Estratosfèra

L'estratosfèra es la segonda jaça de l'atmosfèra terrèstra, se situant al dessús de la troposfèra e jos la mesosfèra. Las temperaturas atengudas dins l'atmosfèra son fòrça variablas d'una jaça a l'autre. Logicament, las jaças mai alunhadas de la Tèrra possedisson de temperaturas mai bassas qu'aquelas que son pròchas, mas d'autres factors fan aumentar considerablament la temperatura d'unas jaças, coma l'estratosfèra.

L'estratosfèra se situa entre 8,5 e 20 quilomètres d'altitud per sa limita inferiora (tropopausa) e 40 a 60 quilomètres d'altitud pel tèrme superior (estratopausa) al repècte de la superfícia de la Tèrre e segon sa latitud sul glòb (entre 12 e 50 km d'altitud en mejana).

La temperatura dins l'estratofèra varia segon l'altitud, perque aquela se calfa per l'absorpcion dels rais ultraviolets venent del Solelh. A l'interior d'aquela jaça, la temperatura aumenta amd altitud (vejatz l'article jaça d'inversion). Al mai naut de l'estratosfèra, la temperatura es a l'entorn de 270 K (-3°C), prèp del punt de congelatcion de l'aiga. Aquela partida de la jaça se nomena l'estratopausa, ont la temperatura torna a bassar quand pujam. Aquela estratificacion verticala fa que l'estratosfèra es dinamicament establa: i a pas cap de conveccion regulara nimai de turbuléncias associdas dins aquela partida de l'atmosfèra. Lo calfament es causat per l'ozonosfèra, qu'absòrba les radiacions ultravioletas del Solelh, çò qu'a per consequéncia de calfar las jaças superiòras de l'estratosfèra. Lo bas de l'estratosfèra se caracteriza per un equilibri entre la calor transmesa de la jaça d'ozòn per conduccion e la calor transmesa de la troposfèra par conveccion. Aquò implica que l'estratosfèra comença a l'altitud bassa prèp dels pòls, perque la temperatura i es mens nauta.

Los avions comercials volan mai que mai a una altitud pròcha de dètz quilomètres dins de latituds temperadas, al ran de l'estratosfèra. Aquò permet d'evitar las turbuléncias de la conveccion presenta dins la troposfèra. Las turbuléncias encontradas pendent las condicions de vòl son mai sovent causadas per de fòrtas variacions de conveccions venent de la troposfèra. Los planaires mai sovent vòlan sus de volutas termicas que pojan per la troposfèra al dessús de corrents cauds. Aquelas volutas se terminan a la basa de l'estratosfèra, çò que fixa una limita d'altitud als planaires sus l'ensems del glòb. Qualques planaires pas mens capitan l'estratosfèra per un metòde nomenat Vòl d'onda (Ridge Lift), que consistís a utilizar los fòrts vents montanhòls per s'auçar naturalament cap al ceu

L'estratosfèra es una region que se debana d'intenses processús radiatius, dinamics e quimics que la mèscla orizontala dels compausants gasoses se produson fòça mai aviat qu'a la verticala. L'oscillacion quasi-biennalà (OQB) dins las latituds tropicalas, qu'es menada per las ondas de gravetat generadas de biais convectiu dins la troposfèra, es una caracteristica interessanta de la circulacion de l'estratosfèra. L'OQB induch una circulacion secondária, importanta pel transpòrt estratosferic global des traçaires coma l'ozòn o la vapor d'aiga.

Pendent los ivèrns de l'emisfèri boreal, los caufaments estratosferics subtes pòdon sovent èsser observats, perque son causats per l'absorpcion de las ondas de Rossby dins l'estratosfèra.

La principala causa de l'atenhiment de la jaça d'ozòn reportada es la preséncia de clorofluorocarbònis (los celèbres CFC — CCl₂F₂, CCl₃F) dins l'estratosfèra de la Tèrra. Los clorofluorocarbònis son compausats de clòr, de fluòr e de carbòni. Perque los CFC son estables, economics, non toxics, non inflamables e non corrosius, son utilizats coma propergòls, refrigerants, solvants, eca. Aquelas moleculas acaban per capitar l'estratosfèra, ont se produch una seria de reaccions en cadena que mena fin finala a la destruccion de la jaça d'ozòn.

Lo govèrn dels Estats Units d'America enebiguèt, en 1980, l'utilizacion dels CFC dins los aerosòls. Los esfòrces mondials per mermar l'utilizacion dels CFC comencèt en 1987, e un bandiment internacional seguèt en 1996 per davançar los efèches de la produccion industriala dels CFC. Aqueles esfòrces foguèron dramaticament decevents a causa dels mercats negres en China e en Russia, que la valor dels CFC illegalament manufacturats capitèt 500 milions de dolars americans. Las quantitats de CFC dins l'estratosfèra contunhèt d'aumentar fins al começament de l'an 2000 se pensa que capitarán un nivèl acceptable cap a la mitat d'aquel sègle.

De 1958 a 1960, a causa de l'altitud creissenta dels avions de caça, l'United States Air Force menèt lo Projet Excelsior per s'ensajar als sauts de nauta altitud, coma amb lo paracasudas Beaupre. Joseph Kittinger de l'USAF se lancèt en casuda liura dempuèi una nau situada en plena estratosfèra, lo 16 d'agost de 1960. Pujèt fins a 31 333 mètres, trencant atal lo recòrd de 30 942 mètres establit per David Simons dins l'encastre del projècte Manhigh en 1957. La casuda entièra durèt 13 minutas e 45 secondas. Lors de la davalada, Kittinger atenguèt una velocitat maximala de 988 km/h e une temperatura minimala de -70 °C.

Lo 14 d'octobre de 2012, La mission Red Bull Stratos permetèt a Félix Baumgartner de sautar en casuda liura dempuèi una nau situada a 39km d'altitud, en plena estratosfèra. Amb aquel saut venguèt lo primièr òme a passar la paret del son sens assisténcia mecanica. Dins sa casuda, que durèt 4 m 19 s, l'austriac de 43 ans capitèt una velocitat maximala de 1342 km/h. Es tanben lo saut en paracasudas mai naut jamai riscat.

Codecobreires de l'estratosfèra

• Richard Aßmann
• Léon Teisserenc de Bort

• (fr)Stratosphère