’edition anglesa publicada per M. Willis (Oxford, Parker).
5. ↑ dins son (fr)Histoire des Albigeois
6. ↑ (fr)Bas relèu que se supausa representar la mòrt de Simon de Monfòrt.

• (en)Chevedden e al., Scientific American, 1995, cap: The Trebuchet [https://web.archive.org/web/20040726001919/http://www.deremilitari.org/resources/pdfs/trebuchet.pdf en linha
• (en)Paul E. Chevedden; Dumbarton Oaks Papers, No. 54; cap: The Invention of the Counterweight Trebuchet:A Study in Cultural Diffusion (TEXT) en linha
• (en)Byzantine Heavy Artillery: The Helepolis in Greek, Roman, and Byzantine Studies, 1998
• (en)Christopher Gravett; Medieval Siege Warfare; ed: Osprey Publishing}
• (en) Peter Vemming Hansen; Medieval Siege Engines Reconstructed: The Witch with Ropes for Hair; jorn: Military Illustrated, 1992

• (en)Secrets of Lost Empires: Medieval Siege (building of and history of trebuchets), from the NOVA website
• (en)Trebuchet Mechanics PDF )
• (en)Video of a Spring Trebuchet in action
• (en)Historical accounts of the Trebuchet
• (en)Warwick Trebuchet
• (en) Istòria del trabuc.

• (fr) Demonstracion de tir de trabuc de l'AMQ la Fèste mediévala de Saint-Marcellin (Quebèc)
• (fr) Demonstracion de tir d'un trabuc optimizat a l'IUT d'Orleans.
• (fr) Site amb descripcion, fotos e plans ;
• (fr) Demonstracion de tir a Larressingla en Gasconha.