Cosmogonia

La cosmogonia (del grèc κοσμος, mond ordenat e γέγονα, nàisser) es una teoria o doctrina qu'estuís l'origina e l'estructura de l'Univèrs mai sovent del punt de vista filosofic o mitologic, al contrari de la cosmologia, qu'o fa d'un punt de vista mai scientífic. Atal, una cosmogonia es una istòria de cossí se formèt l'univèrs.

La cosmogonia designa tanben una branca precisa de l'astrofisica qu'estúdia la creacion dels còsses celèstes.

Dempuèi l'Òme es òme, tentèt de donar de responsas a la creacion del mond e de l'Univèrs.

Dins l'antiquitat, los mites ofriguèron un tipe de responsas similar a aquel qu'ara encara nos donan las teorias cientificas, alara qu'aquelas darrièras explican los fachs dins la relacion existissent entre los concèptes cientifics, las culturas arcaïcas los explicavan amb los recits de las relacions dels dieus entre eles, recits que coneissèm mejans los mites.

En oferissent una vision integrativa del mond, facilitant lo passatge de l'estranh cap a la compreneson, los mites - e los rites que mai sovent los acompanan - permetián la seguretat psicologica dels participants en la cresença collectiva, e a vegada l'elaboracion dels signes d'identitat necessaris per la vida en comunautat.

Dins aqueles mites, los dieus representavan las fòrças elementàrias de la natura, almens aquelas que son mai aisidament identificablas e la relacion entre eles derivan l'ensems dels fenomèns naturals que condicionan las nòstras vidas. La majoritat dels mites inclusisson un procés de creacion.

Los mites elaborats per las diferentas culturas dempuèi l'antiquitat fins ara ensajan d'explicar l'origina de l'Univèrs e lo començament dels temps, son aqueles mites que nomenam las cosmogonias. Ara los imatges d'aquelas cosmogonias foguèron substituïts en granda partida per las explicacions de la sciéncia (subretot lo Big Bang e la teoria de l'evolucion).

La majoritat dels mites cosmogonics se pòdon divisar en doas grandas tradicions: aquela que simula una naissénça al nivèl cosmic e aquela qu'ensaja de metre en órdre los elements escampihats. La primièra fa nàisser tot çò qu'existís d'un uòu o grana primièra o ben de l'aiga. La segonda s'interessa al caòs e cossí una fòrça o un èsser divin (a la creacion) lo metèt òrdre, separant uns elements dels autres (la lutz de las tenèbras, lo cèl de la tèrra...). Tanben pòt existir de tradicions que mèsclan las doas visions, per que la majoritat de las cosmogonias acceptan de fasas, es a dire, que tot apareis pas d'un sol còp mas seguisson un ordrançament que pòt comprene un començament e d'autres moments d'origina posteriors. Dins aquelas fasas aparéisson d'en primièr los elements, puèi la vida, e fin finala l'èsser uman. De cosmogonias pòdon inclure una explicacion de cossí s'acaba lo mond o d'autres començaments (coma lo mite del Deluvi universal).

Los babilonians avián per concepcion un panteon format d'èssers de forma umana, mas amb de poders surumans e immortals. Cadun d'eles, tot essent invisible a l'uèlh uman, regissiá sus una partida especifica del cosmòs, quitament pichona, e la conduire d'en primièr amb de plans fòrça ben estudiats e de leis degudament ordonadas. Cadun èra a carga d'un dels grands regne: lo cèl, la tèrra, la mar e l'aire, o d'un dels màger còrs astrals coma lo solelh, la luna e las planètas, o dins lo domèni terrèstre, d'entitats naturalas coma los rius, los monts e planas, e d'entitatas socialas, coma las ciutats e los païses

• La Creacion dins las divèrsas religions.
• La Cosmologia germanica.
• La Cosmologia akan.
• La Mitologia sumeriana.
• El Bundahisn del zoroastrisme.
• L'Ainulindalë, del mond literari de J.R.R. Tolkien.