Brienz/Brinzauls
Voormalige gemeente in Zwitserland 
| |||
|---|---|---|---|
 | |||
  | |||
| Situering | |||
| Kanton | Graubünden | ||
| District | Albula | ||
| BFS/OFS/UST-code | 3512 | ||
| Soort gemeente | Voormalige gemeente | ||
| Coördinaten | 46° 40′ NB, 9° 36′ OL | ||
| Algemeen | |||
| Oppervlakte | 13,37 km² | ||
| Inwoners (31-12-2013) |
128 | ||
| Hoogte | 1144 m | ||
| Overig | |||
| Postcode | 7084 | ||
| Website | infogr | ||
| Detailkaart | |||
| |||
| Foto's | |||
| |||
| Brienz/Brinzauls gezien vanuit het westen. Het schip van de kerk wijst min of meer de richting aan waar de Piz Linard ligt. | |||
| |||
Brienz/Brinzauls (tot 1996 officieel in het Duits Brienz; Italiaans (verouderd): Brienzola) is een dorp en voormalige gemeente in het Zwitserse kanton Graubünden en maakt deel uit van het district Albula. De Duitse naam is Brienz, de Reto-Romaanse is Brinzauls;[1] ook Brienz GR wordt gebruikt, ter onderscheiding van Brienz in het kanton Bern. Het dorp ligt aan de voet van de Piz Linard. Tot het dorp wordt ook de buurtschap Vazerol gerekend, die een kilometer westelijker ligt.
In 2015 fuseerde de gemeente met Alvaneu, Alvaschein, Mon, Stierva, Tiefencastel en Surava tot de nieuwe gemeente Albula/Alvra. In 2007 telde Brienz/Brinzauls 114 inwoners, in 2019 nog circa tachtig, in 2023 nog zeventig.
De helling boven het dorp en de ondergrond zijn instabiel, wat schade en gevaar oplevert. In mei 2023 werd het dorp preventief ontruimd en in juni stortte een deel van de rotswand in; zowel de gebeurtenis als het gebied kwam bekend te staan als de Brienzer Rutsch.[2] Begin juli mochten de bewoners na deze rotslawine terugkeren. Al zo'n zes jaar tevoren was duidelijk geworden dat er vroeg of laat geëvacueerd zou moeten worden.[3]
Geschiedenis en gemeentewapen
[bewerken | brontekst bewerken]
Het gemeentewapen toont Borromeïsche ringen, die verwijzen naar het feit dat de Drie Bonden hier vergaderingen belegden in de hof Vazerol, mogelijk maar af en toe. De ringen zijn geel op een blauw vlak, in heraldische termen goud en lazuur. De kleuren verwijzen naar de Zehngerichtenbund, de noordelijkste bond van deze 14e en 15e-eeuwse vrijstaat.[4] Het dorp lag aan de zuidgrens van de Zehngerichtenbund.
Ligging en omgeving
[bewerken | brontekst bewerken]Het dorp ligt op 1144 meter hoogte op een terras in een aardverschuivingsgebied. Het bevindt zich op de noordhelling van het dal van de Albula, op een kleine kilometer van de rivier. De doorgaande wegen en ook de Albulaspoorlijn aan de zuidkant van de rivier volgen overwegend het dal en lopen dus in oost-west-richting. De smalspoorlijn is sinds 2008 een werelderfgoed.[5] Het dorp heeft overigens geen aansluiting op deze lijn; spoorreizigers nemen vanaf Chur de PostAuto.
Instabiele bodem
[bewerken | brontekst bewerken]In mei 2023 is het dorp ontruimd omdat de zuidflank van de Piz Linard, op ruim tweehonderd meter ten noorden van het dorp, dreigde in te storten. 22 miljoen kubieke meter rots is instabiel[6] en een middendeel, aangeduid als Insel (eiland) schuift steeds sneller naar beneden. Metingen in dit deel van twee miljoen kubieke meter gaven in november 2022 een snelheid van 24 millimeter per dag aan; eind maart 2023 was dat 36 mm en in de eerste week van mei 84 tot meer dan 100 mm per dag.[7] Het onderste deel van het eiland kwam in april zelfs al tot 250 millimeter per dag. In de dagen voor de instorting van 15 mei werd drie tot vijf meter per dag gemeten.
De rotsplaat waarop het dorp gebouwd is, ligt op een honderdvijftig meter dikke laag vervormbaar gesteente en schuift in delen naar de vallei toe,[8][9] zodat er breuken ontstaan in huizen en wegen.[10][6] De buurtschap Vazerol ligt buiten het schuivende gebied.
De verschuivingen zijn al sinds de 19e eeuw bekend, maar gaan steeds sneller. Sinds 2017 zijn grote verbouwingen en nieuwbouw verboden. Bij metingen in 2019 bleek dat het dorp een meter per jaar verschoof;[1] geen enkel ander dorp in Zwitserland bewoog zo snel.[6] In augustus 2023, enkele maanden na de Brienzer Rutsch, werd die snelheid ook gemeten,[11] terwijl het daarvoor en daarna soms sneller ging. In de zomer van 2021 en in maart 2024 verschoof het dorpscentrum 1,65 meter op jaarbasis; niet gevaarlijk voor mensen, maar belastend voor huizen, leidingen en straten.[12]
De helling boven het dorp wordt ook na de Brienzer Rutsch nauwgezet geobserveerd. In maart 2024 werden er bovenaan de helling versnelde bewegingen gerapporteerd, met de prognose dat het eerst sneller en later in het jaar langzamer zou worden; het was geen aanleiding voor alarm. De snelheden op verschillende delen van de helling liepen uiteen van 2,7 tot 8,7 meter op jaarbasis.[12]
Observaties en waarschuwingssystemen
[bewerken | brontekst bewerken]De bewegingen op de berg worden sinds 1930 in de gaten gehouden.[13] Al in 2019 was er een waarschuwingssysteem, zodat bewoners voor een instorting minstens zes uur de tijd zouden hebben om te evacueren. Ook is er een verkeerslichtensysteem dat op de doorgaande weg vanuit Vazerol door Brienz/Brinzauls automatisch rood licht geeft als er vallend gesteente dreigt.
De gemeente hanteert kleurcodes voor vijf risicoschattingen:[14]
- Groen: geen direct gevaar
- Geel: riskante gebeurtenis mogelijk binnen drie tot zes weken; bewoners moeten voorbereid zijn op evacuatie
- Oranje: riskante gebeurtenis mogelijk binnen een tot drie weken; bewoners moeten binnen drie dagen kunnen vertrekken
- Rood: riskante gebeurtenis mogelijk binnen een week; het dorp wordt ontruimd
- Blauw: riskante gebeurtenis is aanstaande; ook doorgaande wegen en de Albulaspoorlijn worden afgesloten, met hinder voor verkeer in en buiten de regio.
2023: Maatregelen en rotslawine
[bewerken | brontekst bewerken]Scenario's
[bewerken | brontekst bewerken]Geologen verwachtten een gedeeltelijke instorting van de wand en hielden rekening met drie scenario's:
- Een beperkte bergstorting (Felssturz; rotsval); de kans daarop wordt op zestig procent geschat. Hierbij kunnen enkele duizenden kubieke meters rots in het dorp terecht komen.
- Een verschuiving van voornamelijk kleiner materiaal (Schrott), zoals gruis, stenen en kleine rotsblokken; de kans zou dertig procent zijn.
- Een grote bergstorting (Bergsturz; bergval); de kans is tien procent, maar als dit zich voordoet is enorme schade te verwachten.
In alle scenario's zou Brienz/Brinzauls getroffen worden.[15][16]
Vanwege de grote hoeveelheid instabiel materiaal werd de situatie in Zwitserse media op voorhand vergeleken met de bergstorting van Bondo. In het Zwitserse dorp Bondo stortte in 2017 drie miljoen m³ gesteente naar beneden.
Evacuatie en maatregelen
[bewerken | brontekst bewerken]Overnachten in het dorp zou vanaf de nacht van 12 op 13 mei 2023 verboden worden, maar nog op de avond van 12 mei werd de alarmfase verhoogd naar rood en werd het dorp volledig afgesloten. Mensen en huisdieren werden geëvacueerd. Het was niet bekend of de bewoners konden terugkeren.
Een maand na de evacuatie, op 13 juni, werd de risicoschatting verhoogd omdat in de rotswand boven het dorp verschuivingen van drie tot vijf meter per dag gemeten waren.[17] Op 15 juni kwam net voor middernacht twee derde van het losse gesteente van de Insel naar beneden,[18] waarbij een diepe vore in de rotswand ontstond. Deze rotslawine heeft de weg naar Lenzerheide bedolven en vernield en heeft een steile helling gevormd op enkele meters van de dorpsbebouwing, maar het dorp zelf heeft geen zichtbare schade.[18] Er werd onderzocht of het dorp nog acuut gevaar liep. Het tracé Tiefencastel-Filisur van de Albulaspoorlijn, met het bekende Landwasserviaduct, werd afgesloten omdat er rotsblokken op zouden kunnen liggen. Ook de doorgaande weg van Tiefencastel naar Surava werd afgesloten, maar is op 16 juni weer vrijgegeven.[18] Ook de Albulapas moest dicht, zodat de Ronde van Zwitserland ingekort werd: de zesde etappe zou in Chur starten in plaats van La Punt.[19] Later werd deze etappe echter nog verder ingekort en geneutraliseerd vanwege het overlijden van Gino Mäder na een val in de vijfde etappe.
Vrijgave
[bewerken | brontekst bewerken]Op 3 juli 2023 konden bewoners terugkeren. Een dag later werd het gebied vrijgegeven voor bezoekers en luchtverkeer. Het verboden gebied, dat dalwaarts tot aan de spoorlijn reikte, werd beperkt tot de helling boven Brienz/Brinzauls en Vazerol. Enkele wegen bleven afgesloten of werden beperkt tot plaatselijk gebruik. De alarmfase ging van oranje naar geel. Niet naar groen, want gemeente hield rekening met nieuwe evacuaties binnen enkele weken;[20] die bleken echter niet nodig.
Foto's
[bewerken | brontekst bewerken]
Klik om op de vergroting de namen van de dorpen te zien via een mouse-over.
Externe links
[bewerken | brontekst bewerken]- Statistische gegevens over deze gemeente bij Bundesamt für Statistik
- YouTube — Een reeks informatiebijeenkomsten van de gemeente over de dreigende instorting van de rotswand
- Foto's van de steenmassa die vlak bij het dorp tot stilstand kwam: Phase Gelb in Brienz - Evakuierung aufgehoben: Bevölkerung darf zurück nach Brienz.
- ↑ a b (de) "Brienz in Graubünden: Dorf rutscht einen Meter pro Jahr ins Tal", Neue Zürcher Zeitung, 3 mei 2019. Gearchiveerd op 4 mei 2019. Geraadpleegd op 10 mei 2023.
- ↑ (de) Brienzer Rutsch hat sich wieder beruhigt. GRHeute. Geraadpleegd op 18 augustus 2024.
- ↑ (de) Evakuierung von Brienz - Brienz – ein Bergdorf zwischen Angst und Hoffnung. Schweizer Radio und Fernsehen (SRF) (10 mei 2023). Gearchiveerd op 10 mei 2023. Geraadpleegd op 10 mei 2023.
- ↑ Stiftung Schweizer Wappen und Fahnen, Zusammenschlüsse und Verselbständigungen von Gemeinden - Albula-Alvra GR. www.stiftungswf.ch. Gearchiveerd op 10 mei 2023. Geraadpleegd op 10 mei 2023.
- ↑ (en) Centre, UNESCO World Heritage, Rhaetian Railway in the Albula / Bernina Landscapes. UNESCO World Heritage Centre. Geraadpleegd op 10 mei 2023.
- ↑ a b c (de) Bruhin, Martin, 100-Tonnen-Felsbrocken donnert an Spielplatz vorbei. Blick (14 augustus 2019). Gearchiveerd op 12 mei 2023. Geraadpleegd op 10 mei 2023. “Tweede video”
- ↑ (de) «Zwei Millionen Kubikmeter Gestein bewegen sich». Blick (9 mei 2023). Gearchiveerd op 10 mei 2023. Geraadpleegd op 10 mei 2023.
- ↑ (it) svizzera, RSINews, l’informazione della Radiotelevisione, Il triste destino di Brienz. rsi. Gearchiveerd op 11 mei 2023. Geraadpleegd op 10 mei 2023.
- ↑ (de) Latzer, Marco, Das nächste Bondo: Bergsturz bedroht Brienz GR. Blick (26 juli 2019). Geraadpleegd op 10 mei 2023.
- ↑ Rotsmassa bedreigt Zwitsers bergdorpje. nos.nl (10 mei 2023). Gearchiveerd op 10 mei 2023. Geraadpleegd op 10 mei 2023.
- ↑ (de) Gemeente Albula/Alvra, 60. Bulletin vom 18. August 2023. Informationen zum Brienzer Rutsch. Gemeindeführungsstab Albula/Alvra (16 juli 2024). Gearchiveerd op 16 juli 2024. Geraadpleegd op 18 augustus 2023.
- ↑ a b (de) Brienzer Rutsch hat sich wieder beruhigt. GRHeute. Geraadpleegd op 18 augustus 2024.
- ↑ (it) Il triste destino di Brienz. RSINews, l’informazione della Radiotelevisione Svizzera (15 juli 2020). Gearchiveerd op 11 mei 2023. Geraadpleegd op 10 mei 2023.
- ↑ (de) Phase Gelb in Brienz - Evakuierung aufgehoben: Bevölkerung darf zurück nach Brienz. Schweizer Radio und Fernsehen (SRF) (3 juli 2023). Geraadpleegd op 18 augustus 2024.
- ↑ (de) Zulian, Sandro, Gibt es noch Hoffnung für Brienz GR?. Blick (13 april 2023). Gearchiveerd op 1 mei 2023. Geraadpleegd op 10 mei 2023.
- ↑ (de) Brienz GR bereitet sich seit Jahren vor. Blick (9 mei 2023). Gearchiveerd op 10 mei 2023. Geraadpleegd op 10 mei 2023.
- ↑ Rotslawine mist geëvacueerd Zwitsers dorp nipt: 'Veel geluk gehad'. nos.nl (16 juni 2023). Geraadpleegd op 16 juni 2023.
- ↑ a b c (de) Phase Blau in Brienz (GR) - Felsen verfehlen Brienz knapp +++ Mehr Informationen um 14:30 Uhr. Schweizer Radio und Fernsehen (SRF) (16 juni 2023). Geraadpleegd op 16 juni 2023.
- ↑ Buitenlandredactie, Deel van rotsmassa stort naar beneden en mist Zwitsers bergdorp op haar na: ‘Veel geluk gehad’. AD.nl (16 juni 2023). Gearchiveerd op 16 juni 2023. Geraadpleegd op 16 juni 2023.
- ↑ 57. Informationsbulletin zum Brienzer Rutsch: Phase ORANGE ab Montag. us2.campaign-archive.com. Geraadpleegd op 18 augustus 2024.
