De Geelders

De Geelders
Natuurgebied
Situering
Land	Nederland
Locatie	Noord-Brabant
Coördinaten	51° 35′ NB, 5° 22′ OL
Dichtstbijzijnde plaats	Liempde en Kasteren

De Geelders is een natuurgebied in de Noord-Brabantse gemeente Boxtel. Het is een complex van leembossen, weilanden en enkele kleine heideveldjes gelegen tussen de plaatsen Boxtel, Liempde en Schijndel. Het gebied maakt deel uit van het Nationaal Landschap Het Groene Woud. De belangrijkste eigenaren zijn Staatsbosbeheer (185 ha), Brabants Landschap (75 ha) en de Marggraff Stichting (85 ha).

Het boscomplex bestaat uit de deelgebieden Braak, Het Speet, Overkamp, Buitenkamp, Gasthuiskamp, Savendonk, Leemskuieln, Wedehage, De Maai, Hoefje, Kasterense Braeck, Hooge Beek en Eekhoorn. De Braak is in 1995 aangewezen als bosreservaat.

De Geelders ontleent zijn naam aan het goed Gheerlaer. De oudste vermelding van deze naam dateert van 1386. Het achtervoegstel 'laer' duidt op een ontginning in een bosrijk gebied. Geer zou ontleend zijn aan de persoonsnaam Geerling. Gheerlaer betekent dan de ontginning van Geerling van den Bossche, wellicht was het de destijds bekendste boskamp in De Geelders. Het Speet is een van de andere boskampen die in De Geelders aangelegd zijn. De eerste bekende eigenaar van Het Speet is Johannes Spaybaet, die vanaf circa 1376 in bezit kreeg.

Toponiemen uit de periode van voor 1312 geven de indicatie van de vroegere aanwezigheid van een oorspronkelijk groot leemboswoud in Midden-Brabant (nu Nationaal landschap Het Groene Woud. Er was het Woud van Oirschot dat gesitueerd was in het huidige noorden van Oirschot en Best en in het zuiden van Liempde, Boxtel en Sint-Oedenrode. Dit woud was weer onderdeel van een veel groter woud dat via Liemderwalt en het Woud van Elde via het Woud tussen Schijndel en Middelrode richting Vught liep. In 1293 werd de Bodem van Elde (waarin De Geelders liggen) nog als het Bos van Elde aangeduid. Op 11 juni 1314 gaf Hertog Jan III van Brabant het gebruiksrecht van de Bodem van Elde (dat ze waarschijnlijk ook al een keer eerder hadden ontvangen of volgens gewoonterecht al gebruikten) gemeenschappelijk uit aan de inwoners van alle vier de omringende dorpen: Boxtel, Sint-Michielsgestel, Schijndel, Sint-Oedenrode en Kasteren onder Liempde. Ook onderzoek aan de grenswallen rondom Het Speet liet zien dat deze gedeelten erg oud zijn.

Ludolf van der Water die kanunnik was te 's-Hertogenbosch kocht gedeelten van het Geelderscomplex. Hij vermaakte het aan de kartuizer monniken die sedert 1471 in Olland gevestigd waren. In 1471 werd het in Olland gestichte kartuizerklooster Sinte Sophia van Constantinopel eigenaar van verschillende boskampen in De Geelders onder andere De Averenkamp, De Turfkamp, De Heijkamp en De (Voorste) Batencamp. In totaal was dit ongeveer 130 hectare. Na 1648 werden de goederen betwist en de monniken weken uit naar de Spaanse Nederlanden naar Antwerpen. Na een rechtszaak kregen ze hun goederen terug. Kartuizerprior Joseph van den Oetelaar verkocht de omvangrijke kartuizereigendommen. De goederen rondom Kasteren (Liempde), waaronder de boskampen in De Geelders werden in 1659 verkocht in aan Bosschenaar Pieter Lus. Deze stierf in 1674.

Een groot gedeelte van De Geelders behoorde vroeger tot de gemeenschappelijke gronden van de Bodem van Elde en het was niet geschikt voor ontginning. Het werd gebruikt voor de productie van hakhout en voor de winning van eikenschors ten behoeve van de leerlooierij. In de jaren 1930 werden door werklozen greppels gegraven om rabatten op te werpen. Daar werden eiken geplant die geriefhout moesten leveren dat aan boeren werd verkocht. Brede dreven dienden voor de afvoer van dit hout. De aanleg van rabatten zorgde voor verdroging. Het hakhoutbeheer is omstreeks 1975 door Staatsbosbeheer gestopt, het beheer werd gericht op het ontstaan van een meer natuurlijk bos.

Pieter Lus verkocht de boskampen van De Geelders aan families die bij de oorspronkelijke middeleeuwse ontginning betrokken waren geweest. De families Van Rijckevorsel, Versantvoort, Van Bogaerde Terbruggen en Marggraff zijn korter of langere tijd bezitter van een deel van De Geelders geweest. Later werd onder andere het deel van Versantvoort en Van Bogaerde Terbruggen eigendom van Staatsbosbeheer en weer andere delen, zoals het Gasthuiskamp, van Brabants Landschap.

Doordat de Ewald Marggraff zijn bos niet onderhield en voor het publiek gesloten liet, kreeg dit deel van De Geelders een meer natuurlijk karakter. Na de dood van Marggraff in 2003 kwam het bos in beheer van de Marggraff Stichting die het in 2005 openstelde. In 2010 werd een overeenkomst gesloten waarin afgesproken werd het 'niet-beheer' in hun gebied te continueren. Het verder vormt het nu een eenheid met rest van De Geelders.

Vlak na de Tweede Wereldoorlog dreigde het bos in De Geelders gerooid te worden door een boerencoöperatie uit Nistelrode ten behoeve van cultuurland. Door ingrijpen van onder andere Tweede Kamerlid jhr. dr. Marinus van der Goes van Naters werd dit voorkomen.

De Geelders is gelegen in het gebied met een laag Brabantse leem in de bodem waardoor het van nature zeer vochtig is. Het in 2004 door de provincie aangewezen als 'natte natuurparel' en maakt deel uit van Natuurnetwerk Brabant. Natuurwaarden dienen er behouden te blijven en waar mogelijk te worden versterkt. Het leembos bestaat grotendeels uit loofbos en is rijk aan soorten. Ook het heidegebied 'Het Speet' en de kleinschalige bos- en weidegebieden zijn in dit opzicht van belang. Typische soorten die in het gebied voorkomen zijn: bosanemoon, slanke sleutelbloem, dalkruid, eenbes, zwartblauwe rapunzel, klokjesgentiaan en grote wolfsklauw. Ook is het gebied rijk aan vogelsoorten zoals de middelste bonte specht, houtsnip en wespendief. De ijsvogelvlinder vindt er een geschikt biotoop en in het doodhout zijn meer dan 1.000 keversoorten geteld.

In het noordoosten van De Geelders bevindt zich de Beekse Waterloop die naar het noordwesten stroomt en ten noorden van Gemonde uitkomt in de Dommel. Naar de zeventiende-eeuwse grondbezitter Pieter Lus is de 'Lussendreef' genoemd, deze vormt de grens tussen de gebieden van Staatsbosbeheer en van de Marggraff Stichting. De hakhoutwal van de oude boskamp Het Speet die hier evenwijdig mee loopt vormt de grens tussen de gemeenten Meierijstad en Boxtel.

Er zijn meerdere rondwandelingen in het gebied uitgezet, die zowel de terreinen van Staatsbosbeheer, Brabants Landschap als die van de Marggraff Stichting aandoen. Ook langere wandelroutes lopen door De Geelders.

Oetelaar, Ger van den & Jac Hendriks, De Geelders, Bosgebied in Het Groene Woud. Van middeleeuwse Kartuizers tot hedendaagse Natuurbeheerders, 2012, Liempde. Stichting Kartuizerklooster Sinte Sophia van Constantinopel.

Straaten, Jan van der e.a., Leembossen in Het Groene Woud. Schatkamer van Biodiversiteit, 2013, Pictures Publishers, Woudrichem.

Oetelaar, Ger van den & Jac Hendriks e.a., Verborgen Middeleeuwen in Het Groene Woud. Historische, landschappelijke en ecologische Rijkdom van Grenswallen 2018, Pictures Publishers

• Bleumink e.a. (2015), De Geelders Erfgoedstrategie, uitgave Overland