Muzieknotatie

De eerste maten van Für Elise van Ludwig van Beethoven.

Muzieknotatie is het vastleggen van muziek op papier (of tegenwoordig ook op beeldschermen), om later gelezen en ten gehore gebracht te worden. Er zijn meerdere muziekschriften, zoals het eigentijdse, Westerse notenschrift of muziekschrift. Voor tokkelinstrumenten gebruikt men ook tabulaturen om muziek te noteren. Oude muziekschriften zijn bijvoorbeeld het gregoriaans en de mensurale notatie. De muzieknotatie heeft een lange geschiedenis.

Muziek op papier heet bladmuziek. Bladmuziek die bedoeld is voor een enkel instrument, musicus of muzikant wordt partij genoemd. Alle partijen samen vormen de partituur, die vooral gebruikt wordt door een dirigent.

In het eigentijdse notenschrift noteert staat muziek in regels met vijf lijnen, de notenbalken, kortweg 'balken'. 'Op' de balk staan noten en rusten, waar nodig met hulplijntjes. De meeste muziek is met maatstrepen op de balk verdeeld in maten. Vooraan de balk staat de muzieksleutel en waar nodig ook elders op de balk. Om de wijze van uitvoeren te verduidelijken staan in, boven en onder de balk nog meer tekens en geschreven aanwijzingen.

Zie muzieknoot voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

De verticale plaats op de notenbalk van de nootbolletjes bepaalt, samen met de sleutel en de voortekens, de toonhoogte.

De manier van spelen van een toon wordt aangegeven met tekentjes op of onder de noot. Er zijn verschillende soorten tekens, zoals instrumentspecifieke speelwijze (bijvoorbeeld flageoletten op een harp, of op- en afstreektekens op een strijkinstrument), articulatietekens (zoals staccato, portato, tenuto), versieringstekens (of ornamenten, zoals triller, dubbelslag, mordent) en diverse vormen van fermates. Hoe luid tonen of passages gespeeld moeten worden, wordt aangegeven met dynamiektekens.

De duur van een toon wordt bepaald door de nootwaarde, aangegeven door de vorm van de noot en door vlaggetjes. Ook de duur van de rust (stilte) is bepaald door de vorm van het rustteken. De duur is verder afhankelijk van de articulatie: een staccato toon zal korter klinken dan de genoteerde waarde en een tenuto toon zal iets langer klinken.

Het eigentijdse notenschrift beschrijft niet alleen de hoogte en duur van de tonen, maar ook de plaats ervan in de melodielijn en in het metrum. De maatsoort geeft het aantal tellen in de maat aan. De maatsoort staat in ieder muziekstuk vooraan en op plaatsen waar de maatsoort verandert.

Het tempo waarin een muziekstuk moet worden gespeeld, wordt niet alleen door de notatie aangeduid, maar door ook door de aanduiding van het tempo in de partituur. Daarvoor gebruikt men Italiaanse muziektermen zoals allegro, moderato, of met metronoomgetal dat het aantal slagen per minuut aangeeft. Het tempo kan gedurende een stuk veranderen, hetgeen genoteerd wordt met bijvoorbeeld accelerando (versnellen) of rallentando (vertragen).

Met de opkomst van het internet zijn ook andere vormen van muzieknotatie naar voren gekomen. Dit zijn tabulatuur en het lezen van akkoordenschema's. Tabulatuur is een vorm van muzieknotatie die meer aansluit bij het bespeelde instrument, omdat de vorm van akkoorden of noten ook zichtbaar zijn en daarom minder muzikale kennis benodigd is om het stuk te spelen. De grootste bron die bijdraagt aan deze ontwikkeling, is Ultimate Guitar. Het andere moderne alternatief voor muzieknotatie is het lezen van akkoordenschema's. Hiermee worden gemakkelijk de hoofdlijnen van de muziek duidelijk gemaakt, maar is niet zichtbaar welke losse noten gebruikt worden. Een voorbeeld van een platform dat zich hierop toelegt is Chordify.

In de lichte muziek en jazz wordt ook gebruikgemaakt van de 'klassieke' muzieknotatie. Door het meer improvisatorisch karakter heeft deze stijl echter zijn eigen gebruiken en regels voor de notatie verworven. In de lichte muziek wordt vaak gebruikgemaakt van een akkoordenschema of een leadsheet, waarbij meestal slechts de melodie en akkoordsymbolen worden weergegeven. De precieze invulling hiervan, het arrangement, wordt grotendeels overgelaten aan de uitvoerders. In de versies van het Realbook die veel door lichte musici worden gebruikt, komen deze leadsheets veelvuldig voor.

• Partituur
• Grafische partituur
• Klavarskribo
• Geschiedenis van de muzieknotatie
• Muzieknotatie van A tot Z
• Muzieknotatieprogrammatuur

Zie de categorie Musical notation van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.