Bidaishe

Vilatge d'Occitània

Bidaishe
Bidache

Castèth de Gramont

Armas

Geografia fisica

Coordenadas

43° 29′ 03″ N, 1° 08′ 24″ O

Superfícia

30,43 km²

Altituds
· Maximala
· Mejana
· Minimala

162 m
45 m
0 m

Geografia politica

Gasconha

França

Baiona

País de Bidaishe, Micse e Ostabarés (Bidaishe abans 2015)

Intercom
246401541

CA deu Bascoat

Cònsol

Jean-François Lasserre
(2020-2026)

Geografia umana

Populacion
Populacion totala
(2019)

1 358 ab.

1 384 ab.

Densitat

43,61 ab./km²

Autras informacions

Gentilici

Bidaishòt, Bidaishòta

Còde postal

64520

Còde INSEE

64123

Bidaishe (Bidaxune en basco, Bidache en francés) qu'ei ua comuna d'Occitània situada en Gasconha. Administrativament, que hè part deu departament francés deus Pirenèus Atlantics e de la region de Navèra Aquitània, ancianament d'Aquitània..

Bidaishe qu'ei generaument inclusa dens las listas de comunas de la Baisha Navarra. Aqueth vilatge qu'ei pròpriament sharnègo (nocion basca pejorativa, mestís de gascon e de basco). Que hè part deu Bascoat (país administratiu) dens lo sens de la lei Pasqua de 1995.

Los sons abitants que son los bidaishòts.

Geografia

Las comunas tòcatocantas que son Bardòs en Labord a l'oèst, Oreguer e Arrauta-Sharrita au sud, Càmer a l'èst e Hastings dens las Lanas au nòrd.

Las tèrras de la comuna que son adaigadas per l'arriu de Bidosa, afluent d'Ador, e peus tributaris d'aqueth, Lihurri (e los sons afluents) e l'arrivet de Lagrabe.

Predominància lingüistica

Mapa de las sèt províncias bascas (1), 1863

Mapa de las sèt províncias bascas (2), 1863

Las duas versions de la Carte des sept provinces basques montrant la délimitation actuelle de l'euscara en dialectes, sous-dialectes et variétés (Mapa de las sèt províncias bascas qui mòstra la delimitacion actuala de l'euscarà en dialèctes, sos-dialèctes e varietats) dessenhadas en 1863 per lo prince Loís Lucian Bonaparte que plaçan Bidaishe hòra de l'aira bascofòna.

Lo Recueil de linguistique et de toponymie des Pyrénées (Recuelh de lingüistica e de toponimia deus Pirenèus) realizat en 1887 per Julian Sacaze que dona per Bidaishe ua version en gascon, compausada d'ua traduccion de dus tèxtes mitologics, puish ua lista deus microtoponimes de la comuna.

Le Recueil des idiomes de la région gasconne (Recuelh deus idiòmas de la region gascona) realizat en 1894 per lo lingüista Edouard Bourciez que dona per Bidaishe ua version de la parabòla deu hilh prodigue traduita en gascon.

La mapa deu Pays Basque français (País Basco francés) dessenhada en 1943 per Maurice Haulon que hè paréisher la "démarcation actuelle entre la langue basque et les dialectes romans" (demarcacion actuau enter la lenga basca e los dialèctes romanics) e qu'enclutz la comuna de Bidaishe dens l'aira gasconofòna.

Toponimia

La prononciacion qu'ei [bi'ðaʃə]. Las fòrmas ancianas que son Sanctus Jacobus de Bidassen, en latin, aus sègles XI-XII, Bidezon abans 1142, Bidassun en 1292 e 1304, Bidayssun en 1304, Bidaissun en 1305 e 1306, Vidaxen en 1312, Vidayxon en 1329, Bidaxen en 1342 e 1489, Bidasche (mapas de 1630 e 1651), Bidache, en 1666, Bidasche (mapa deu començament deu sègle XVIII), Bidache (mapas de 1714 e de 1733) ^[1].

Dauzat e Negre que's contentan de dire lo nom ei un derivat deu basco bide, « camin » ^[2]^,^[1].

Segon J.B. Orpustan, citat per Bénédicte Boyrie-Fénié, lo nom que vien de *bid(e)-aitz-un o *bid(e)-aitztsu-un, « lòc del camin on la pèira abonda », dab un ligam possible dab las peirèras de Bidaishe, qui servín a bastir Baiona a l'Edat Mejana; que i a tanben benlhèu un ligam dab Bidosa, « flume de Bidaishe ? », e dab Bidassoa ^[1].

Bénédicte Boyrie-Fénié qu'ei en acòrd dab J.B. Orpustan. Qu'ajusta las peirèras de Bidaishe e serviin tanben a bastir Dacs a l'epòca d'August. La pèira qu'ei dens lo nom de Bidaishe. La relacion dab las duas aigas mentavudas qu'ei mei malaisida. Bidosa (nom supausat) qu'ei atestada Bidose en 1360, La Bidache flumen (mapa de 1630), Vidouse (mapa de 1638), La Bidache (mapa de 1647), La Bidoure (mapa de 1651) ^[1].

Istòria

L'Edat Mejana: Bidaishe en Navarra

Au sègle XII^au, los senhors de Gramont que i construsín lo castèth de Bidaishe, uei lo dia arroïnat. Durant lo periòde d'expansion deu reiaume de Navarra vèrs lo nòrd au sègle XIII^au, dab annexion deu país de Micse, Bidaishe qu'entrè devath la sobeiranetat deu rei de Navarra.

Lo principat de Bidaishe

Aus sègles XVII^au e XVIII^au, devath lo Regim Ancian, las tèrras de la parròquia de Bidaishe qu'aquerín de hèit un estatut de principat sobiran. La justícia que i èra prononciada en darrèr ressòrt, shens qui òm podère n'apelar aus parlaments de França o de Navarra. Òm non deu pas con·honè'u dab lo ducat de Gramont, qui èra format d'autas tèrras devath la jurisdiccion de la familha Gramont mes on s'exerciva la sobeiranetat deu rei de França e de Navarra.

A la fin deu sègle XVI^au, judius sefarditas refugiats arribats d'Espanha e sustot de Portugal, que s'installèn a Baiona, d'on s'escampilhèn dens las tres petitas vilas de Pèirahorada (on los arcuelhó lo senhor d'Aspremont), de la Bastida de Clarença e de Bidaishe (protegits peu purmèr duc de Gramont Antòni II).

Lengas

Arreproèr

A Bidaishe, que'n prenen autant com ne'n daishan.

Administracion

Lista deus maires successius
Periòde		Identitat	Etiqueta	Qualitat
julhet de 2020	2026	Jean-François Lasserre		filh de Jean-Jacques Lasserre
març de 2001	2020	Michel Dallemane	divèrs dreta
junh de 1995	2001	Jean-Jacques Lasserre	UDF puish MoDem	conselhèr generau (1982-2015), puish departamentau deu País de Bidaishe, Micse e Ostabarés (2015-), conselhèr regionau (1986-2011), president deu Conselh Generau (2001-2008) e deu Conselh Departamentau (2015-), senator (2011-2017)
	1995
Totas las donadas son pas encara conegudas.

Demografia

modificar « persona »
v · d · m

Evolucion demografica
Populacion comunala actuala (2013): 1327, totala: 1361

2 869

2 777

2 711

-

2 596

-

-

2 169

-

1 113

Cercar

1 066

1 189

1 234

1 250
1 293

2009

2010

1 267
1 311

1 284
1 329

Fonts

Base Cassini de l'EHESS (recercar) - Nombre retengut a partir de 1962 : Populacion sens comptes dobles - Sit de l'INSEE

Evolucion de la populacion 1962-2008

Monuments e lòcs toristics

Aquesta seccion es voida, pas pro detalhada o incompleta. Vòstra ajuda es benvenguda !

Personalitats ligadas dab la comuna

Aquesta seccion es voida, pas pro detalhada o incompleta. Vòstra ajuda es benvenguda !

Nòtas e referéncias

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 et ^1,3 Bénédicte Boyrie-Fénié, Dictionnaire toponymique des communes. Landes et Bas-Adour, ed. Institut occitan e CAIRN, Pau, 2005, p. 259-260
↑ Albert Dauzat, Charles Rostaing, Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France, Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 82

Portau de Gasconha

[bbf-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 et ^1,3 Bénédicte Boyrie-Fénié, Dictionnaire toponymique des communes. Landes et Bas-Adour, ed. Institut occitan e CAIRN, Pau, 2005, p. 259-260

[2] Albert Dauzat, Charles Rostaing, Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France, Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 82

[1]

[2]

v · m Comunas de la Baisha Navarra
Ostabarret	Arhantsusi • Bunuze • Hozta • Ibarrola • Jutsi • Larzabale-Arroze-Zibitze • Òstavath-Asme • Pagòla^⁵ • Sent Just-Ibarre
País de Baigòrri-Ossés	Bidarrai?
País de Cisa	Ahatsa-Altzieta-Bazkazane • Aintzila • Aniça-Montgelós • Arnegi • Behorlegi • Bussunarits-Sarrasqueta • Buztintze-Hiriberri• Ezterenzubi • Gamarte • Izpura • Jatsu Garazi • Lakarra • Lekunberri • Mendibe • Sent Joan lo Vielh (Donazaharre) • Sent Joan Pè de Pòrt (Donibane Garazi) • Sent Miquèu (Eiheralarre) • Suhescun • Uhart de Cisa (Uharte Garazi) • Zaro
País de Micse (Amiküze)	Aicirits-Camon-Suhast • Amenduish-Oneis • Amoròs-Sucòs • Arberàs-Silego • Arboet-Sussauta • Beguiòs • Behaskane-Laphizketa • Gabat • Garrüze • Ilharre • Labets-Biscai • Larribarre-Sorhapürü • Lüküze-Altzümarta • Mansparrauta • Ostankoa • Sent Palai • Uhart de Micse • Veiria
País Quint	Aldudas • Banka • Urepele
Vath d'Arberoa	Aiherra • Isturits • Meharin • Sent Estève • Sent Martin d'Arberoa
lo Ducat de Gramont	Vergüei-Vièlanava • Samas ^⁶
Parçan ???	Anhauze • Arancon^¹ • Armendaritze • Azkarate • Bidaishe • • Càmer^³ • Escòs^⁴ • Heleta • Ihòut • Irisarri • Irulegi • Lasa • Ossés • Sent Estève de Baigòrri • Sent Martin d'Arròsa • La baronia de Landibarre, lo Principat de Bidaishe^² e La Bastida de Clarença
¹Aqueth vilatge qu'apartienèva au Reiaume de França e non pas a Navarra devath lo Regim Ancian (que dependèva de la Senescaucia de Dacs). Uei lo dia que hè partida deu "Bascoat" dens lo sens de la lei Pasqua de 1995. ²Lo territòri d'aquera comuna que constituiva devath lo Regim Ancian un «Principat sobiran» non pas estacat a la Baisha Navarra. Uei lo dia que hè partida deu "Bascoat" dens lo sens de la lei Pasqua de 1995. ³Aqueth vilatge qu'apartienèva au Reiaume de França e non pas a Navarra devath lo Regim Ancian (que dependèva de la Senescaucia de Càmer, en demorant navarrés un quartièr isolat, la Herrèra. Uei lo dia que hè partida deu "Bascoat" dens lo sens de la lei Pasqua de 1995. ⁴Aquera comuna qu'ei generaument omesa dens las listas recentas de comunas de la Baisha Navarra. Totun, qu'apartienèva a la Baisha Navarra devath lo Regim Ancian. Uei lo dia non hè pas partida deu "Bascoat" dens lo sens de la lei Pasqua de 1995. ⁵Aquera comuna, generaument omesa dens las listas de comunas soletinas, qu'ei traversada peu limit de Sola e de la Baisha Navarra. ⁶Aqueth vilatge qu'apartienèva au Reiaume de França e non pas a Navarra devath lo Regim Ancian (que dependèva de la Senescaucia de Càmer). Uei lo dia que hè partida deu "Bascoat" dens lo sens de la lei Pasqua de 1995.

v · m Comunas deus Pirenèus Atlantics en Bascoat
Baisha Navarra	Ahatsa-Altzieta-Bazkazane · Ahetze · Aicirits-Camon-Suhast · Aiherra · Aintzila · Ainhoa · Ain·harp · Aldudas · Amenduish-Oneis · Amoròs-Sucòs · Aniça-Montgelós · Aucet-Aucet Juson-Sunarreta · Aldudas · Alòs-Sibàs-Avensa · Amenduish-Oneis · Amoròs-Sucòs · Anglet · Anhauze · Arancon · Arberàs-Silego · Arboet-Sussauta · Arbona · Arcangós · Arhantsusi · Armendaritze · Arnegi · Arrauta-Sharrita · Ascain · Azkarate · Banka · Bardòs · Basusarri · Beguiòs · Behaskane-Laphizketa · Behorlegi · Bidarrai · Bidart · Biriatu · Briscós · Bunuze · Bussunarits-Sarrasqueta · Buztintze-Hiriberri · Cambon · Càmer · Ciboro · Echarri · Echebar · Eiheralarre · Escòs · Espeleta · Esquiula · Ezterenzubi · Gabat · Gamarte · Garrüze · Guetaria · Haltsu · Hauze · Heleta · Hendaia · Hozta · Ibarrola · Idauze-Mendi · Ihòut · Ilharre · Irisarri · Irulegi · Issòr · Isturits · Izpura · Itsasu · Jatsu · Jatsu Garazi · Jutsi · La Bastida de Clarença · Labets-Biscai · Lakarra · Lacarri-Aran-Sharrita de Haut · Landibarre · Larzabale-Arroze-Zibitze · Larresoro · Larribarre-Sorhapürü · Lasa · Lekunberri · Lohitzüne-Oihergi · Luhuso · Lüküze-Altzümarta · Makea · Mansparrauta · Meharin · Mendibe · Meritenh · Biàrritz · Muskildi · Oreguer · Ossés · Ostankoa · Òstavath-Asme · Pagòla · Sent Estève · Sent Estève de Baigòrri · Sent Joan lo Vielh · Sent Joan Pè de Pòrt · Sent Just-Ibarre · Sent Martin d'Arberoa · Sent Martin d'Arròsa · Sent Palai · Sent Miquèu · Suhescun · Uhart de Cisa · Uhart de Micse · Urepele · Veiria · Vergüei-Vièlanava · Zaro · Zuraide
Labord	Bonlòc · Hasparn · Lahonça · Luhuso · Mendiondo · Sara · Sent Joan de Lus · Sent Pèr d'Irúber · Sent Pèr de Nivela · Urcueit · Urrunha · Ustàrits · Vièlafranca ·
Sola	Alòs-Sibàs-Avensa · Arrast-Larrebiu · Arroquiaga · Arüe-Ithorrotze-Olhaibi · Aucet-Aucet Juson-Sunarreta · Aussuruc · Barcus · Berroganh-Laruntz · Biudòs-Avensa de Baish · Camon-Cihiga · Domesenh-Berrauta · Echarri · Echebar · Espés-Undurenh · Esquiula · Garindenh · Gestars · Gotenh-Libarren · Hauze · Idauze-Mendi · Lacarri-Aran-Sharrita de Haut · Laguinga-Restoa · Larrau · L'Espitau Sent Blasi · Lic-Aterei · Lishans-Sunar · Lohitzüne-Oihergi · Maulion · Mendita · Montcajòla-Larròri-Mendibiu · Montòri · Muskildi · Ordiarp · Ossaranh-Arribarèita · Ossàs-Suhara · Pagòla · Sauguís-Sent Estève · Senta Gràcia · Sharrita de Baish · Sherauta · Tardets-Sorholus · Tres Vièlas