Eròi

Un eròi (al femin eroïna) es la persona que passa la nòrma de per sas caracteristicas moralas, mai sovent amb sa valentiá. Dins un sens larg se fa referéncia als protagonistas coma los personatges principals de quina ficcion que siá.

A l'origina, un eròi èra lo personatge de la mitologia grèga que sens èsser un dieu (e donc mortal), èra capabla de realizar de prodigis e d'activitats al delà de la portada d'un uman ordinari. Los eròis foguèron mai tard lo centre de l'epopèia e de la cançon de gèsta medievala. L'eròi grèc se destria per sas aptituds guerrièras, puèi amb lo temps se tròban tanben d'eròis amoroses o umanitaris (los sants catolic son lo rebat religiós dels eròis). Dins los comics ven un supereròi.

Segon Pedro Salinas, l'eròi literari foguèt, successivament:

1. L'immortal, o l'eròi del mite.
2. Lo guerrièr, o l'eròi de la epopèia o de gèsta medievala.
3. L'èsser excellent, o eròi idealizat dels romans sentimentals de la renaissença e del romanticisme.
4. Un òme normal, o eròi de classa mejana o borgesa del roman realista e naturalista del sègle XIX.

Lo passatge del tresen ponch al darrièr se verifica, segon el, amb l'antieròi del roman picaresca espanhòl, dins los sègles XVI e XVII.

A vegada se considèra coma eròi la persona que salv una autra d’un perilh grèu, produsent un fach notable o mediatic, de mèsme biais, dins lo mond socialista (Alemanha, URSS) de l'eròis del trabalh, s'aplica lo tèrme al sens larg a aqueste que mòstra dins lo trabalh un dovoament o una productivitat especiala. A l'epòca modèrna se'n ven confondre (per de causas propagandistas, politicas o sentimentalas) los eròis amb las victimas (los eròis de la 11 de setembre, los eròis subrevivents dels camps de concentracion, etc.), o simplament amb las personas celèbras. En general, lo patrimòni popular tend a associar la figura de l'eròi amb la qualqu'un d'exemplar, e que servís de referent dins la mesura que respècta la justícia e perseguís la realizacion d’un mond melhor.

Dins la literatura o lo cinèma, l'eròi es simplament lo personatge central d’una òbra, ont las accions o expleich son contats. Dins la literatura e mai que mai dins los romans e dins las tragèdias, l'eròi pòt aver de mancas que pòdon lo manar a la realizacion de la profecia, coma dins lo cas de Hamlet. Dins l'opèra e lo teatre liric, l'eròi e l'eroïna, sovent son interpretats per un tenor e una soprano, los personatges mas vulnerables son interpretats per de voses liricas, alara que los mai fòrts lo son per de voces grevas o dramaticas. Una evolucion modèrna de l'eròi literari es lo supereròi, personatge dels comics, roman o cinèma, dotat de «superpoders», e abitualament consacrar a salvar l'umanitat dels criminals e dangièrs.

Los eròis son presents dins las mitològics de las culturas grègas, romanas, germanicas o d'autras. Los eròis mai celebres s’apròchan a l'estatut del dieu dins unas culturas. La paraula eròi ven del grèc ancian (ἥρως hērōs), e descriu l'eròi cultural qu'apareis dins la mitologia. Los eròis grècs èran de personatges mitològics. Fondators, donavant lo nom a lor vila e territòri. Aquestes eròis èran pas totjorn de modèls de conducha o avián de vertuts eroïcas; fòrça èran de semideus, filhs de mortal e de dieu. L'epòca d'aquestes eròis ont se situan las istòrias de la mitologia grèga es coneguda coma l'edat eroïca, que s'acaba pauc après la guèrra de Tròia, quand los legendaris combatents tornèron a l'ostal o se'n anèron en l'exili.

L'eròi classic ten çò que Lord Raglan (un descendent de FitzRoy Somerset) nomena una biografia elaborada compausada de doas dotzenas de tradicions comunas que coneissiá pas la linha que separa lo fach istoric del mite. Per exemple las escasenças de sa naissença son inabitualas: un òme poderós ensag lo tuar al naícer, es raubat e elevat per de parents adoptius dins un país alunhat. Sovent l'eròi tròba una mòrt misteriosa, de còps al suc d’una montanha, son còrs es pas enterrat, daissa pas de successors e ten una o mai sepulturas sagradas.

La filosofia tanben estudia la figura de l'eròi, se consacrant sus sa quita esséncia. Atal, en general, los eròis son aquestes que, aluenhats de l'interés de la reconeissença sociala, e en respectant los principis naturals de justícia, aspiran a encontrar de la vertat, atal coma far mai aisit la vida videnta dels autres mejanç lo culte de las mai nòblas vertuts, quitament se vendriá necessari de trencat amb l’òrde establit. Los eròis son aquestes que veson la valor intrinsèca d'una persona, sortissent de se mèsme per se donar als autres.

1. Una intelligéncia (astúcia) superiora que los fa possible de resòlvre las enigmas e los problèmas (p.e. Aquesta d'Edip rosolvant l'enigma prepausada per l'esfinx).
2. Cometre un Phonos akoúsios, es a dire, una mòrt accidentala, que ne van patir un gastig que provòca l'exili (p.e. Eracles).
3. Cal èsser valent, onèste, deu pensar als autres, aver de valors, èsser segur de se mèsme, e perseguís sos objectius quines que sián dels obstacles.
4. Mai sovent experimentan l'exili, çò qu'implica una mena de coneissença o d'iniciacion que, al tornar, venon un pauc diferents [pensam al cas de Jèsus, Enèu o lo Cid].
5. Possedisson una morfologia fòra de l'ordinari; mai sovent manifèstan de marcas visiblas -Labdaco es garèl, Ulisses a una cicatriça; unes son gigants; d'autras nans; d'autras, coma Eracles, possedisson una fòrça desmesurada; aquesta morfologia singulara los pòrta a realizar d'accions tanben singularas.
6. Per de rasons divèrsas i a sempe un èsser (divin o mortal) que preten se desfar de l'eròi, de lo mena a se somet a de combats extraordinaris esperant que se'n sortirà pas; mas passa sempre lo contrari, e l'eròi ven victoriós. (P.e. Los trabalhs de Persèu)
7. Li escai diferentas espròvas e d'autres tipes de competicions, que l'eròi se'n sortís sempre de vam.
8. Fondacion de vilas, sovent après prediccion d'un oracle.
9. Pòrtan d'armas determinadas que los caracterizan (dins lo cas d'Eracles una maça arrancada per l'eròi a la Forèst o alara un arc eretat e que, après da mòrt, lèga a Filoctetes)
10. Aver agut una gestacion e una naissença singulara (atal, dins lo cas d'Eracles, Zèus per gaudir de Alcmèna, tripla la durada d'una nuèch puèi Èra alonga la durada de la gestacion de Alcida).
11. Estona ja dins son enfance amb d'accions inimaginablas (Eracles encara mainat per exemple escana doas sèrps).
12. Lor fin es mai sovent violenta que morisson trocejats (Orfèu), cremats (Eracles), en combats singulars (Laïo), folzejar, metamorfosats, çò que provòca mai sovent una apoteòsi o una transfiguracion (Eracles, Orfèo, Edip).
13. Aver una fin sobrenaturala; coma per Edip, que segon Sòfocles a la fin de Edip a Colon, pròche de la mòrt -atal lo conta lo messatgièr-, es convidat per una votz omnipotenta a se levar e se jònher a l'ensems dels dieus aquestes que, a çò far, lo reconeisson coma un dels lors.
14. Aver un destin malastruc amb sos filhs (Jocasta e Laïo amb Edip, Eracles qu'aviá agut amb el amb Megara)

• Natura mixta: En general, los eròis an una natura mixta, es a dire, son semiumans e semidieus.
• Conflicte amb lo mond exterior: L'eròi se mescla, malgrat sa superioritat, al mèsme nivèl de las gents comunas que coneisson de problèmas semblables. Aquò fa que l'eròi nos siá simpatic e nos identificam amb el.
• Coratge: Lo coratge per afrontar la vida es una de las caracteristicas mai notabla per un eròi, que poiriá pas se dire eròi se tot li fasiá paur o se fugiriá l'aventura. L'eròi a totjorn lo coratge que cal per afrontar los problèmas de la vida e del sieu destin.
• A pas paur a la mòrt: L'eròi a pas paur a la mòrt. Dins sos combats e entrepresas que lo pòrtan al tèrme de l'existéncia mòstran valor e coratge.
• Ideologia utopica: L'eròi es regit per de valors universalas que fan referéncia al cicle de la vida: del començament, a la fin i a lo renovelament de la vida. S'a pas paur de la mòrt, es que se liga pas en la mòrt de l'individu, mas a la subrevivença de l'esperit uman.

• Separacion del mond: Los eròis patisson de contunh d'un cambiament de luòc per causas alunhadas de sa volontat, es a dire, son estats moguts de son luòc d'origina. Aiçò fa que l'eròi cerque dins son viatge lo biais d'arribar a l'ostal a quin prètz que siá, ont sa familha, amics o d'autras l'espèran. Qu'un eròi siá mogut de son luòc d'origina implica un viatge per tornar o per trobar un nòu lar. Aqueste viatge pòt o pas èsser fisic, perque en realitat çò qu'impòrta es lo viatge interior de la coneissença de se, donc que al conéisser a natura de l'òme e son ligam amb lo mond es coma entreveire lo reneissença de la vida, la transcendéncia de l'esperit uman e que lo mortal e lo immortal de verai fan pas qu'un.
• Reserca d'aventura: La recerca de contunh l'aventura o set del sang fa que lo combat inicial es una mèna d'iniciacion per l'eròi. Aquestes combats se realizan amb obstinacion de passar sa partida mortala, mena lo mortal al tèrme e lo passar, es la raso que realiza diferentas entrepresas. Aquelas entrepresas son encastradas dins un temps diferent del nòstre, son puslèu los tempsa a l'origina de l'òme e del mond, e son lo paradigma del comportament uman. Pasmens, van que son iniciacion dins l'aventura se realize de biais involontar, que siá per accident, per fòrça de l'azard o per l'intervencion d'altrú.
• Responsa a l'apèl: La responsa l'apèl, que siá volontària o involontària (fruch de la curiositat), per causa d'azard, del destin o de quicòm mai, es essenciala per l'eròi de mostrar sa valentiá, son coratge; mas mòstra tanben cossí se somet al destini. Es a dire, respondre a l'apèl es acceptar l'impossiblitat d'agir fàcia al destin.
• Mòrt involontària: pels eròis, mai sovent, la mòrt ven de biais involontari, que son erròr, imperfeccion o comportament indigne realizant d'actes inadaptats pendent la batalha, lucha o circonstàncias pendent que es pas possibla pensar de biais conscient. L'eròi a pas paur de la mòrt, se sap superior a ela. Es subretot una mòrt jove e prematura que los fa divin, que per los efièchs del temps passen pas lo còrs: que se deterioren pas, que se los vejan pas vielh o malauts. E segon Campbell, la mòrt de l'eròi es pas vista de biais negatiu, mas coma un acte de reviscol del mund.
• Batalha amb son contrari: L'antagonista pòt èsser aqueste que causa la separacion de l'eròi amb son lar. A vegadas l'eròi se sentirà atirat a la recèrca de la causa de son viatge o per sa venjança, coma mejan per aténher l'equilibri. E quitament se l'erò pèrd, aquò vòl pas dire que sas valors e ideologia foguèron pas transcendidas; al contrari: sos actes, pensadas e valors passan a l'umanitat.
• Retorn per melhorar lo mond: S'après la batalha l'eròi tòrna a son lar, dobte de las valors preestablidas, de l'òrdre sociala, e pòt, de biais dirècte o indirècte, cambiar e trencar aquestas nòrmas per melhorar la sociedad.

• L'eròi epic correspond als eròis de la literatura tradicionala e classica, coma Ulisses de l'Odissèa
• L'eròi tragic es coma Edip o Antígona (filha de Edip) un personatge extrach de la mitologia grèga que ven protagonista d'una òbra dramatica que la fin es inexorabla.
• L'elegit es un eròi qu'a una mission transcendenta, coma salvar l'umanitat
• L'antieròi, mai sovent un protagonista que gaudís pas dels atributs necessaris per n'èsser mas que las escasenças lo mèna a realizar d'activitats eroïcas (P.Ex.: Frodon En la trilogia del Senhor dels Anèls)
• L'eròi maldich, coma Hamlet, que jòga dins l'istòria un ròtle antipatic e de malastre, sovent determinat per una profecia de mòrt dempuèi son enfança
• L'eròi “antisistèma”, que trenca las nòrmas injustas de la societat, coma Robin Hood

L'eròi classic, aqueste de la mitologia, seguís sovent un mèsme esquèma dins sas aventuras, estudiat per Joseph Campbell. Aqueste camin de l'eròi o monomita ten cinc estapas fondamentalas: l'eròi es cridat a l'aventura, que pòt acceptar d'en primièr o refusar fins a se veire obligat a i participar; las espròvas o episòdis ont l'eròi trionfa e en apréncia; l'arribada a l'objectiu inicial, que supausa totjorn una coneissença de se o revelacion de la vertat amagada; lo retorn dins lo mond ordinari; lo biais que lo mond ragís a la trobalha de l'eròi.

Aqueste esquèma foguèt utilizat dins las avanturas modèrnas, coma las serias Star Wars entre d'autras. Dins aqueste camin l'eròi encontra de personatges que l'ajudan, coma lo vièlh savi, o los antagonistas que s'ocupan d'interrompre son aventura. Dempuèi son viatge pòt anar fins a d'autres monds, coma per exemple la davalada dins l'inframond per conéisser çò que i a après la vida (catabasa).

• Parramon e Blasco, Jordi: Diccionari de la mitologia grèga e romana, plana 113. Edicions 62, Colleccion Lo Cangur / Diccionaris, num. 209. Barcelona, en octòbre del 1997, ISBN: 84-297-4146-1