Penelope

Haar naam is misschien afgeleid van πήνη / pếnê (inslag; weefsel) en λέπειν / lépein (aftrekken) of ὤψ / ốps (gezicht). De naam is ook, maar verkeerd, in verband gebracht met het woord πηνέλοψ / pênélops (eend).

 

Zij was in de Odyssee van Homerus de trouwe gade van Odysseus, de koning van Ithaka. Zij wachtte twintig jaar op zijn thuiskomst uit de Trojaanse Oorlog.

Kort nadat zij hem een zoon, Telemachos, had geschonken, moest haar gemaal met het Griekse leger tegen Troje optrekken. Toen deze lang weg bleef en het gerucht van zijn dood zich verspreidde, kwamen de voornaamste jongelingen uit Ithaka en de omliggende eilanden tot haar, om naar haar hand te dingen. Op de terugkeer van Odysseus hopend, weigerde zij een nieuwe verbintenis te sluiten en om aan de onstuimige aandrang van de minnaars te ontkomen, beweerde zij dat zij bezig was een lijkkleed te weven voor haar grijze schoonvader Laërtes en geen keuze kon doen, vóórdat dit was voltooid. 's Nachts trok zij echter wat zij overdag had afgewerkt weer uit.

Door haar dienstmaagden werd evenwel deze list aan de vrijers verraden. Deze drongen nu nog sterker op een beslissing aan en verteerden ondertussen de have en het goed van haar gemaal. Penelope besloot toen om een nieuwe echtgenoot te kiezen door een wedstrijd te laten plaatsvinden, waaraan alle vrijers meededen. Zij moesten met de zware boog van Odysseus een pijl door de ringen van 12 achter elkaar geplaatste bijlen schieten, zoals Odysseus dat kon. Geen van de vrijers kon de boog spannen. Odysseus was intussen teruggekeerd, maar op advies van en met de hulp van de godin Pallas Athena was hij ter wille van zijn veiligheid vermomd als een oude bedelaar. Deze bedelaar ging de uitdaging aan. Hij spande de zware boog zonder moeite en won de wedstrijd. Meteen werd zijn ware uiterlijk zichtbaar en herkende iedereen in de zaal hem als de koning van Ithaka. Vervolgens richtte hij de pijlen op de vrijers. Na al de vrijers te hebben gedood, maakte hij zich aan zijn gade bekend en leefde weer met haar in een gelukkige echt.

In de oudheid was Penelope dan ook het toonbeeld van trouwe huwelijksliefde. Latere legenden echter trachtten haar trouw in twijfel te trekken en wisten te verhalen van een zoon Pan, die òf door Hermes, òf door al de vrijers gezamenlijk bij haar zou zijn verwekt.^[1] Men deed zelfs doen geloven dat Odysseus haar na zijn terugkeer had verstoten en dat zij van Ithaka naar Sparta en vandaar naar Mantinea was getrokken, waar men haar graf kon aanwijzen.

Weer andere mythen meldden daarentegen, dat zij met Odysseus had geleefd tot aan diens dood en nadat hij was gestorven in het huwelijk was getreden met Telegonus, de zoon, die haar eerste gemaal bij Circe had verwekt. Ze zou met hem een zoon, Italus, hebben gekregen. Sommige legenden gaven haar tot slot een plaats in het elysion.

In The Penelopiad (2005) van Margaret Atwood staat de geschiedenis van Penelope vanuit een modern gezichtspunt en in tegenstelling tot de Odyssee met haar centraal. Op eenzelfde manier stelt Rolf Liebermann in zijn Penelope, opera semiseria, libretto van Heinrich Strobel, haar in het middelpunt van de handeling.

• Apollodorus van Athene, Bibliotheca III 10.6, Epitome VII 3.7.
• Eugammon van Cyrene, Telegonia.
• Homerus, Odyssee (passim).
• Hyginus, Fabulae CXXII-CXXV.
• Pausanias, Beschrijving van Griekenland III 20.10; VIII 12.6.
• Ovidius, Heroides I.

• TT Kroon. Penelope, 1875. online versie van zijn Mythologisch Woordenboek
• (fr) M-M. Mactoux, Pénélope. Légende et mythe, Parijs, 1975. ISBN 2251601759
• (fr) I. Papadopoulo-Belmehdi, Le Chant de Pénélope. Poétique du tissage féminin dans l'Odyssée, Parijs, 1994. ISBN 270111764X
• Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel Penelope op de Duitstalige Wikipedia, dat onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie de bewerkingsgeschiedenis aldaar.