Serendipiteit

Filosofe Samantha Copeland (Technische Universiteit Delft) over ontdekkingen via serendipiteit - Universiteit van Nederland

Serendipiteit is het vinden van iets onverwachts en bruikbaars, terwijl de vinder op zoek was naar iets totaal anders.

Achtergrond

Het woord werd geïntroduceerd in het Engels door Horace Walpole in de 18e eeuw, in een brief waarin hij het had over een verhaal dat hij had gelezen, het Perzische sprookje De drie prinsen van Serendip (Serendip is een oude Perzische naam voor Sri Lanka). Het verhaal is eigenlijk geen goed voorbeeld van wat we nu onder serendipiteit verstaan: het is eerder een voorbeeld van inductie. In die context verwijst serendipiteit naar het vermogen van een alerte geest om uit toevalligheden conclusies te trekken. Anders gezegd: slimme, voorbereide mensen zijn beter in staat om daadwerkelijk ontdekkingen te doen aan de hand van het toeval dan niet zulke slimme mensen die onvoorbereid zijn.

Voorbeelden

In de wetenschap en techniek duikt regelmatig serendipiteit op. Een voorbeeld is de ontdekking van penicilline door Alexander Fleming. Terwijl Fleming zijn laboratorium opruimde, viel hem op dat een schimmel zich gevestigd had op een kweekplaat met kolonies stafylokokkenbacteriën en dat rondom die schimmel een zone lag waarin de bacteriën niet groeiden. Later analyseerde hij de door de schimmel uitgescheiden stof en dit bleek penicilline te zijn. Deze waarneming was voor Fleming waarschijnlijk al door tientallen anderen gedaan; maar Fleming was wel de eerste die erbij stilstond.

Een ander voorbeeld is de ontdekking van aspartaam als zoetstof. James M. Schlatter was een onderzoeker werkzaam bij G.D. Searle, een fabrikant van medicijnen. Hij was op zoek naar middelen tegen maagzuur, en experimenteerde met aminozuren. Toen hij zijn vinger likte om een pagina om te slaan, proefde hij de intens zoete smaak van de stof die later aspartaam zou gaan heten.

Enkele andere ontdekkingen:

De (her)ontdekking van Amerika door Christoffel Columbus
De ontdekking van de röntgenstraling
De ontdekking van de champagne
De uitvinding van de magnetron
De ontdekking van kosmische achtergrondstraling
De ontdekking van polyetheen
De uitvinding van Post-it-notitiepapier
De uitvinding van vloeipapier
De uitvinding van het theezakje
De uitvinding van het Czochralski-proces
De ontdekking van de psychedelische effecten van lsd
De ontdekking van de potentieverhogende werking van Viagra
De ontdekking van teflon door Roy Plunkett
De ontdekking van een nieuwe manier om molybdeen-99 te maken zonder radioactief afval, dat gebruikt wordt als medische isotoop, door ASML^[1]

Trivia

Serendipiteit is door de Amerikaanse onderzoeker Julius Comroe omschreven als "het zoeken naar een speld in een hooiberg, en eruit rollen met een boerenmeid".^[2]
De film Serendipity (2001, Peter Chelsom) poogt te laten zien hoe het in het dagelijks leven werkt.

Bibliografie

Robert K. Merton & Elinor Barber. The Travels and Adventures of Serendipity. A Study in Sociological Semantics and the Sociology of Science, Princeton University, Princeton, Oxford, 2004.
Gie van den Berghe. De kunst van het onverwachte. In: De Tijd, 25 februari 2006.

Referenties

↑ ASML ontdekt bij toeval medische isotoop. NOS.nl (13 september 2016). Geraadpleegd op 24 oktober 2018.
↑ Retrospectroscope: Insights into Medical Discovery Von Gehr Publisher. 1977. 182 pp. ISBN 978-0-9601470-1-4. Geciteerd door Pek van Andel

Op andere Wikimedia-projecten

Media
op Commons

Definitie
op WikiWoordenboek

[1] ASML ontdekt bij toeval medische isotoop. NOS.nl (13 september 2016). Geraadpleegd op 24 oktober 2018.

[2] Retrospectroscope: Insights into Medical Discovery Von Gehr Publisher. 1977. 182 pp. ISBN 978-0-9601470-1-4. Geciteerd door Pek van Andel

[1]

[2]