Quasar

Un quasar (var. qüasar ò quàsar) es una galaxia activa amb un nuclèu fòrça luminós. Es format d'un trauc negre supermassís enviroutat per un disc d'acrecion. Rescaufada per lei fòrças de friccion, la matèria d'aqueu disc aganta una temperatura fòrça auta e emet un raionament electromagnetic fòrça important dins lei domenis radio, infraroge, visible, ultraviolet e X. Aquò fa dei quasars leis objèctes pus luminós de l'Univèrs conegut a l'ora d'ara.

Totei lei quasars identificats son situats a una distància fòrça alunchada de la Tèrra que va de 783 milions d'ans lutz a mai de 12,9 miliards d'ans lutz. Per aquela rason, lei quasars son probable una fasa passada de l'activitat dei galaxias que poblan actualament l'Univèrs e qu'èra liada a la preséncia de matèria a proximitat de son trauc negre centrau. Uei, aquela matèria a disparegut laissant de galaxias pus suavas amb un nuclèu sensiblament mens actiu e mens luminós.

Lei quasars foguèron detectats per lo premier còp a la fin deis ans 1950 gràcias a l'aparicion dei premiers radiotelescòpis. En causa dei limits dei telescòpis optics d'aquela decenni, la màger part foguèron classats coma fònt radiò sensa objècte visible associat. Pasmens, lor talha angulara febla foguèt rapidament identificada e, tre 1960, lo Third Cambridge Catalogue recensava de centenaus d'objèctes d'aqueu tipe. La meteissa annada, la fònt radiò 3C 48 foguèt finalament liada a un objècte visible. Leis astronòms detectèron una mena d'estela blava pauc lusenta a l'endrech deis emissions. Poguèron mesurar son espèctre mai sa natura èra d'aqueu temps inexplicabla.

La descubèrta decisiva per la comprenança dau fenomèn se debanèt en 1962 e foguèt l'òbra de Cyril Hazard e de John Bolton. D'efiech, aprofichèron una occultacion per la Luna de la fònt radiò 3C 273 per identificar l'objècte optic associat e mesurar son espèctre. Obtenguèron de resultats similars a aquelei de 1960. Un autre astronòm, Maarten Schmidt, comprenguèt alora la rason de l'aspècte de l'espèctre : un escart vèrs lo roge fòrça importanta modificava sa forma generala. L'objècte 3C 273 s'alunchava de la Tèrra a la velocitat de 47 000 km/s. Aquò confiermèt una teoria ja emesa per Bolton per 3C 48 e revolucionèt l'observacion dei quasars, mot inventat en 1964 per l'astrofisician Hong-Yee Chiu. Es l'abreviacion de l'anglés « quasi-stellar radio source ».

Durant leis ans 1960-1970, la question de la natura dei quasars foguèt un subjècte de recèrca important en astrofisica. L'escart vèrs lo roge important, caracteristic d'aqueleis objèctes, indicava puslèu d'objèctes luenchencs. Pasmens, aquò èra pas aisat d'acceptar car lei distàncias calculadas, de miliards d'ans lutz, èran totalament novèlas. De mai, ges de mecanisme conegut permetiá d'explicar la luminositat d'objèctes tant luechencs.

D'autreis ipotèsis foguèron donc exploradas. Per exemple, una estela fòrça massisa podriá engendrar un fenomèn similar dins certanei condicions. Pasmens, seriá fòrça instabla. De mai, leis espèctres observats correspondián pas a un espèctre estellar. Per la question de l'energia, la fission nucleara e la fusion nucleara son pas capables de produrre una tala quantitat de lutz. Dins aquò, dins leis ans 1970, l'idèa de l'existéncia d'un disc d'acreccion fòrça caud permetèt de resòuvre aqueu problema e la distància cosmologica dei quasars foguèron pauc a pauc acceptada. La pròva definitiva arribèt en 1979 amb la descubèrta d'un quasar « doble » en causa d'un efiech de lentilha gravitacionala.

Dins leis ans 1980-1990, un modèl dau quasar foguèt pauc a cha pauc desvolopats. Aqueleis objèctes integrèron la classa dei galaxias activas. La causa de lor luminositat extrèma seriá lo resultat de la friccion de la matèria presenta dins lo disc d'accrecion dau trauc negre supermassís situat au centre de la galaxia. Aqueu mecanisme aguèt tanben per avantatge d'explicar la distància entre lei quasars e la Tèrra : la fasa quasar d'una galaxia seriá una fasa provisòria dins l'existéncia d'una galaxia que s'acabariá quand lo trauc negre auriá consumat tota la matèria a sa portada.

Segon lo modèl actuau, l'estructura d'un quasar compren tres partidas principalas :

• un trauc negre supermassís ocupa lo centre. Sa massa varia de quauquei milions a quauquei miliards de massas solaras.
• un disc d'accrecion se tròba a l'entorn dau trauc negre. Lei fòrças de friccion presenta dins aqueu disc entraïnan una aumentacion fòrça importanta de la temperatura de la matèria que lo compausa. Aquela matèria vèn alora la fònt d'emission d'ondas electromagneticas poderosas coma de raionaments radiò e X.
• de giscles de matèria cauda expulsada dau disc d'accrecion son presents a l'entorn de certanei quasars. Somés ai linhas dau camp magnetic de l'environament dau trauc negre, agantan de velocitats pròchas d'aquela de la lutz.

• Galaxia activa.
• Blazar.