Cistecephalus

Cistecephalus Status: Uitgestorven Fossiel voorkomen: Laat-Perm
Taxonomische indeling
Onderklasse: Synapsida Orde: Therapsida Onderorde: Dicynodontia
Geslacht
Cistecephalus Owen, 1876
Typesoort
Cistecephalus microrhinus
Afbeeldingen op Wikimedia Commons
Portaal    Biologie

Cistecephalus^[1][2] is een monotypisch geslacht van uitgestorven dicynodonte therapsida met als enige soort Cistecephalus microrhinus, afkomstig uit het Boven-Perm van Zuid-Afrika (Zuid-Afrika en Zambia). Het was een kleine, gespecialiseerde, gravende dicynodont, mogelijk met gewoontes vergelijkbaar met een moderne mol. Waarschijnlijk deed hij dit om aan de felle zon en hitte te ontkomen. Het hoofd was afgeplat en wigvormig, het lichaam lang en de voorpoten zeer sterk, met overeenkomsten in structuur met de voorpoot van moderne gravende zoogdieren. Het was een van de eerste geslachten van dicynodonten die door Richard Owen in 1876 werden beschreven. Cistecephalus kon tot zestig centimeter lang worden. Cistecephalus was niet het enige gravende reptiel. Andere Dicynodontia zoals Diictodon en Kawingasaurus deden dit mogelijk ook. Er zijn ook resten van een gravende dinosauriër gevonden en sommige reptielen van vandaag maken ook nog steeds holen. Cistecephalus was een therapside maar had waarschijnlijk geen haar. Hier zijn althans geen aanwijzingen voor gevonden.

Cistecephalus was een van de meest atypische dicynodonte geslachten. Het was echter in grote lijnen vergelijkbaar in anatomie met andere cistecephaliden, die allemaal dezelfde aanpassingen hebben als gravende. De schedel was breed, met zijdelings gerichte tijdelijke openingen en een scherp toelopende snuit, vergelijkbaar met bestaande fossiele dieren. Het heeft echter relatief grote, naar voren gerichte oogkassen, hetgeen een binoculair zicht suggereert. Het had een korte nek en een zijdelings gericht schoudergewricht. De voorpoten waren kort en krachtig gebouwd en de manus was breed, met versmolten vingerkootjes. De achterpoten waren flexibel en konden waarschijnlijk worden gebruikt om vuil uit de weg te ruimen.

Cistecephalus was een van de eerste genoemde dicynodonte geslachten en er zijn talloze soorten aan toegewezen, maar alleen de typesoort wordt tegenwoordig als geldig beschouwd. De meeste van deze ongeldige soorten werden ten onrechte geïdentificeerd als verschillend vanwege taphonomische verschillen evenals ontogenetische verandering en seksueel dimorfisme. De biologie van Cistecephalus is op verschillende manieren geïnterpreteerd vanwege de nogal ongebruikelijke morfologie. Zowel aquatische als boomlevensstijlen zijn gesuggereerd, maar sinds 1978 is de consensus dat het fossiel was. Sommige fossielen van een cistecephalide uit de Kundaram-formatie in India werden beschouwd als behorend tot Cistecephalus, maar zijn sindsdien toegewezen aan het afzonderlijk geslacht Sauroscaptor. Cistecephalus is afgeleid van de Griekse woorden κίστη ('box') en κεφαλή ('head'), en werd gespeld Kistecephalus, totdat het werd uitgegeven door Richard Lydekker in 1890. De naam verwijst naar de vierkante vorm van zijn schedel.

Cistecephalus is het type geslacht van Cistecephalidae, een clade van emydopoid dicynodonta, bekend uit Zuid-Afrika en India. Cistecephaliden behoren tot de meest sterk ondersteunde clades in Dicynodontia. Hieronder een cladogram met de fylogenetische positie van Cistecephalus:

Aan Cistecephalus zijn veel soorten toegewezen, waarvan de meeste nu worden beschouwd als junior-synoniemen van de soort. Richard Owen noemde zes soorten toen hij het geslacht in 1876 oprichtte, waarvan C. microrhinus als het type wordt beschouwd.

• Cistecephalus microrhinus is het type soort Cistecephalus en de enige soort die momenteel als geldig wordt beschouwd.
• Cistecephalus leptorhinus was een van de zes oorspronkelijke soorten van het geslacht. Deze soort is een nomen dubium die al lang is toegewezen aan Dicynodon en ook tot het soorttype van zijn eigen geslacht, Baiopsis is gemaakt. Het is mogelijk een synoniem van Diictodon feliceps.
• Cistecephalus chelydroides was een van de zes oorspronkelijke soorten van het geslacht.
• Cistecephalus planiceps was een van de zes oorspronkelijke soorten van het geslacht.
• Cistecephalus arctatus was een van de zes oorspronkelijke soorten van het geslacht. Het is overgebracht naar het geslacht Emydops en is een van de twee geldige soorten in dat geslacht.
• Cistecephalus bathygnathus was een van de zes oorspronkelijke soorten van het geslacht.
• Cistecephalus angusticeps werd in 1932 door Robert Broom beschreven. Het is een jonger synoniem van C. microrhinus.
• Cistecephalus major werd in 1948 door Robert Broom beschreven. Het is een jonger synoniem van C. microrhinus.
• Cistecephalus platyfrons werd in 1948 door Robert Broom beschreven. Het is een jonger synoniem van C. microrhinus.
• Cistecephalus rubidgei werd in 1948 door Robert Broom beschreven. Het is een jonger synoniem van C. microrhinus.
• Cistecephalus laticeps werd in 1950 door A.S. Brink beschreven.