Standaardstations van de Staatsspoorwegen

Tussen 1860 en 1873 werden langs de door de Staat der Nederlanden aangelegde spoorlijnen vele stationsgebouwen volgens een standaardmodel gebouwd.^[1] Vanaf 1863 werden de meeste geëxploiteerd door de Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen (SS), alleen de lijn Den Helder – Amsterdam kwam bij de HIJSM in exploitatie. De stations werden gebouwd door de overheidsdienst Rijkswaterstaat, men spreekt dan ook wel van Waterstaatstations. Standaardisatie had als doel het verhogen van het bouwtempo en het goedkoper bouwen, maar beantwoordde tevens aan de wens om de uitstraling van de gebouwen langs het spoor te uniformeren.^[1]

De indeling in klassen betrof de grootte van het station. De klasse was gerelateerd aan het aantal inwoners van de plaats waar het station zou komen. Het type SS eerste klasse was het grootste model, bestemd voor grotere provinciesteden. Type SS vijfde klasse was het kleinste model. De architect was de spoorweg-ingenieur Karel Hendrik van Brederode.

Totaal werden 96 stationsgebouwen volgens de diverse standaardtypen gebouwd. Hiervan zijn er nu nog 26 aanwezig. Hieronder een overzicht van de gebouwen verdeeld naar type:

Deze stations zijn ontworpen door architect Nicolaas Johannes Kamperdijk. Er zijn twee stations gebouwd, beide zijn nog aanwezig:

Bouw	Naam	Plaats	Bijzonderheden	Afbeelding
1866	Station Zwolle	Zwolle
1870	Station Dordrecht	Dordrecht

Hiervan is er één station gebouwd, maar dit is gesloopt.

Bouw	Naam	Plaats	Bijzonderheden	Afbeelding
1863	Station Zutphen	Zutphen	Gesloopt in 1952

Het standaardstation SS derde klasse bestond uit een langwerpig gebouw met een hoge middenrisaliet van twee verdiepingen. Op de begane grond hadden de deuren en vensters van de middenrisaliet en de vleugels rondbogen, op de eerste verdieping van de risaliet waren dit segmentbogen. Hiervan zijn er negen gebouwd, vijf zijn er nog aanwezig.

Bouw	Naam	Plaats	Bijzonderheden	Afbeelding
1862	Station Tilburg	Tilburg	Gesloopt in 1961
1862	Station Den Helder	Den Helder	Gesloopt in 1958
1863	Station Harlingen	Harlingen
1863	Station Leeuwarden	Leeuwarden	Verbouwd in 1890, 1904 en 1924
1864	Station Alkmaar	Alkmaar	Verbouwd in 1879, 1908, 1929 en 1959
1864	Station Eindhoven	Eindhoven	Gesloopt in 1912
1865	Station Winschoten	Winschoten
1865	Station Steenwijk	Steenwijk	Gesloopt in 1971-1972
1872	Station Middelburg	Middelburg

Het standaardstation SS vierde klasse bestond uit een rechthoekig gebouw van twee verdiepingen. De zijgevels en het middendeel hadden puntgevels. In het middendeel bevonden zich drie rondboogvensters.

Hiervan zijn er vijftien gebouwd, zeven zijn er nog aanwezig

Bouw	Naam	Plaats	Bijzonderheden	Afbeelding
1862	Station Roermond	Roermond	Vergroot in 1864
1862	Station Sittard	Sittard	Gesloopt in 1922-1923
1863	Station Delden	Delden
1863	Station Goor	Goor
1863	Station Lochem	Lochem
1863	Station Oisterwijk	Oisterwijk
1863	Station Boxtel	Boxtel	Vergroot in 1890. Gesloopt in 1998
1863	Station Franeker	Franeker	Gesloopt in 1974
1863	Station Feanwâlden	Veenwouden	Gesloopt in 1973
1864	Station Buitenpost	Buitenpost	Gesloopt in 1973
1864	Station Helmond	Helmond	Vergroot in 1876 en 1911. Gesloopt in 1986
1865	Station Scheemda	Scheemda
1865	Station Wolvega	Wolvega
1865	Station Dedemsvaart	Dedemsvaart	Vergroot in 1893. Gesloopt in 1952
1868	Station Goes	Goes	Vergroot in 1873, 1902, 1914. Gesloopt in 1980

Het standaardstation SS vijfde klasse bestond uit een middendeel met twee korte vleugels. Zowel het middendeel als de vleugels hadden een puntgevel. De beide vleugels sprongen aan de straatzijde enigszins en aan de perronzijde sterk terug. De meeste van deze stations zijn rond 1914-1915 vergroot door het middendeel te verhogen en lage zijvleugels aan te bouwen. Er zijn 38 van deze stations gebouwd; hiervan zijn nog negen aanwezig.

Bouw	Naam	Plaats	Bijzonderheden	Afbeelding
1862	Station Echt	Echt	Vergroot 1884, verhoogd 1911
1862	Station Maasbracht	Maasbracht	Door brand verwoest in 1899
1862	Station Wouw	Wouw	Gesloopt in 1961
1862	Station Anna Paulowna	Anna Paulowna	Vergroot in 1872. Verdieping gesloopt in de jaren 40/50. In 1961 geheel gesloopt
1862	station Noord Scharwoude	Noord Scharwoude	Vergroot in 1872. Gesloopt in 1954
1862	Station Heerhugowaard	Heerhugowaard	Vergroot in 1872. Gesloopt in 1967
1862	Station Schagen	Schagen	Vergroot 1866 en 1907. Gesloopt in 1967
1862	Station Bunde	Bunde	Vergroot in 1911. Gesloopt in 1964
1862	Station Susteren	Susteren	Vergroot in 1911. Gesloopt in 1975
1862	Station Velp	Velp	Verhoogd in 1914. Gesloopt in 1973
1862	Station Dieren	Dieren	Verhoogd in 1914. Verwoest bij bombardement in 1944
1862	Station Brummen	Brummen	Verhoogd in 1914. Gesloopt in 1970
1862	Station Beek-Elsloo	Beek	Vergroot in 1885, verhoogd in 1911. Gesloopt in 1975
1862	Station Gilze-Rijen	Rijen	Vergroot 1893, verhoogd in 1907. Gesloopt in 1915.
1863	Station Kapelle-Biezelinge	Kapelle	Vergroot in 1907, verhoogd in 1916
1863	Krabbendijke	Krabbendijke	Vergroot in 1916
1863	Station Kruiningen-Yerseke	Kruiningen	Vergroot in 1890 en 1902
1863	Station Laren-Almen	Laren	Verhoogd in 1914
1863	Station Markelo	Markelo	Vergroot in 1914, verhoogd in 1914
1863	Station Reuver	Reuver	Vergroot in 1911, in 1995 ongedaan gemaakt
1863	Station Swalmen	Swalmen	Vergroot in 1911
1863	Station Gorssel	Gorssel	Vergroot en verhoogd in 1914. Gesloopt in 1963
1863	Station Dronryp	Dronryp	Vergroot 1868 en 1899, verhoogd in 1915. Gesloopt in 1973
1863	Station Grijpskerk	Grijpskerk	Vergroot in 1870. Gesloopt in 1881.
1863	Station Hardegarijp	Hardegarijp	Vergroot 1891, verhoogd 1915. Gesloopt in 1964
1863	Station Zuidhorn	Zuidhorn	Vergroot in 1869 en 1891, verhoogd in 1915. Gesloopt in 1975
1863	Station Tegelen	Tegelen	Vergroot 1892 en 1904, verhoogd in 1911. Gesloopt in 1974
1863	Station Woensdrecht	Woensdrecht	Vergroot en verhoogd in 1916. Verwoest in 1944
1863	Station Langeweg	Langeweg	Vergroot in 1907. Gesloopt in 1937
1864	Station De Steeg	De Steeg	Verhoogd in 1914. Gesloopt in 1961
1864	Station Deurne	Deurne	Vergroot 1892, verhoogd 1913. Verbouwd in 1965. Gesloopt in 1976
1864	Station Nuenen-Tongelre	Nuenen	Vergroot en verhoogd in 1906. Gesloopt in 1972
1864	Station Best	Best	Vergroot in 1882, verhoogd rond 1914. Gesloopt in 1975
1865	Station Staphorst	Staphorst	Vergroot in 1908, verhoogd rond 1914. Gesloopt in 1970
1866	Station Castricum	Castricum	Vergroot in 1912. Gesloopt in 1969
1864	Station Horst-Sevenum	Hegelsom	Vergroot in 1870, verhoogd in 1915

Hiervan zijn er twaalf gebouwd, Meppel en Zuidbroek zijn nog aanwezig.

Bouw	Naam	Plaats	Bijzonderheden	Afbeelding
1865	Station Zuidbroek	Zuidbroek	Vergroot 1912, verkleind 1959
1865	Station Meppel	Meppel
1865	Station Hoogezand-Sappemeer	Hoogezand-Sappemeer	Gesloopt in 1989
1865	Station Enschede	Enschede	Gesloopt in 1950
1866	Station Hengelo	Hengelo	Gesloopt in 1899
1867	Station Bad Nieuweschans	Bad Nieuweschans	Gesloopt in 1973
1867	Station Krommenie-Assendelft	Krommenie	Gesloopt in 1930
1867	Station Wormerveer	Wormerveer	Gesloopt in 1978
1867	Station Koog-Zaandijk	Koog aan de Zaan	Gesloopt in 1930
1867	Station Zaandam	Zaandam	Gesloopt in 1983
1868	Station Assen	Assen	Gesloopt in 1988
1868	Station Heerenveen	Heerenveen	Gesloopt in 1983
1868	Station Hoogeveen	Hoogeveen	Gesloopt in 1984

Hiervan werden er acht gebouwd, Vught en Arnemuiden zijn behouden.

Bouw	Naam	Plaats	Bijzonderheden	Afbeelding
1866	Station Vught	Vught
1868	Station Zaltbommel	Zaltbommel	Gesloopt in 1984
1868	Station Hedel	Hedel	Gesloopt in 1950
1870	Station Barendrecht	Barendrecht	Gesloopt in 1973
1870	Station IJsselmonde	IJsselmonde (Rotterdam)	Gesloopt in 1940
1871	Station Arnemuiden	Arnemuiden	Kleinere uitvoering van dit stationstype
1872	Station Zwijndrecht	Zwijndrecht	Gesloopt in 1894

Hiervan zijn er zes gebouwd, alleen het stationsgebouw van Houten bestaat nog.

Bouw	Naam	Plaats	Bijzonderheden	Afbeelding
1866	Station Houten	Houten	In 2007 150 meter verplaatst
1866	Station Waardenburg	Waardenburg	Gesloopt in 1973
1866	Station 's-Heer Arendskerke	's-Heer Arendskerke	Gesloopt in 1963
1867	Station Schalkwijk	Schalkwijk	Gesloopt in 1964
1867	Station Culemborg	Culemborg	Gesloopt in 1974
1867	Station Geldermalsen	Geldermalsen	Gesloopt in 1884

• Lijst van NS-stations
• Nederlandse spoorwegen

• Sporenplannen van alle Nederlandse stations en vele andere