Pirenèus
  | |
 | |
| Tipe | Serrada |
|---|---|
| Autres noms | Pòrts, Pirenèu |
| Eponim | Pirena |
| Part de | Cencha alpina |
| Localizacion | |
| Estat | Espanha, França e Andòrra |
| Unitat administrativa | Nòva Aquitània, Occitània, Comunautat Autonòma Basca, Aragon, Navarra e Catalonha |
| Limitròf amb | Val de l'Èbre Conca d'Aquitània |
 | |
| Donadas | |
| Altitud | 3 404 m |
| Punt culminant | Aneto |
| Superfícia | 55 000 km² |
| Material | ròca metamorfica, ròca magmatica e ròca sedimentària |
| Dimensions | 491 ( ) km |
| Istòria | |
| Periòdes istorics | Eocèn, Paleozoïc e Mesozoïc |
| Cronologia | |
| Edat | Eocèn |
Los Pirenèus[nt 1] (o a tòrt las Pirenèas[1]), tanben sonats popularament los Pòrts, son una cadena montanhosa entre la mar Mediterranèa (cap de Creus) e l'ocean Atlantic (golf de Gasconha), situada en Occitània (pendís nòrd), als Païses Catalans (èst), al Bascoat (oèst) e en Aragon (pendís sud).
En tèrmes d'estats, los Pirenèus separan França (pendís nòrd) e Espanha (pendís sud) e comprenon al mitan lo principat d'Andòrra. Las principalas excepcions a aquesta disposicion son formadas 1º per la Val d'Aran, una valada occitana que depend d'Espanha mas que se situa sul pendís nòrd del massís; 2º per lo vilatge catalan de Llívia qu'es una enclava espanhòla dins l'estat francés; 3º per la comarca catalana de Cerdanha situada sul pendís sud de la cadena, mas partejada entre França e Espanha.
An una longor de 425 km e una largor que generalament fa pas mai de 100 km.
Lo gentilici es pirenenc -a.
Los Pirenèus prenon los noms seguents dins las lengas dels territòris qu'ocupan: en catalan Pirineus; en aragonés Pireneu; en basc Pirinioak; en francés Pyrénées; en espanhòl Pirineos.
Segond la mitologia grèga, los Pirenèus foguèron creats per Eracles, que faguèt un clapàs per enterrar la princessa Pirena.
Principalas cimas
[modificar | Modificar lo còdi]Qualques unas de las cimas pus importantas dels Pirenèus son, entre d'autras:
- Lo Pic d'Aneto (3404 m), en Ribagòrça, lo pus naut de la sèrra.
- Lo pic de Pocets (3375 m), en Ribagòrça.
- Lo Mont Perdut (3355 m), en Aragon.
- Vinhamala (3298 m), en Gasconha.
- Lo Pica d'Estats (3143 m), a caval entre Palhars Sobeiran e Gasconha.
- La Comapedrosa (2942 m), altitud maximala d'Andòrra.
- Carlit (2921 m), en Nauta Cerdanha.
- Collarada (2886 m), en Aragon.
- Lo Pic de Mieidia d'Aussau (2884 m), en Bearn
- Montardo (2830 m), dins la Val d'Aran.
- Canigó (2784 m), en Conflent.
- Las doas cimas dels Encantats (2747 e 2738 m), en Palhars Sobeiran.
Nòtas
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ Dins las lengas autoctònas:
Referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ Domergue Sumien. L’occitan, lenga fantasmada: l’exemple de la toponimia. «[...] lei Pirenèus, au masculin, segon la primiera reïntroduccion sabenta d’aqueu nom dins lei lengas modèrnas, que comencèt tot bèu just dins un document en occitan de 1660: <als confins dels Pireneus> (Dauzat & al. 1978. 196). Pasmens lo francisme las/eras Pirenèas* s'es espandit a causa dau francés les Pyrénées que sa finala -ées sembla tau femenina. Ara lo conseu generau deis Auts Pirenèus (Hauts/Nauts Pirenèus en gascon) se sent obligat de promòure la forma Hautas Pirenèas*, en se fabricant una autenticitat factícia qu’ignora tot de l’istòria occitana dau nom (cf. Atau que’s ditz 1998. 8).»
