Ben (economia)

Pels articles omonims, vejatz ben (omonimia).

Al sens estricte, un ben es una causa utilisabla per colomar un besonh fondamental o un desir. Espandit mai sovent coma essent una causa concrèta e fiscament tangibla, se destria del servici que per oposicion se dich « intangible ». Pasmens, en microeconomia, la nocion de ben pòt recobrir ambedoas nocions de ben e de servici. Lo tèrme de "mèrça" es un equivalent a ambedos.

Un ben pòt far l'objècte d'un usatge o d'una apropriacion per un individú o una collectivitat. Las modalitats d'aquel usatge o d'aquema apropriacion son regidas pel Drech.

Una primièra diferéncia entre los bens que venèm d'evocar concernís lo procediment economic que cerca a las analizar.

Istoricament, es la comptabilitat que desvolopa un modèl (plan rudimentari a l'origina) per registrar de bens materials que los òmes possedisson. L'idèa es sempre aquela de la mesura de la riquesa d'un individú a partir de la diversitat e de la quantitat dels objèctes que possedís. La gestion dels bens aquerits e venduts jos un compte nomenat "estòc" mòstra que lo substrat material es necessari. De fach, es lo procediment comptable que cerca pas a descriure fidèlament los bens presents dins l'economia: la quista de la valor ajustada a pas cap besonh d'una autra distinccion. A pasmens lo meriti de separar clarament los bens factors de produccion d'una entrepresa (o input en anglés) de sos biens produchs (o output en anglés).

La comptabilitat nacionala, nascuda pas qu'a la mitat del sègle XX, a una vision dualista dels bens economics: los tablèus economics separan los produchs de l’economia en bens, que son materials, e en servicis, que sont immaterials. Aquela distinccion aquí encara a una tòca comptabla: la separacion ben/servici s'adapta amb los tres sectors de l'economia: primari e segondari d'una partida, terciari d'autra partida. Se compren que se vòl saber al sen d'un sistèma economic d'ont ven la majoritat de la valor ajustada constituenta del PIB.

Aquela distinccion, intuitiva e sovent vista coma ultima es en realitat pas retenguda en economia aplicada.

En microeconomia abondan las definicions per saber çò qu'es un ben. Aquí se vòl simplament sintetizar los diferents apòrts.

L'existéncia d'un ben economic respond sempre a un besonh per un o mai individús de l’economia. Dins a quel encastre, se nomena l'individú consomator o son grop, nuclèu familhar: la satisfaccion d'aqueles besonhs es assolada per la consomacion d'un ben nomenat simplament ben de consomacion. Aquel tipe de ben s'opausa a ben de produccion, utilizat dins un procediment de fabricacion (vejatz çai-jos), mas la distinccion es a vegada escura (un compausant electronic diferís segon qu'es vendut a un consomator o a una entrepresa d'electrodomestic, per exemple una ampoula LED). Lo ben de consomacion es sovent en quantitat abondanta o al mens superiora a 1. Dins lo cas contrari, se dich ben non reproductible (ex: una òbra d'art).

Es tanben convengut que cada ben economic constituís un mercat d'esperse, es a dire qu'existís una demanda e una ofèrta per aquel ben equilibrada per un prètz estrictament superior a 0. Los bens economics s'opausan dins aquel sens als bens liures, que se trapa gratuitament e en abondància (coma lo solelh, l'aire, l'aiga dins una regions). En ralitat los bens liures respondon pas a las fòrças del mercat que son naturalament en equilibri (lo solelh e la luna nos esclaira cadun son torn sens pas cap de constrencha). Mas un jorn pòdon venir de bens de consomacion e respondre a la logica d'un mercat, per exemple pessimista, l'aire se vendriá tròp polluit

Las doas darrèras distinccions son fòra del camp d'analisi estandard.

Un ben de consomacion essent definit, la teoria mena a la formulacion pel consomator d'una demanda positiva^[1] e non nulla per aquel ben: s'agís de la quantitat desirada per un prètz donat. Se supausa que los bens son divisibles es a dire que lors quantitats descrivon l'ensemble dels nombres continús (ensemble ${\displaystyle \mathbb {R} }$) e pas sonque los entièrs naturals (ensemble ${\displaystyle \mathbb {N} }$). A vegada pòt pausar problèma que totes los bens son pas divisibles (podèm pas aver 1,56 automobila), mas per simplificar, s'espandís lo domèni de definicion de las quantitats sus l'ensemble continú que se torna après l'aver estudiat a un ensemble discrèt.

Se dich qu'un ben es tipic se, quand lo prètz del ben aumenta, lo consomator en demanda una quantitat mendre. Se dich que lo ben es a-tipic se, quand lo prètz del ben aumenta, lo consomator ne demanda una mai granda quantitat (ex: un ben de luxe, coma un perfum o un relòtge d'aur).

se dich qu'un ben es normal se, a prètz constant, quand los revenguts del consomator aumentan, desira crompar mai d'aquel ben. Se dich que lo ben es inferior se, quand los revenguts aumentan, lo consomator vòl ne crompar mens.

Lo consomator se contenta pas d'un sol ben: supausam que n'existís al mens un segond. Los dos bens que designam per ben 1 e ben 2 pòdon aver una certa substituabilitat es a dire que lors quantitats son ligadas per aquel consomator. Se quand lo prètz del ben 2 aumenta, lo consomator redusís sa demanda en ben 1, se dich que los bens son de bens complementaris. Se quand lo prètz del ben 2 aumenta, lo consomatour aumenta sa demanda en ben 1, se dich que los bens son de bens substituables.

Aqueles sièis appellacions an pas qu'una portada didactica, la realitat es plan diferenta e combina d'efièchs variats (efièch revengut, efièch substitucion, efièch King, efièch Giffen, effièch Veblen). Lo calcul precís de las elasticitat permet de detalhar aqueles fenomèns.

La teoria del consomator precisa pas vertadièrament d'ont venon los bens de consomacion: o son ja presents dins l'economia o son produchs per una firma.

L'esquèma de la firma es pro simple, utiliza de factors (o inputs) que son sovent resumits pel sol trabalh^[2], mas que pòdon tanben èsser d'autres bens de produccion. Se nomena capital tota maquina o instrument utilizat dins lo procediment de produccion e qu'es pas destruit. Se nomena ben consomptible un ben que pendent lo procediment de produccion es totalament destruit (ex: l'esséncia utilizada per far foncionar una maquina). La produccion del ben final per l'entrepresa (dicha output) es alara representada per una foncion de produccion, combinason d'al mens un d'aqueles tres factors: ${\displaystyle Q=f(L,K,F)}$ ont Q es lo ben produch, L lo trabalh (per labour en anglés), K lo capital e F lo ben fongible.

Paul Samuelson prepausa una classificacion teorica pro simpla dels bens economics, comparant dos principis.

• Lo principi de rivalitat: mai d'un agents economics pòdon pas utilizar simultaneament lo meteis ben (es alara rival).
• Lo principi d'excluson: l'usatge del ben per un agent economic pòt dempre èsser ampachat (es alara exclusiu o excluable)

Combinant aqueles dos principis s'obten doas denominacions elementàrias:

Mas la microeconomia desvolopèt fòrça teorias al subjècte qu'aquel bens e puslèu s'utiliza una denominacion simplificada, per abús de langatge:

La quita esséncia de la macroeconomia es l'agregacion. Sintetiza alara totes los bens existents coma un sol e unic ben fictiu e utiliza rarament la distinccion de la comptabilitat nacionala. Per construccions successivas, se pòt plan  afinar un modèl macroeconomic e introduire n grops de bens fins a tornar sus la precision microeconomica.

Per definicion, lo modèl IS-LM descriu una economia tancada, es a dire escambian pas amb lo rèste del mond. Existís dins aquela economia un estòc inicial de bens economics nomenats capital inicial e notat ${\displaystyle K_{0}}$. Eritat del passat, aquel capital es directament utilizat per las entrepresas (sovent agregat dins una firma monopolistica) ont combinat al trabalh dels salariats notat ${\displaystyle N}$ permet de produire una quantitat ${\displaystyle Y}$ de bens economics. S'agís de la transformacion estandard per la foncion de produccion de l'economia que s'escriu: ${\displaystyle Y=g(K_{0},N)}$. Coma lo capital inicial es donat, varia pas. La relacion precedenta pòt èsser resumida per: ${\displaystyle Y=f(N)}$.

Lo ben produch que constituís l'ofèrta es alara vendut sus son mercat fàcia a una demanda tripartita:

1. Los nuclèus familhars de l'economia vòlon consomir una quantitat ${\displaystyle C}$ d'aquel ben qu'es donc un ben de consomacion.
2. Lo govèrn crompa per l'optimalitat de l'economia una quantitat ${\displaystyle G}$ d'aquel ben qu'es tanben un ben public.
3. Las entrepresas vòlon elas tanben tornar utilizar una partida per la produccion futuae. Ne demandon una quantitat ${\displaystyle I}$, lo ben es donc tanben un ben d'investiment.

S'agís de la demonstracion intuitiva de l'equacion definissent la corba IS representativa del mercat dels bens: ${\displaystyle Y=C+I+G}$. Coma s'agís d'un mercat unic lo ben es vendut al meteis prètz per totes notat ${\displaystyle P}$. Aquel argument es pas desprovesit de sens. Per un país europèu, aquel prètz pòt per exemple èsser l'IPCH (indici dels prètz a la consomacion armonizat). Pels Estats Units d'America, se pòt pensar al PPI (Producer Price Index) que ven de 1891^[3].

Lo modèl conten tanben tres autres bens plan singulars que conven de mencionar:

• La moneda es un segond ben, ofèrt per la banca centrala (donc lo govèrn) e destinat als nuclèus familhars e a las entrepresas: permet la simplificacion dels escambis dins la mesura ont los bens an de naturas diferentas. Es verai qu'aicí s'agís d'un paradòxe, que pel ben unic tal qu'es definir, escambiar de quantitats posariá pas vertadièrament de problèmas, mas l'agregacion dels bens correspond qu'a un imatge e la moneda demora un ben éeonomic particular. Dins la mesura ont la moneda ven una unitat de compte, son prètz es pausat egal a 1 e son ofèrta es regda.
• Lo títol financièr es un tresen ben qu'es sovent sintetizat per una obligacion corta negociada sus son mercat al prètz ${\displaystyle R}$ nomenat taus d'interés (rate of interest en anglais). Una soma d'argent (de monenada) S plaçada uèi donarà un ganh de (1+R)S èuros al periòde seguent. Dins lo modèl, los nuclèus familhars arbitran entre detenir de moneda non remunerada e detenir aquel títol (estalivar) çò qu'influís sus las variablas economicas. Se pòt plan introduire d'autres títols financièrs coma las accions.
• Lo trabalh fin finala es un ben que se negocia sus mercat al prèts ${\displaystyle W}$ (lo salari, wage en anglés). Coma per la moneda, l'ofèrta de trabalh es considerada coma règda: es lo nombre maxim de trabahadors de l'economia.