Guinèa Bissau

Guinèa Bissau República da Guiné-Bissau
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
(Detalhs) (Detalhs)
Devisa nacionala : Unidade, Luta, Progresso
Imne nacional : {{{imne}}}
Lengas oficialas	portugués
capitala populacion (an)	Bissau 407 424 abitants (2007)
Superfícia	36 544 km²
Populacion Densitat	1 611 000 (2009)[1] 44,1 ab./km²
Independéncia - Jorn	(de Portugal) 24 de setembre de 1973
Còde telefonic	+245

La Guinèa Bissau^[2] (AFI: [giˈnɛa βiˈsaw]) es un país de l'oèst de l'Africa que confronta Senegal al nòrd, e Guinèa a l'èst e al sud. A l'oèst es bordat per l'Ocean Atlantic. Lo gentilici es bissauguinean -ana.

Coma per leis autrei país d'Africa de l'Oèst alunchats de la vau de Nigèr, l'istòria anciana de Guinèa Bissau es quasi desconeguda avans l'arribada dei premiers navegaires portugués dins lo corrent dau sègle XV. Au sègle XVII, establiguèron plusors comptadors (Cacheu, Farim, Bissau e Ziguinchor) lòng dau litorau destinats a la tracha negriera.

Dins lei tèrras interioras, un reiaume mandingue dich Gabo, probablament fondat a la fin dau sègle XIII, dominèt la region a l'èst dau rio Geba. Sa capitala èra installada a Kansala. Au sègle XVIII, de nomadas peuls s'installèron dins lei regions perifericas avans de s'infiltrar dins lei regions centralas onte venguèron dominants en 1867.

Leis establiments portugués de Guinèa Bissau foguèt administrats per la colonia dau Cap Verd fins a 1941. En 1886, un acòrd ambé França permetèt de fixar lei frontieras e lo comptador de Ziguinchor foguèt vendut a París. La conquista dei regions interioras foguèt pas totjorn aisada car se lei caps peuls acceptèron la dominacion portuguesa sensa dificultat, lei tribüs maritimas refusèron e deguèron èsser somésas per fòrça. Durant aqueu periòde, Portugal s'interessèt subretot a l'esplecha dei ressorsas dau país e pauc a son desvolopament.

En 1956, lo Capverdian Amilcar Cabral fondèt lo Partit African per l'Independéncia de Guinèa e dau Cap Verd (PAIGC), d'inspiracion comunista. Trobèt de sostèns entre lei tribüs animistas dau litorau mai se turtèt a l'ostilitat dei Peuls e dau poder coloniau. En 1963, inicièt la lucha armada entraïnant, maugrat son assassinat en 1972, una lònga guèrra d'independéncia que durèt fins a la Revolucion Portuguesa de 1974.

Après lo reversament de la dictatura portuguesa, Guinèa Bissau e lo Cap Verd obtenguèron rapidament son independéncia (lo 26 d'aost de 1974). Luis Cabral, fraire d'Amilcar, ne'n venguèt lo premier president e donèt una orientacion comunista au país. Assaièt tanben d'unificar lo Cap Verd e Guinèa Bissau. Pasmens, foguèt reversat en 1980 per son Premier Ministre Bernardo João Vieira qu'èra ostil a l'union entre lei doas ancianei colonias. Vieira mantenguèt la natura autoritari dau regime mai s'alunchèt dau marxisme-leninisme a partir de 1986.

Après la fin de la Guèrra Freja, foguèt obligat de liberalizar lo regime. Ganhèt just just lei premiereis eleccions liuras organizadas en 1994. Quatre ans pus tard, intrèt en conflicte ambé son cap d'estat-major, lo generau Ansumane Mané, que se mutinèt entraïnant una guèrra civila e la fugida de 200 000 abitants. Après un acòrd de patz, Vieira foguèt reversat per Mané en mai de 1999. Lo poder foguèt pasmens rapidament rendut ai civius e d'eleccions permetèron a l'oposicion de prendre la direccion dau país en genier de 2000 ambé l'eleccion de Kumba Ialá. Dins aquò, lo govèrn demorèt feble e foguèt la buta de divèrsei temptativas de còp d'estat (lo generau Mané i trobèt la mòrt en novembre de 2000). Finalament, en setembre de 2003, l'armada prenguèt dirèctament lo poder.

En 2004, d'eleccions veguèron la victòria dau PAIGC e lo retorn de Bernardo João Vieira. Mau capitèt de redreiçar la situacion economica e de tensions l'opausèron ai partits d'oposicion e ais oficiers superiors de l'armada. En 2009, foguèt sospichat de l'assassinat de Batista Tagmé Na Waié, cap de l'estat-major, e foguèt a son torn executat.

Dempuei la mòrt de Vieira, lo país conoís una instabilitat cronica e un desvolopament inquietant de la criminalitat organizada (trafec de dròga entre l'America dau Sud e Euròpa) e de la corrupcion. En 2012, lei militars interrompèron l'eleccion presidenciala amb un còp d'estat e portèron lo generau Antonio Indjai a la tèsta de Guinèa Bissau. Après de negociacions, l'armada acceptèt de restituir lo poder ai civius. En 2014, d'eleccions permetèron la reformacion d'un govèrn civiu sota la susvelhança dei fòrças armadas.

Guinèa Bissau es una republica parlamentària, amb una Assemblada Nacionala Populara pluripartidaria, e tanben un president que son elegits per votacion populara. Lo president nomena lo primièr ministre après una consulta amb los partits de l'Assemblada. Lo poder es actualament al Partit African per l'Independéncia de Guinèa e Cap Verd (PAIGC). Lo president Malam Bacai Sanhá, elegit en 2012, es mòrt lo 9 de genièr de 2012. Lo president per interim Raimundo Pereira deu organizar d'eleccions abans 90 jorns.

A una superfícia de 36 120 km² e una populacion de 1 611 000 abitants, l'an 2009^[1]. La capitala es Bissau.

Aqueste pichon país tropical es format de tèrras bassas: lo punt culminant se tròba pas qu'a 300 m d'altitud. L'interior es una savana, e la còsta a paluns. La sason de las pluèjas altèrna amb de periòdes de vents cauds e secs provenent de Sahara. A l'intrada de l'estuari dels rius de Geba e Corubal s'estend l'archipèla dels Bijagós.

Lo clima de Guinèa Bissau es calent durant tot l'an e i a pauca variacion de temperatura: la mejana annala es 26,3 °C. La mejana annala de pluèjas es 2024 mm.

De veire: Economia de Guinèa Bissau.
Guinèa-Bissau es un dels païses pus paures del monde.

La musica de Guinèa-Bissau aperten pel general al gumbe, genre musical de natura polirritmica, lo que es l'exportacion musicala mai considerabla. Malgrat aiçò, l'inestabilitat de la societat e lo relativament pichon desvolopament del meteis an fach que lo gumbe e d'autres genres associats ajan pas atengut transcender las frontièras e arribar a las grandas audiéncias.

v · m Païses d'Africa

Africa del Nòrd Argeria • Egipte 1 • Libia • Marròc 3 • Mauritània • Sahara Occidental 4 • Sodan • Tunisia Africa de l'Oèst Benin • Burkina Faso • Cap Verd 2 • Còsta d'Evòri • Gàmbia • Ghana • Guinèa • Guinèa Bissau • Libèria • Mali • Nigèr • Nigèria • Senegal • Sierra Leone • Tògo Africa Centrala Cameron • Centreafrica • Republica de Còngo • Republica Democratica de Còngo • Gabon • Guinèa Eqüatoriala • São Tomé e Príncipe • Chad Africa de l'Èst Burundi • Jiboti • Eritrèa • Etiopia • Kenya • Oganda • Rwanda • Seichèlas 2 • Sodan del Sud • Somalia • Tanzania Africa Australa Angòla • Botswana • Comòras 2 • eSwatini • Lesotho • Madagascar 2 • Malawi • Maurici 2 • Moçambic • Namibia • Sud-Africa • Zambia • Zimbabwe Autras entitats politicas Azawad •Sahara Occidental 4 • Somaliland 1 parcialament african    2 país insular    3 non membre de l'Union Africana    4 pas reconegut per l'ensemble de la comunitat internacionala mas membre de l'Union Africana

1. ↑ ^1,0 et ^1,1 Department of Economic and Social Affairs Population Division (2009) World Population Prospects, Table A.1, Nacions Unidas.
2. ↑ «Preconizacions del Conselh de la Lenga Occitana» (en occitan) p. 125.