Volkspartij voor Vrijheid en Democratie

Op zaterdagmiddag 24 januari 1948 werd in een overvol Bellevue in Amsterdam de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie opgericht. De VVD ontstond uit het samengaan van de Partij van de Vrijheid (PvdV), waarvan Dirk Stikker partijleider was, en het Comité-Oud, vernoemd naar zijn voorzitter Pieter Oud. Dit comité bestond uit ontevreden leden van de links-liberale Vrijzinnig-Democratische Bond (VDB), die in 1946 met de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP) en enkele andere politieke groeperingen was opgegaan in de Partij van de Arbeid (PvdA).

Al snel na de totstandkoming van de PvdA vond Oud, die in de VDB een vooraanstaande rol had gespeeld, dat zijn nieuwe partij te veel sociaaldemocratische trekjes kreeg. Ook kreeg hij niet de erkenning waarop hij gezien zijn politieke staat van dienst dacht te kunnen rekenen. Toen Oud zich in augustus 1947 openlijk afvroeg 'of de tijd niet langzamerhand rijp wordt voor het oprichten van een vooruitstrevende partij, waarin groepen uit de Partij van de Arbeid, de Partij van de Vrijheid en de daklozen zich zullen kunnen thuisgevoelen', vond hij meteen gehoor bij Stikker. De PvdV was in maart 1946 opgericht, maar was in feite weinig meer dan de voortzetting van de behoudende en wat stoffige Liberale Staatspartij van voor de Tweede Wereldoorlog. Stikker was lijsttrekker bij de Tweede Kamerverkiezingen op 16 mei 1946. Het resultaat (zes zetels) viel hem tegen. De PvdV verkeerde in een impasse, zo meende Stikker; achter de schermen ging hij gretig in op de verkapte uitnodiging van Oud. Deze stapte in oktober 1947 uit de PvdA en vormde het 'Comité tot voorbereiding van een Democratische, niet-socialistische Volkspartij'.

In de onderhandelingen met Stikker haalde Oud het onderste uit de kan – en dat terwijl de PvdV zo'n 20.000 leden telde en Ouds Comité hooguit een paar honderd geestverwanten had. Zowel de naam 'Volkspartij voor Vrijheid en Democratie' als de naam van het partijorgaan (Vrijheid en Democratie) kwam uit zijn koker. Op de voorlopige kandidatenlijst voor de komende Kamerverkiezingen vielen drie van de geschatte acht à negen verkiesbare plaatsen aan leden van het Comité toe, inclusief het lijsttrekkerschap voor Oud zelf.

Op 16 december 1947 kondigden Oud en Stikker op een persconferentie de komst van de VVD aan. Het Comité en de PvdV werden hiermee voor een voldongen feit gesteld, maar zouden uiteindelijk wel akkoord gaan – zij het dat de door Oud bedachte term 'volkspartij' binnen de PvdV veel weerstand opriep. Bij de totstandkoming van de VVD had Oud aan het langste eind getrokken; hij zou de partij ook domineren tot zijn terugtreden in 1963.

 

Bij haar eerste Tweede Kamerverkiezingen in 1948 behaalde de VVD onder Pieter Oud 8 zetels. De VVD schoof direct aan in het kabinet-Drees-Van Schaik, met onder andere de PvdA. Als partijvoorzitter en fractievoorzitter groeide Oud al snel uit tot de politiek leider van de partij. Onder zijn straffe leiding vertoonde het zeteltal van de VVD tot het einde van de jaren 50 een opwaartse koers. Het aantal zetels bedroeg zelfs 19 zetels in 1959. Van 1952 tot 1959 verkeerde de VVD in de oppositie, maar daarna zaten ze, behalve van 1965 tot 1967, continu in de regering tot 1973. In 1963 trad Oud terug als lijsttrekker en gaf het stokje over aan Edzo Toxopeus. Onder zijn opvolger en later ook Molly Geertsema bleven de zetelaantallen hangen op 16 à 17 zetels.

Vanaf het moment van oprichting drukte Oud zijn stempel op de partijorganisatie. Het partijapparaat bleef echter zwak, wat paste in de liberale traditie van een afkeer van een hechte partijorganisatie. In vergelijking met andere grote politieke partijen stond de VVD er financieel meestal slecht voor. Bij de oprichting was al duidelijk dat de VVD amper financieel op haar benen kon staan. De geldbehoefte liep altijd ver voorop bij de offerbereidheid van de leden. Het vermogen van de partij bleef altijd zweven rond de nulgrens. Andere partijen in het verzuilde Nederland konden rekenen op verwante maatschappelijke organisaties om de kas te spekken, de VVD had een dergelijke binding niet. Ook heeft de VVD zich in eerste instantie tegen bijna elke vorm van overheidssteun verzet, maar uiteindelijk, na invoering altijd wel er gebruik van gemaakt. Dit vooral omdat er anders ongelijkheid zou ontstaan tussen de partijen, beredeneerde men. In het boekjaar 1988 had de VVD een tekort van fl. 536.000, waardoor het negatief vermogen opliep naar fl. 644.000. Verschillende plannen moesten uitkomst bieden; zo was er een voorstel om het "Thorbeckehuis" aan de Koninginnegracht in Den Haag af te stoten. Dit voorstel werd door de ledenvergadering verworpen. De oplossing werd gevonden in een inkrimping van het personeelsbestand en een verhoging van de contributie.

 

In 1958 kwam er een einde aan de Rooms-Rode samenwerking in de kabinetten-Drees, en na vervroegde verkiezingen trad de VVD toe tot het kabinet-De Quay. Met een onderbreking in de jaren 1965–1967 vanwege de omroepkwestie (REM-eiland) leverden de liberalen in de jaren 60 ministers als Edzo Toxopeus, Molly Geertsema en Johan Witteveen. De partij bleef echter met zo'n 14 zetels een kleine partner in de christelijke coalities.

Dankzij de ontzuiling en een meer volkse en rechtse koers brak de VVD door in de jaren 70, onder aanvoering van Hans Wiegel. Hij behaalde bij de Tweede Kamerverkiezingen in 1972 22 zetels. Mede door een harde oppositie tegen het kabinet-Den Uyl behaalde hij ook in 1977 een winst van 6 zetels. Met 28 zetels wist de partij Joop den Uyl uiteindelijk uit het Catshuis te houden, door een coalitie te vormen met het CDA: het kabinet-Van Agt I. Als vicevoorzitter en met regeringsverantwoordelijkheid verloor Wiegel in 1981 twee zetels en kwam uit op 26. De VVD belandde in de oppositiebanken. Wiegel trad terug en werd opgevolgd door Ed Nijpels. Ook gedurende deze periode steeg het ledental tot ongekende hoogte, 102.888 leden in 1982. Het tweede kabinet-Van Agt (bestaande uit CDA/PvdA/D66) hield maar 9 maanden stand en de VVD steeg naar 36 zetels bij de verkiezingen. Wederom keerde de VVD terug in het centrum van de macht, deze keer in het eerste kabinet-Lubbers. Bezuinigingen en de afslanking van de welvaartsstaat waren de inzet.

Als gevolg van interne affaires en conflicten ging in 1986 wederom een groot deel van de zetels verloren. Het restant van 27 zetels was wel genoeg om wederom regeringsverantwoordelijkheid te dragen in het tweede kabinet Lubbers. Nijpels werd in dit kabinet minister en opgevolgd als fractievoorzitter door Joris Voorhoeve. Als politiek leider van de VVD botste Voorhoeve regelmatig met Lubbers en veroorzaakte in 1989 de val van het kabinet. De VVD-fractie keerde zich tegen het regeringsvoorstel om het reiskostenforfait af te schaffen, terwijl de VVD-ministersploeg het kabinetsvoorstel bleef steunen. Na een afkeurende motie kondigde Lubbers het ontslag van het kabinet aan. Als 'breker' moest de VVD bij de verkiezingen de prijs betalen en verloor 5 zetels en belandde met 22 zetels in de oppositie.

 

Joris Voorhoeve trok zijn conclusies uit de nederlaag en werd opgevolgd door Frits Bolkestein. De tijdgeest zat de liberale partij mee, met de ondergang van het communisme in Oost-Europa. Daarnaast kon de VVD zich goed profileren in de oppositie tegen het derde kabinet-Lubbers van CDA en PvdA. De Tweede Kamerverkiezingen van 1994 brachten de VVD 31 zetels en ze werd bij de Provinciale-Statenverkiezingen in 1995 voor het eerst de grootste partij. Dit had tot gevolg dat de VVD ook de grootste fractie in de senaat kreeg. In 1994 ontstond er een mogelijkheid om zonder het CDA een kabinet te vormen en met D66 en PvdA een lang gekoesterde wens in vervulling te laten gaan. Dit zogenaamde 'paarse kabinet' was al sinds 1976 in voorbereiding, door middel van het toen nog geheime Des-Indes overleg. Ondanks deze lange voorbereiding leek Paars er in eerste instantie niet te komen. Na een lange formatieronde brak de VVD, omdat de PvdA alleen bereid was te bezuinigen op de overheidsorganisatie en niet wilde snijden in de sociale voorzieningen. Tegen advies van de fractieleiders in, gaf koningin Beatrix toch de formatie een tweede kans. Deze tweede formatieronde had wel succes en het eerste paarse kabinet was een feit. Frits Bolkestein bleef in de kamer en zette een aantal maatschappelijke vraagstukken op de politieke agenda, die tot dan toe onbespreekbaar waren geweest in politiek Den Haag, zoals islam en immigratie. Deze lijn werd in 1998 beloond met 38 zetels en de VVD werd daarmee de tweede partij. Kort na de formatie van het tweede kabinet Kok trad Bolkestein verrassend af als fractievoorzitter en werd opgevolgd door Hans Dijkstal.

In aanloop tot de verkiezingen van 2002 leek de VVD opnieuw een enorme winst te gaan boeken. De opiniepeilers peilden in 2001 nog 50 zetels voor de VVD. De strategie die de VVD daarna koos was er een van bewaring van eenheid, een laag profiel houden en het voorkomen van controverse tot aan de verkiezingen. Een strategie die hopeloos mislukte, met de opkomst van Pim Fortuyn en diens LPF in de politiek. Dijkstal maakte als lijsttrekker mede dankzij deze gekozen strategie een weinig inspirerende en matte indruk op de kiezer en verloor fors bij de gemeente- en Tweede Kamerverkiezingen. De VVD die 1 jaar eerder nog als grootste partij gepeild werd, verloor 14 zetels.

Dijkstal kon niet anders dan zijn conclusies trekken en werd opgevolgd door Gerrit Zalm. Daarnaast koos de VVD ook voor een forse vernieuwing van de partijorganisatie. Zo stapte de partij landelijk over op het systeem van one-man-one-vote en zou de lijsttrekker direct door de leden gekozen worden. Ondanks het forse verlies bij de verkiezingen was er weinig alternatief dan toetreden tot het eerste kabinet-Balkenende (CDA/LPF/VVD). Door de snelle val van dit kabinet waarbij met name de LPF zich zeer impopulair maakte bij de kiezers wist de VVD in 2003 alweer 4 zetels terug te winnen, en trad wederom toe tot de regering. Zalm werd minister en opgevolgd door Jozias van Aartsen. Ondanks de winst bij de verkiezingen was nog geen sprake van een compleet herstel. Zo leverde de partij wederom zetels in bij de provinciale verkiezingen in 2003, en de Europese verkiezingen in 2004.

 

Na de toetreding van Zalm tot het kabinet, kwam een oude discussie binnen de partij weer naar boven. De VVD heeft nooit willen kiezen of de politiek leider de fractievoorzitter of de aanvoerder van de VVD-ploeg in het kabinet is. Na een aantal botsingen tussen Gerrit Zalm en Jozias van Aartsen bepaalde de ledenvergadering dat Van Aartsen als fractievoorzitter de 'politiek aanvoerder' was. Na stevige discussies stelde de algemene vergadering van de VVD in 2005 een nieuw Liberaal Manifest vast.

Van Aartsen gunde zijn fractieleden erg veel vrijheid en dat ging vaak ten koste van de eenheid. Zo leken Ayaan Hirsi Ali en Geert Wilders vaak een eigen koers te varen ten opzichte van de fractie. Toen de regie wat strikter werd, scheidde Geert Wilders zich in 2004 af van de partij, met name als gevolg van een conflict binnen de partij omtrent het al dan niet op termijn toetreden van Turkije tot de Europese Unie, iets waar Wilders onvoorwaardelijk tegen was. Voor het eerst scheidde hiermee een VVD'er zich af. Vlak voor de verkiezingen deed Anton van Schijndel hetzelfde. De teleurstellende uitslag van de gemeenteraadsverkiezingen in maart 2006 was voor Van Aartsen aanleiding om eveneens terug te treden. Daarom vond er een intern referendum plaats over de nieuwe lijsttrekker voor de komende verkiezingen.

 

Het was de eerste keer dat de leden zo direct hun lijsttrekker voor de Tweede Kamerverkiezingen konden kiezen. De twee voornaamste kandidaten hadden een duidelijk verschillende stijl: Mark Rutte die alleen ervaring had als staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en zich op de linkervleugel richtte en Rita Verdonk die als minister voor Vreemdelingenzaken en Integratie onder Balkenende II al een gevestigde naam was geworden, en vooral de rechtervleugel aansprak. Aanvankelijk leek Verdonk de lijsttrekkersverkiezingen te winnen, maar dit kwam mede doordat opiniepeilers vooral de electorale achterban peilden en geen goede methode hadden om leden te peilen. Ondanks deze peilingen bleek binnen de partij uiteindelijk een meerderheid van 51% voor Rutte te kiezen, tegen 46% voor Verdonk. De VVD was ondertussen in de peilingen gestegen naar 36 zetels, mede door de vele media-aandacht voor de ledenraadpleging.

Het bleek vanaf september toen de campagnes op gang kwamen niet mogelijk deze score vast te houden. De partij leek verdeeld te zijn en verloor uiteindelijk toch zes zetels bij de verkiezingen. Voor het eerst in de geschiedenis haalde een kandidaat op een lijst meer stemmen dan de lijsttrekker (Rutte kreeg 553.200 voorkeurstemmen, terwijl de nummer twee op de lijst, Verdonk, er 620.555 haalde). Om de kiezers niet te schofferen, wilde Verdonk een onderzoek naar wat deze uitslag zou moeten betekenen voor het politiek leiderschap, hierbij gesteund door Hans Wiegel en Frits Bolkestein. Besloten werd dat een commissie onder leiding van Sybilla Dekker de recente verkiezingscampagnes van de partij zou onderzoeken.

Op 14 september 2007 heeft Rutte Verdonk op grond van een fractiebesluit uit de VVD-fractie gezet. Aanleiding hiervoor waren publicaties over een bijeenkomst waarin zij gesteld had dat de VVD onzichtbaar was in debat over het vreemdelingenbeleid,^[3] waardoor er geen vertrouwen meer bestond om met haar verder te werken. Het fractiebesluit ontketende een discussie binnen de gehele partij over de juistheid van het besluit zelf en de toekomst van de partij. Tijdens de algemene ledenvergadering op 15 september 2007 – die eigenlijk de uitslag van het onderzoek van Dekker zou behandelen – werd door een aantal leden opgeroepen tot onder andere het opstappen van Rutte en het partijbestuur of zelfs het terugdraaien van het fractiebesluit. Twee derde van de aanwezige leden steunde echter het besluit van de fractie. Uiteindelijk werd alleen een motie aangenomen waarbij het partijbestuur – met medewerking van een aantal ereleden – een poging moest ondernemen om Verdonk voor de VVD actief te laten blijven. Verdonk maakte op 17 september 2007 bekend haar zetel in de Tweede Kamer te behouden, ze vormde daarmee een eenmansfractie. Op 15 oktober 2007 zegde Verdonk haar partijlidmaatschap van de VVD op. Twee dagen later richtte ze de partij Trots op Nederland op.

Voor de Europese Parlementsverkiezingen 2009 hield de partij ook een referendum tussen Toine Manders en Hans van Baalen. Van Baalen won en Manders kwam op de derde plek van de kandidatenlijst.

De VVD kwam tijdens Tweede Kamerverkiezingen van 2010, die op 9 juni gehouden werden, als grootste uit de bus met 31 zetels. De PvdA kreeg één zetel minder. Hierdoor mocht de VVD beginnen met formeren. Nadat tijdens de daarop volgende kabinetsformatie de onderhandelingen over een rechts meerderheidskabinet (VVD/PVV/CDA) en een Paars-Plus kabinet (VVD/PvdA/D66/GL) stukliepen, en de PvdA niet tot een middenkabinet (VVD/PvdA/CDA) wilde toetreden, besloot men uiteindelijk te onderhandelen over een rechts minderheidskabinet bestaande uit VVD en CDA, met gedoogsteun van de PVV. Na een interne crisis in het CDA waren de onderhandelingen uiteindelijk succesvol; het regeer- en gedoogakkoord werden voltooid op 28 september. Op 14 oktober 2010 werd Rutte als eerste VVD'er minister-president. Hij is daarmee de eerste liberale premier sinds Pieter Cort van der Linden die deze functie bekleedde tussen 1913 en 1918.

Op 23 april 2012 diende Rutte het ontslag van het kabinet in bij koningin Beatrix, nadat de PVV de gedoogsteun twee dagen eerder had ingetrokken. Dit gebeurde naar aanleiding van de stukgelopen onderhandelingen over de bezuinigingen als gevolg van de economische crisis.

Op 26 april 2012 sloot de VVD met de fracties van CDA, D66, GroenLinks en ChristenUnie een Begrotingsakkoord 2013 over miljarden euro's aan bezuinigingen en hervormingen om het begrotingstekort voor 2013 binnen de norm van 3% te krijgen. Met dit akkoord wist de VVD voor haar belangrijke hervormingen op de arbeidsmarkt, AOW en pensioen en in de zorg te realiseren. Een deel van deze hervormingen was tijdens het kabinet met CDA en PVV niet mogelijk, omdat de PVV deze hervormingen blokkeerde. Mark Rutte noemde het Begrotingsakkoord een historisch akkoord. Rutte was blij dat het akkoord aan de 3% norm voldeed.^[4]

Op 12 september 2012 behaalde de VVD bij de verkiezingen voor de Tweede Kamer 41 zetels, het hoogste aantal ooit. Na een relatief snelle kabinetsformatie werd het kabinet-Rutte II, bestaande uit VVD en PvdA, op 5 november 2012 ten overstaan van koningin Beatrix beëdigd.

De algemene vergadering is het hoogste orgaan binnen de VVD. Op deze algemene vergadering worden huishoudelijke en politieke besluiten genomen. Leden worden via het partijblad Liber en de website uitgenodigd om deel te nemen aan deze vergadering. In de uitnodiging staan alle onderwerpen die er ter sprake gaan komen. De algemene vergadering wordt twee keer per jaar georganiseerd: als regel in mei en november. Normaal is de algemene vergadering een algemene ledenvergadering. Hier heeft ieder aanwezig lid één stem; hij mag ook nog voor hoogstens twee niet aanwezige leden per volmacht stemmen.

Daarnaast is de mogelijkheid tot een ledenraadpleging. Via dit systeem krijgt iedereen die mag stemmen gedurende een bepaalde periode de gelegenheid om te stemmen over een onderwerp. Voorbeelden hiervan zijn ledenraadplegingen voor partijvoorzitter, lijsttrekker of kandidatenlijst. Het is ook mogelijk een ledenraadpleging over een onderwerp te houden.

In een gemeente waar ten minste tien leden van de VVD wonen, kan in principe een afdeling worden opgericht. Er zijn zelfs enkele afdelingen gevestigd in het buitenland. (bijvoorbeeld Brussel, Antwerpen, New York, Duitsland) Net als landelijk is binnen de afdeling de ledenvergadering het hoogste orgaan. Een afdeling moet minimaal één ledenvergadering per jaar houden. De ledenvergadering van een afdeling heeft een aantal taken:

• het vaststellen van (wijzigings-)voorstellen voor de landelijke algemene vergadering en de ledenvergadering van de kamercentrale;
• besluitvorming over de kandidaatstelling bij de gemeenteraadsverkiezingen;
• voorstellen van kandidaten voor Provinciale staten, de Staten-generaal en het Europees parlement.

Naast deze taken houden afdelingen zich nog bezig met inhoudelijke discussies en meepraten over de liberale koers, zich inzetten voor het voeren van een permanente campagne, werven van leden en het organiseren van cursussen, politiek cafés en andere activiteiten. Uiteraard is het gemeentelijk beleid een van de meest naar voren springende onderwerpen waar de afdeling zich mee bezighoudt.

De kamercentrales (KC's) bestonden formeel tot 1 januari 2016 en vormden het middenniveau tussen de landelijke organisatie en de plaatselijke afdelingen. Tussen 1 januari en de oprichting van de vervangende Regio's waren de (oude) KC's vaak verantwoordelijk als interim bestuur.

Het takenpakket van de KC omvatte onder andere de kandidaatstelling voor de Tweede Kamer, het meewerken aan de kandidaatstelling voor andere vertegenwoordigende lichamen, het bevorderen van het goede verloop van de werkzaamheden in de afdelingen in haar gebied, het verzorgen van PR-, opleidings- en trainingsactiviteiten, het begeleiden van talent alsmede het benoemen van partijraadsleden en vertegenwoordiging in het Liberaal Vrouwen Netwerk.

De indeling van de kamercentrales was eigenlijk gekoppeld aan de Kieswet, maar buiten Noord- en Zuid-Holland valt het gebied van een kamercentrale samen met dat van een provincie. Voor verkiezingen van de leden van de Tweede Kamer kent Nederland volgens de Kieswet negentien rijkskieskringen. De VVD telt echter geen negentien maar zeventien kamercentrales, omdat de KC Gelderland en de KC Brabant zich uitstrekken over het gebied van ieder twee rijkskieskringen.

De centralevergadering koos het bestuur van hun kamercentrale. Dat bestaat uit een voorzitter, één of meer vicevoorzitters, de secretaris, de penningmeester en één of meer andere leden voor het vervullen van bepaalde taken (zoals PR, jongerenbeleid, talentmanagement en opleiding en training). Allen werden in functie benoemd. Tevens waren er diverse leden met een adviserende stem: vertegenwoordigers van het Liberaal Vrouwen Netwerk, Bestuurdersvereniging en de Provinciale Statenfractie.

Bestuursleden belast met jongerenbeleid binnen een KC, werden benoemd op voordracht van de JOVD en VVD hoofdbestuur.

Evenals in de afdelingen berustte het hoogste gezag bij de ten minste één maal per jaar te houden centralevergadering. Alle leden hebben toegang tot deze vergadering, mogen het woord voeren en hebben stemrecht.

De regio's hebben de Kamercentrales vervangen en hebben ongeveer dezelfde taken gekregen. Het bestuur van een regio bestaat uit een voorzitter, één of meer vicevoorzitters, de secretaris, de penningmeester, de portefeuillehouder opleidingen en talentmanagement, de portefeuillehouder communicatie en campagne. Eventueel kan het bestuur van een regio kan aangevuld worden met niet in functie benoemde leden.

• De VVD Regio Noord (de provincies Groningen, Friesland en Drenthe) werd opgericht op 9 mei 2016.
• De VVD Regio Oost (Overijssel en Gelderland) werd opgericht op 19 maart 2016.
• De VVD Regio Midden-Nederland (de provincies Utrecht en Flevoland) werd opgericht op 10 februari 2016.
• De VVD Regio Noord-Holland (de provincie Noord-Holland) wordt opgericht op 11 mei 2016.
• De VVD Regio Zuid-Holland (de provincie Zuid-Holland) werd opgericht op 23 maart 2016.
• De VVD Regio Zuid (de provincies Brabant-Limburg-Zeeland) werd opgericht op 23 april 2016.
• De lokale netwerken die buiten Nederland liggen behoren tot de regio internationaal.

De partijraad is het adviescollege van de VVD, dat ook politieke uitspraken kan doen. Een stemgerechtigd lid van de partijraad wordt gekozen door de ledenvergadering van een kamercentrale. Hoe meer VVD-leden in de kamercentrale, hoe meer plaatsen er door de kamercentrale vervuld mogen worden. De zittingsduur is drie jaar. Elk jaar treedt een derde van deze leden volgens rooster af, waarbij zij één maal herkozen kunnen worden.

Adviserende leden van de partijraad zijn de leden van het hoofdbestuur, één vertegenwoordiger van elk kamercentralebestuur, de leden van de VVD-fracties in de Staten Generaal en het Europees Parlement, de voorzitters van de partijcommissies en van de VVD Bestuurdersvereniging, de voorzitter en directeur van de Teldersstichting, de ereleden van de VVD en maximaal tien speciaal door het hoofdbestuur benoemde leden.

De VVD wordt bestuurd door het hoofdbestuur (HB), dat bestaat uit een door ledenraadpleging gekozen voorzitter, één of meerdere vicevoorzitters, een penningmeester, algemeen secretaris en secretarissen voor de organisatie. De vergaderingen van het HB worden met adviserende stem bijgewoond door de voorzitters van de Kamerfracties, een vertegenwoordiger van de VVD-fractie in het EP, een vertegenwoordiger van de VVD-leden in de Raad van Ministers (bij regeringsdeelname), de voorzitter van de VVD Bestuurdersvereniging en de Landelijk Voorzitter van de JOVD. De hoofdbestuursleden worden door de algemene vergadering voor de tijd van drie jaar verkozen en zijn één maal herkiesbaar. De leden van het HB hebben een onderlinge taakverdeling.

Zo is ten minste één lid in het bijzonder belast met de organisatie van de partij, één met de politiek-inhoudelijke discussie, één met de in- en externe communicatie, één met de opleidings- en trainingsactiviteiten van de Haya van Somerenstichting en één met het onderhouden van contacten met buitenlandse liberale partijen. Het hoofdbestuur wordt ondersteund door bezoldigde medewerkers. Zij vormen onder leiding van de directeur het Algemeen Secretariaat, gevestigd in het Thorbeckehuis in Den Haag.

• Christianne van der Wal (voorzitter)
• Eric Wetzels (vicevoorzitter)^[5]
• Mendy van Veen (algemeen secretaris)
• Michiel Krom (communicatie)
• Ton van Nimwegen (penningmeester)
• René de Heer (leden- en fondsenwerving)
• Lennart Salemink (opleiding en talentmanagement)

  Zie de lijst van partijvoorzitters van de VVD voor voorzitters uit het verleden

Met enige regelmaat worden op landelijk niveau bijeenkomsten georganiseerd die tot doel hebben om maatschappelijke kwesties of bestuurlijk problemen binnen de samenleving centraal te stellen en liberale antwoorden hierop te formuleren. In samenwerking met onder andere Kamerleden, specialisten uit het veld, landelijke partijcommissies en het Algemeen Secretariaat worden deze bijeenkomsten voorbereid.

Om in te kunnen spelen op de landelijke politieke actualiteit organiseert de VVD met enige regelmaat zogeheten Flitscongressen. In tegenstelling tot themabijeenkomsten zijn de onderwerpen minder ver van tevoren bekend maar kan, mocht hier aanleiding tot toe zijn, de VVD als partij wel op een snelle en inhoudelijke wijze reageren op debatten in de samenleving.

De jongerenorganisatie Vrijheid en Democratie (JOVD) is de aan de VVD gelieerde politieke jongerenorganisatie.

De Teldersstichting is het wetenschappelijk bureau van de VVD dat tot doel heeft op wetenschappelijk verantwoorde wijze vraagstukken van maatschappelijk belang, in het bijzonder die van staatkundige, sociale, economische of juridische aard, te onderzoeken met de liberale beginselen als uitgangspunt. Zij doet dit onder andere ten behoeve van het liberalisme. De stichting is genoemd naar de liberale rechtsgeleerde prof. mr. B.M. Telders. De Teldersstichting is tevens uitgever van het tijdschrift 'Liberaal Reveil'.

De Haya van Somerenstichting verzorgt opleidingen en trainingen voor VVD- en JOVD-leden. Voor iedere groep (aanstaande) politici zijn er specifieke cursussen, zoals politieke oriëntatie, discussietechnieken, presentatietechnieken, oppositievoeren, onderhandelen en crisissimulaties, mediatraining en cursussen gemeenteraad en een kadercursus. De stichting is naar Haya van Someren genoemd.

In het Europees Parlement werkt de VVD samen met D66 met 46 andere liberale partijen in de European Liberal Democrat and Reform Party (ELDR). De ELDR vormt samen met enkele onafhankelijke partijen de ALDE Group, die met 88 leden de derde coalitiegroep is in het Europese Parlement.

Het Internationaal Secretariaat van de VVD is verantwoordelijk voor de internationale contacten en samenwerking van de VVD. De belangrijkste doelstelling is het goed onderhouden en versterken van de relaties met zusterpartijen en bijdragen aan de capaciteitenopbouw van liberale partijen in Oost-Europa, de Balkan en ontwikkelingslanden.

De VVD is medeoprichter van het Nederlands Instituut voor Meerpartijendemocratie, een organisatie van zeven Nederlandse politieke partijen die democratiseringswerk steunt in 17 landen.

Belangrijke programmapunten van de VVD zijn:^[6]

• Weinig staatsbemoeienis en lage belastingen;
• Een zo goed mogelijke infrastructuur;
• De instroom van kansarme migranten naar Nederland stoppen;
• Zeer streng optreden tegen kraken;
• Strenger straffen;
• Het onderwijs over de hele linie verbeteren;
• Zo min mogelijk mensen afhankelijk laten zijn van uitkeringen en uitkeringsfraude hard aanpakken;
• Een goede en efficiënte zorg, zowel medisch als sociaal;
• In het kader van het Nederlandse lidmaatschap van de Europese Unie moeten vooral de gemeenschappelijke markt en het Stabiliteitspact centraal staan.

De fractievoorzitters staan vetgedrukt.

In het kabinet-Rutte III is de VVD vertegenwoordigd met zes ministers en drie staatssecretarissen.

Ministers:

• Bruno Bruins – minister voor Medische Zorg
• Sander Dekker – minister voor Rechtsbescherming
• Cora van Nieuwenhuizen – minister van Infrastructuur en Milieu
• Mark Rutte – minister-president en minister van Algemene Zaken
• Eric Wiebes – minister van Economische Zaken en Klimaat
• Stef Blok – minister van Buitenlandse Zaken

Staatssecretarissen:

• Tamara van Ark – staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid
• Ankie Broekers-Knol – staatssecretaris van Veiligheid en Justitie
• Barbara Visser – staatssecretaris van Defensie

De Tweede Kamerfractie van de VVD heeft sinds de verkiezingen van 15 maart 2017 een omvang van 32 leden.

• Tweede Kamerfractie
  • Klaas Dijkhoff (fractievoorzitter)
  • Bas van 't Wout
  • Thierry Aartsen
  • Bente Becker
  • Albert van den Bosch
  • André Bosman
  • Remco Dijkstra
  • Tobias van Gent
  • Mark Harbers
  • Rudmer Heerema
  • Sophie Hermans
  • Daniel Koerhuis
  • Sven Koopmans
  • Antoinette Laan-Geselschap
  • Roald van der Linde
  • Helma Lodders
  • Jan Middendorp
  • Anne Mulder
  • Chantal Nijkerken-de Haan
  • Kelly Regterschot
  • Bart Smals
  • Ockje Tellegen
  • Judith Tielen
  • [[Hayke Veldman]
  • Aukje de Vries
  • Arne Weverling
  • Dennis Wiersma
  • Jeroen van Wijngaarden
  • Martin Wörscörfer
  • Zohair el Yassini
  • Dilan Yesilgöz-Zegerius
  • Erik Ziengs

  Zie de lijst met alle (huidige en voormalige) Tweede Kamerleden voor de VVD.

De Eerste Kamerfractie van de VVD behaalde bij de verkiezingen vanmei 2015 13 zetels. Bij de verkiezingen in mei 2019bbehaalden ze 12 zetels.

• Eerste Kamerleden 2019
  • Annemarie Jorritsma-Lebbink (fractievoorzitter)
  • Micky Adriaansens
  • Alfred Arbouw
  • Pim van Ballekom
  • Mirjam de Blécourt
  • Jan Anthonie Bruijn
  • Reina de Bruijn-Wezeman
  • Eric van der Burg
  • Paulien Geerdink
  • Tanja Klip-Martin
  • Henk Jan Meijer
  • Roel Wever

  Zie de lijst met alle (huidige en voormalige) Eerste Kamerleden voor de VVD.

Sinds de Europese Parlementsverkiezingen van 2014 zitten de volgende vier politici namens de VVD in het Europese parlement

• • Malik Azmani (voorzitter van de VVD-delegatie).
  • Jan Huitema
  • Caroline Nagtegaal
  • Liesje Schreinemacher

Ten opzichte van de Europese Parlementsverkiezingen van 2009 boekte de VVD een kleine winst. Het zetelaantal bleef echter gelijk. De VVD maakt – samen met D66 – deel uit van de fractie van Alliantie van Liberalen en Democraten voor Europa.

  Zie ook de lijst van VVD-Europarlementariërs voor de periode 2009–2014 en de lijst van Europarlementariërs voor de VVD.

Commissaris van de Koning(in):

• Friesland: Arno Brok
• Noord-Holland: Arthur van Dijk

Gedeputeerden:

• Drenthe: 1 van de 5 leden
• Overijssel: 1 van de 6 leden
• Flevoland: 2 van de 4 leden
• Friesland: 1 van de 5 leden
• Utrecht: 1 van de 4 leden
• Noord-Holland: 3 van de 7 leden
• Zuid-Holland: 2 van de 6 leden
• Noord-Brabant: 2 van de 7 leden
• Groningen: 1 van de 6 leden
• Gelderland: 2 van de 6 leden
• Zeeland: 1 van de 5 leden
• In Limburg vormen zes gedeputeerden op eigen titel een extra-parlementair college. De gedeputeerden zijn afkomstig van de partijen CDA, VVD, FvD, PVV, GroenLinks en Lokaal Limburg.

• Groningen: 4 van de 43 zetels
• Friesland: 4 van de 43 zetels
• Drenthe: 6 van de 41 zetels
• Overijssel: 6 van de 47 zetels
• Flevoland: 6 van de 41 zetels
• Gelderland: 8 van de 55 zetels
• Utrecht: 8 van de 49 zetels
• Noord-Holland: 9 van de 55 zetels
• Zuid-Holland: 10 van de 55 zetels
• Zeeland: 4 van de 39 zetels
• Noord-Brabant: 10 van de 55 zetels
• Limburg: 5 van de 47 zetels

Totaal: 80 / 570 = 14,04%

De waterschapsverkiezingen in november 2008 vinden voor het eerst plaats met behulp van een lijstenstelsel in plaats van voorheen het personenstelsel. De VVD heeft zich in bijna alle waterschappen als lijst geregistreerd, en behaalt in totaal 59 zetels.

 

• 1948–1952: 8 zetels
• 1952–1956: 9 zetels
• 1956: 9 zetels

Nadat het aantal Tweede Kamerzetels werd verhoogd van 100 naar 150:

• 1956–1959: 13 zetels
• 1959–1963: 19 zetels
• 1963–1967: 16 zetels
• 1967–1971: 17 zetels
• 1971–1972: 16 zetels
• 1972–1977: 22 zetels
• 1977–1981: 28 zetels
• 1981–1982: 26 zetels
• 1982–1986: 36 zetels
• 1986–1989: 27 zetels
• 1989–1994: 22 zetels
• 1994–1998: 31 zetels
• 1998–2002: 38 zetels
• 2002–2003: 24 zetels
• 2003–2006: 28 zetels
• 2006–2010: 22 zetels
• 2010–2012: 31 zetels
• 2012–2017: 41 zetels
• 2017–heden: 33 zetels
• 2019–heden: 32 zetels

Tweede Kamerlid Wybren van Haga is op 24 september 2019 uit de partij gezet. Sindsdien vormt hij een eenmansfractie in de Tweede Kamer, waardooir de VVD fractie uit 32 leden bestaat.

  Zie de lijst van Tweede Kamerleden voor de VVD voor leden van de diverse fracties

• 1948–1951: 3 zetels
• 1951–1952: 4 zetels
• 1952–1955: 4 zetels
• 1955–1956: 4 zetels

Nadat het aantal Eerste Kamerzetels werd verhoogd van 50 naar 75:^[7]

• 1956–1960: 7 zetels
• 1960–1963: 8 zetels
• 1963–1966: 7 zetels
• 1966–1969: 8 zetels
• 1969–1971: 8 zetels
• 1971–1974: 8 zetels
• 1974–1977: 12 zetels
• 1977–1980: 15 zetels
• 1980–1981: 13 zetels
• 1981–1983: 12 zetels
• 1983–1986: 17 zetels
• 1986–1987: 16 zetels
• 1987–1991: 12 zetels
• 1991–1995: 12 zetels
• 1995–1999: 23 zetels
• 1999–2003: 19 zetels
• 2003–2007: 15 zetels
• 2007–2011: 14 zetels
• 2011–2015: 16 zetels
• 2015–2019: 13 zetels

  Zie de lijst van Eerste Kamerleden voor de VVD voor leden van de diverse fracties

• 1979–1984: 4 zetels
• 1984–1989: 5 zetels
• 1989–1994: 3 zetels
• 1994–2004: 6 zetels
• 2004–2009: 4 zetels
• 2009–2014: 3 zetels
• 2014–2019: 3 zetels
• 2019–2024: 4 zetels

  Zie de lijst van Europees Parlementsleden voor de VVD voor leden van de diverse fracties

 

Hoewel de aanhang van politieke partijen niet meer vaststaat en verkiezingsuitslagen behoorlijk kunnen schommelen, heeft de VVD veel aanhang in de voorsteden. Met name Wassenaar, Rozendaal, het duingebied ten westen van Haarlem en het Gooi zijn bolwerken van de VVD. De gemeente waar de VVD bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2010 procentueel de meeste stemmen haalde was Laren (ruim 45%). Van oudsher behaalt de VVD (en haar voorgangers) ook veel stemmen in Drenthe, waar met name in de zanddorpen een relatief groot aantal vrijzinnige protestanten, inmiddels grotendeels ontkerkelijkt, liberaal stemt. Minder aanhang heeft de partij in de oude wijken van grote steden en in de provincies Friesland, Groningen en Overijssel. De partij scoort voorts laag in gebieden waar veel sociaal zwakkeren wonen.

 

De ledenaantallen per jaar sinds de oprichting, vastgesteld op 31 december, of (vanaf 2002) op 1 januari:^[8]

Binnen de VVD is en was de fractievoorzitter in de Tweede Kamer meestal de politieke leider van de partij. Omdat de liberalen om staatsrechtelijke redenen niet wensten vast te leggen dat hun leider nu juist wél of juist niet in het kabinet zetelt ontstonden over het leiderschap zo nu en dan problemen. Bij de vaststelling van het Liberaal Manifest in 2005 heeft de VVD uitgesproken dat de gekozen lijsttrekker als politiek leider voorzitter van de Tweede Kamerfractie hoort te worden als hij niet minister-president wordt.

• Fractievoorzitters van de VVD-fractie in de Tweede Kamer:
  • Klaas Dijkhoff: 25 oktober 2017 – heden
  • Halbe Zijlstra: 13 oktober 2017 – 25 oktober 2017
  • Mark Rutte: 23 maart 2017 – 13 oktober 2017
  • Halbe Zijlstra: 1 november 2012 – 23 maart 2017
  • Mark Rutte: 20 september 2012 – 1 november 2012
  • Stef Blok: 7 oktober 2010 – 20 september 2012
  • Mark Rutte: 29 juni 2006 – 7 oktober 2010
  • Willibrord van Beek: 8 maart 2006 – 29 juni 2006
  • Jozias van Aartsen: 27 mei 2003 – 8 maart 2006
  • Gerrit Zalm: 16 mei 2002 – 27 mei 2003
  • Hans Dijkstal: 19 mei 1998 – 16 mei 2002
  • Frits Bolkestein: 30 april 1990 – 19 mei 1998
  • Joris Voorhoeve: 8 juli 1986 – 30 april 1990
  • Ed Nijpels: 20 mei 1982 – 8 juli 1986
  • Hans Wiegel: 27 mei 1981 – 20 april 1982
  • Koos Rietkerk: 19 december 1977 – 27 mei 1981
  • Hans Wiegel: 20 juli 1971 – 19 december 1977
  • Molly Geertsema: 1 oktober 1969 – 20 juli 1971
  • Edzo Toxopeus: 12 maart 1966 – 1 oktober 1969
  • Molly Geertsema: 24 juli 1963 – 12 maart 1966
  • Edzo Toxopeus: 16 mei 1963 – 24 juli 1963
  • Pieter Oud: 8 juli 1948 – 16 mei 1963

• Fractievoorzitters van de VVD-fractie in de Eerste Kamer:
  • Annemarie Jorritsma: 24 november 2015 – heden
  • Helmi Huijbregts-Schiedon: 3 november 2015 – 24 november 2015
  • Loek Hermans: 22 februari 2011 – 3 november 2015
  • Fred de Graaf 14 oktober 2010 – 22 februari 2011
  • Uri Rosenthal: 1 mei 2005 – 14 oktober 2010
  • Nicoline van den Broek-Laman Trip: 14 september 1999 – 1 mei 2005
  • Leendert Ginjaar: 11 maart 1997 – 14 september 1999
  • Frits Korthals Altes: 13 juni 1995 – 11 maart 1997
  • David Luteijn: 23 juni 1987 – 13 juni 1995
  • Guus Zoutendijk: 1 december 1980 – 23 juni 1987
  • Haya van Someren: 3 juni 1976 – 12 november 1980
  • Harm van Riel: eind 1958 – 3 juni 1976
  • Anthonie Nicolaas Molenaar: 1948 – eind 1958

• Delegatieleiders in het Europees parlement:
  • Malik Azmani: 2019–heden
  • Hans van Baalen: 2009–2019
  • Jules Maaten: 2001–2009
  • Jan-Kees Wiebenga: 1998–2001
  • Gijs de Vries: 1989–1998
  • Hans Nord: 1984–1989
  • Cees Berkhouwer: 1979–1984

  Zie lijst van bewindslieden voor de VVD voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

De VVD heeft deelgenomen aan 15 kabinetten sinds 1948. Hoewel de VVD historisch gezien altijd een van de grootste partijen is, heeft de partij slechts tweemaal de premier geleverd. Invloedrijke bewindslieden waren:

• Dirk Stikker, minister van Buitenlandse Zaken (1948–1952)
• Henk Korthals, minister van Verkeer en Waterstaat, minister voor Surinaamse en Nederlands-Antilliaanse Zaken en vicepremier (1959–1963)
• Edzo Toxopeus, minister van Binnenlandse Zaken (1959–1965)
• Johan Witteveen, minister van Financiën (1963–1965, 1967–1971), vicepremier (1967–1971), minister van Economische Zaken (1970)
• Molly Geertsema, minister van Binnenlandse Zaken en vicepremier (1971–1973), minister voor Surinaamse en Nederlands-Antilliaanse Zaken (1973)
• Hans Wiegel, minister van Binnenlandse Zaken en vicepremier (1977–1981)
• Gijs van Aardenne, minister van Economische Zaken (1977–1981, 1982–1986), minister van Financiën (1980), vicepremier (1982–1986)
• Chris van der Klaauw, minister van Buitenlandse Zaken (1977–1981)
• Frits Korthals Altes, minister van Justitie (1982–1989), minister van Binnenlandse Zaken (1986)
• Pieter Winsemius, minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (1982–1986, 2006–2007)
• Rudolf de Korte, minister van Binnenlandse Zaken (1986), minister van Economische Zaken en vicepremier (1986–1989)
• Ed Nijpels, minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (1986–1989)
• Neelie Kroes, minister van Verkeer en Waterstaat (1982–1989)
• Frits Bolkestein, minister van Defensie (1988–1989)
• Hans Dijkstal, minister van Binnenlandse Zaken en vicepremier (1994–1998)
• Joris Voorhoeve, minister van Defensie en minister voor Nederlands-Antilliaanse en Arubaanse Zaken (1994–1998)
• Jozias van Aartsen, minister van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij (1994–1998), minister van Buitenlandse Zaken (1998–2002)
• Annemarie Jorritsma, minister van Verkeer en Waterstaat (1994–1998), minister van Economische Zaken en vicepremier (1998–2002)
• Gerrit Zalm, minister van Financiën (1994–2002, 2003–2007), vicepremier (2003–2007), minister van Economische Zaken (2006)
• Benk Korthals, minister van Justitie (1998–2002), minister van Defensie (2002)
• Johan Remkes, minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (2002–2007), vicepremier (2002–2003)
• Hans Hoogervorst, minister van Financiën (2002–2003), minister van Economische Zaken (2002–2003), minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (2003–2007)
• Henk Kamp, minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (2002–2003), minister van Defensie (2003–2007), minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (2010–2012), minister van Economische Zaken (2012–2017)
• Rita Verdonk, minister voor Vreemdelingenbeleid en Integratie (2003–2006), minister van Justitie (2006), minister voor Integratie, Jeugdbescherming, Preventie en Reclassering (2006–2007)
• Ivo Opstelten, minister van Veiligheid en Justitie (2010–2015)
• Mark Rutte, minister-president en minister van Algemene Zaken (2010–heden)
• Edith Schippers, minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (2010–2017)
• Melanie Schultz van Haegen, minister van Infrastructuur en Milieu (2010–2017)
• Stef Blok, minister voor Wonen en Rijksdienst (2012–2017), minister van Veiligheid en Justitie (2015, 2017), minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (2016), minister van Buitenlandse Zaken (2018-heden)

• Gijs van Aardenne (postuum benoemd op 19 april 1996)
• A.W. Abspoel (benoemd op 24 november 1973)
• Sidney J. van den Bergh (benoemd 29 maart 1969)
• Matty de Bruijne (postuum benoemd op 4 oktober 1991)
• Daniël Appolonius Delprat (benoemd op 28 februari 1970)
• Dick Wilhelm Dettmeijer (benoemd op 17 april 1964)
• Molly Geertsema (benoemd op 14 maart 1975)
• Leendert Ginjaar (benoemd op 15 mei 1998)
• Hans Nord (benoemd op 27 mei 1989)
• Pieter Oud (benoemd tot erevoorzitter op 9 november 1963)
• Kornelis van der Pols (benoemd op 29 maart 1969)
• Harm van Riel (benoemd op 20 mei 1977)
• Koos Rietkerk (postuum benoemd op 18 april 1986)
• Haya van Someren (postuum benoemd op 22 mei 1981)
• Dirk Stikker (benoemd op 13 april 1973)
• Edzo Toxopeus (benoemd op 28 februari 1970)
• Henk Vonhoff (benoemd op 15 mei 1998)

• Hans Wiegel (benoemd op 14 mei 1982)
• Frits Korthals Altes (benoemd op 23 mei 1997)
• Els Veder-Smit (benoemd op 15 mei 1998)
• Frits Bolkestein (benoemd op 28 mei 1999)
• Erica Terpstra (benoemd op 28 november 2003)
• Gerrit Zalm (benoemd op 11 mei 2007)
• Neelie Kroes (benoemd op 29 november 2014)
• Ivo Opstelten (benoemd op 29 mei 2015)

• W.J.A. van den Berg (benoemd op 15 november 1993)
• L.H.M. Osterholt (benoemd op 15 maart 1999 - overleden 20 januari 2019)
• S.S. Bakker - Kempen, archivaris sinds 2011

In februari 2017 publiceerde Vrij Nederland een nieuwe editie van haar jaarlijkse Politieke Integriteits-Index. Uit dit onderzoek, uitgevoerd in samenwerking met de Vrije Universiteit Amsterdam en de Erasmus Universiteit Rotterdam, bleek dat sinds 2008 21 politici van de VVD strafrechtelijk veroordeeld zijn. De partij is daarmee koploper: bij de PvdA zijn in diezelfde periode vijf, bij het CDA en bij D66 drie politici veroordeeld.^[9]

• Liberalen onder één dak. VVD: 50 jaar liberale vereniging, Henk Vonhoff, SDU Uitgeverij, ISBN 9012085810, 1998

• Angelsaksisch model
• Scandinavisch model
• Liberalisme
• Liberalisme in Nederland
• Kandidatenlijst voor de Europese Parlementsverkiezingen 2009
• Kandidatenlijst voor de Tweede Kamerverkiezingen 2012

• Website VVD
• Website VVD Internationaal
• VVD op DNPP.nl