1970-1979

De jaren 1970-1979 (van de christelijke jaartelling) zijn een decennium in de 20e eeuw.

Gebeurtenissen en ontwikkelingen

Zuidoost-Azië

Na dertig jaar komt er een einde aan de oorlog in Indochina. In 1975 vallen Zuid-Vietnam, Cambodja en Laos in handen van communistische regimes.
In Cambodja komt de Rode Khmer aan de macht die tot de inval van de Vietnamezen in 1978 een schrikbewind voert, waarbij tussen de 1,5 en de 2 miljoen Cambodjanen omkomen door uithongering, ziekten en executies, nadat zij vanuit de steden naar het platteland zijn gedeporteerd.
Als Mao Zedong in 1976 sterft, wordt de Culturele Revolutie beëindigd. Na een machtsstrijd en de gevangenneming van de Bende van Vier wordt de meer pragmatische Deng Xiaoping de onbetwiste leider. In 1979 worden de eerste economische hervormingen aangekondigd.

Europa

West-Duitsland voert onder een coalitie van SPD en FDP een nieuwe Ostpolitik. Het bestaan van de DDR wordt beschouwd als een voldongen feit, en er vinden wederzijdse bezoeken plaats op regeringsniveau. De Oder-Neissegrens met Polen wordt erkend, en bondskanselier Willy Brandt vraagt in Auschwitz vergiffenis voor de misdaden van nazi-Duitsland. Ook met Tsjecho-Slowakije en de andere Oost-Europese landen gaat de Bondsrepubliek betrekkingen aan.
Tussen IJsland en het Verenigd Koninkrijk woeden twee Kabeljauwoorlogen. Aanleiding is de uitbreiding door IJsland van zijn territoriale wateren eerst naar 93 kilometer (1971) en vervolgens (in 1975) tot 370 kilometer. De Britten trekken hun marine terug als IJsland dreigt de NAVO-basis bij Keflavík te sluiten.

Maatschappij en cultuur

De jaren zeventig kunnen worden getypeerd als een periode van bezinning op de naoorlogse welvaart. Luxegoederen als de auto, de televisie en vakanties in het buitenland, zijn voor veel mensen bereikbaar geworden.
Als trend manifesteert zich een zekere huiselijkheid. Huiskamers worden opgetuigd met gehaakte versieringen (macramé), visnetten, zitzakken en rieten matten. Na de minirok komt de maxirok weer in zwang. Bruin, paars en oranje zijn modekleuren.
De bloemkoolwijk doet zijn intrede. Woningen worden dicht op elkaar gebouwd in soms grillige straatpatronen. Zo komen er overal woonerven waar de voetganger het nu eens voor het zeggen heeft en de auto gast is. Men gaat meer nadenken over het milieu, afvalscheiding en aparte glasinzameling komen opzetten en ook dat valt in de openbare ruimte te merken.
De zorg voor het milieu manifesteert zich door het Rapport van de Club van Rome (1972), dat waarschuwt voor het opraken van fossiele brandstoffen. Door politieke oorzaken lijkt dat ineens actueel als Nederland in 1973 wordt geconfronteerd met de oliecrisis. De moderne fosfaathoudende wasmiddelen krijgen de schuld van de waterverontreiniging, en spuitbussen en oude koelkasten dragen bij aan de verspreiding van chloorfluorkoolstofverbindingen, die het gat in de ozonlaag hebben veroorzaakt.

Nederland

In politiek opzicht zijn het geen rustige jaren. Het zijn jaren van voortgezette deconfessionalisering, waarvan vooral de KVP veel te lijden heeft. Dit leidt tot streven naar de vorming van een verenigde christendemocratische partij, die er in 1980 ook zal komen. De meeste linkse partijen scoren goed, maar ook de VVD boekt electorale successen onder Hans Wiegel, die in zijn rol als oppositieleider tegen het kabinet-Den Uyl de media vaardig weet te bespelen. Het is na de oliecrisis van 1973 een tijd van stijgende werkloosheid, oplopende overheidstekorten, er vinden massale stakingen plaats, onder andere bij Enka en in de Rotterdamse haven (1979). Er wordt gedemonstreerd tegen de oorlog in Vietnam (1972), de regimes van Pinochet in Chili en Videla in Argentinië, tegen kernenergie en tegen de neutronenbom.
Het kabinet-Den Uyl (1973-1977) symboliseert de politieke polarisatie tussen links en rechts. Spreiding van macht, kennis en inkomen is het motto. Maar het zijn ook de jaren van Dries van Agt, die de eerste leider zal worden van een verenigde christendemocratische partij: het Christen-Democratisch Appèl. Als minister van Justitie wil hij de abortuskliniek Bloemenhove sluiten, wat door felle protestdemonstraties en een bezetting van de kliniek uiteindelijk werd voorkomen. Zijn collega-minister Irene Vorrink van Volksgezondheid deed daarbij weinig moeite haar sympathie voor de demonstranten te verbergen. Ook zijn voornemen om drie oorlogsmisdadigers uit de gevangenis van Breda vrij te laten, omdat deze gevangenisstraf 'binnen ons rechtsstelsel geen enkel doel meer dient', roept emotionele reacties op, en wordt uiteindelijk afgeblazen. De vlucht van de van ernstige oorlogsmisdaden verdachte Pieter Menten naar Zwitserland, die hiermee voorlopig aan arrestatie ontkomt, wordt aan Van Agts nalatigheid toegeschreven, wat hem in de Tweede Kamer een zeer moeilijk moment oplevert.
De polarisatie tussen links en rechts komt niet alleen tot uiting tussen coalitie enerzijds en oppositie anderzijds, maar ook binnen de coalitie tussen de christendemocratische partijen KVP en ARP enerzijds en de linkse PvdA, D66 en PPR anderzijds. De verhoudingen worden verder gecompliceerd door het 'loyalisme' van een paar progressieve ARP-parlementariërs, het bestaan van een wat conservatievere christendemocratische oppositionele CHU waarmee onderhandelingen over de vorming van het CDA gevoerd moeten worden, en de persoonlijke tegenstellingen tussen premier Joop den Uyl en Dries van Agt.
In februari 1976 komt prins Bernhard in opspraak door de Lockheed-affaire, die begint met een onthulling door de president-directeur van de Amerikaanse vliegtuigfabriek Lockheed tijdens een hoorzitting in het Amerikaanse Congres. Prins Bernhard zou in totaal 1,2 miljoen dollar aan steekpenningen hebben aangenomen, in ruil voor zijn voorspraak bij de aankoop van onder andere de Lockheed F-104 Starfighter. Een onderzoek door een commissie van drie wijze mannen wijst uit dat de prins inderdaad niet altijd correct gehandeld heeft. Door het algemeen geprezen optreden van premier Den Uyl wordt een constitutionele crisis voorkomen, maar de prins moet wel al zijn militaire functies neerleggen.
In 1977 komt het kabinet ten val op de kwestie van de grondpolitiek, een van de vier maatschappijhervormende punten van het kabinet. Bij de verkiezingen in dat jaar boekt de PvdA een opmerkelijke winst ten koste van de kleine linkse partijen, van 43 naar 53 zetels, die Den Uyls positie sterker maakt dan ooit. Er volgen langdurige moeizame onderhandelingen met D66 en vooral met het CDA, die echter stuklopen. Van Agt vormt dan in 1977 vrij snel met Hans Wiegel een CDA-VVD-kabinet, dat de vierjarige termijn zal volmaken.
Een artikel in het juridisch studentenblad Ars Aequi stelt in 1971 dat de rechtspraak vrijwel ontoegankelijk is voor mensen met lage inkomens. Daarop worden in universiteitssteden en later ook elders rechtswinkels opgericht, waar studenten en vrijwilligers gratis adviezen geven aan mensen die geen advocaat kunnen betalen.

Suriname

Het aantreden van het progressieve kabinet-Den Uyl wordt in Suriname in creools-nationalistische kringen gezien als een kans om de dekolonisatie van Suriname gedaan te krijgen. De Hindoestaanse en Javaanse oppositie zien niets in dit streven. De regering van Henk Arron weigert echter een volksstemming te houden. Pas als de door alle partijen gerespecteerde gouverneur Johan Ferrier zich bereid verklaart president te worden, vindt een nationale verzoening plaats.
De Surinaamse onafhankelijkheid vindt plaats op 25 november 1975, maar heeft dan al geleid tot een massale migratie van Surinamers naar Nederland die er blijkbaar geen vertrouwen in hebben. Hindoestanen zijn hierbij oververtegenwoordigd.
In de jaren na de onafhankelijkheid blijft de blokkade bestaan tussen regering en oppositie, ofwel creolen en Hindoestanen. De regering geeft de Nederlandse hulpgelden uit aan prestigeprojecten, zoals een "spoorlijn van niets naar nergens".

Media

Er zijn 'grensverleggende' programma's op televisie die willen breken met de bestaande 'burgerlijke' cultuur (onder andere van Wim T. Schippers). Er zijn ook tegengestelde ontwikkelingen: de nieuwe en groeiende omroepen TROS, die juist op conventioneel amusement en politiek rechts gericht is, en de EO met vooral 'verkondigende' programma's, die eind jaren zestig was opgericht, omdat de algemeen protestantse NCRV te veel verwaterd zou zijn. Jongeren krijgen in de jaren zeventig duidelijk een stem. In 1973 neemt het parlement de zogenaamde Anti-Veronicawet aan. Deze wet verbiedt het in werking hebben van zendinstallaties aan boord van schepen en vliegtuigen en de medewerking aan omroepinstellingen die als doel hebben om radio- en of televisieprogramma's te doen uitzenden vanuit schepen en vliegtuigen. Het aannemen van deze wet betekent het einde van de zeer populaire zeezenders die vanaf schepen buiten de territoriale wateren radioprogramma's verzorgen onderbroken door reclameboodschappen. Deze wet treedt in werking op 1 september 1974 om 00.00 uur en heeft tot gevolg dat de zeezenders Radio Veronica en Radio Noordzee Internationaal reeds op 31 augustus 1974 om respectievelijk 18.00 uur en 20.00 uur hun uitzendingen staken.

Gezondheid

Het begrip hyperventilatie wordt bekend en vindt direct grote groepen patiënten. De lijders aan de kwaal wordt aangeraden om bij een aanval in een plastic zak te ademen.
In snel tempo raken duizenden jongeren verslaafd aan heroïne. In Nederland ontstaat het inzicht dat de markten van softdrugs en harddrugs gescheiden moeten worden. Het bezit van kleine hoeveelheden hasj en wiet zal niet langer worden vervolgd.

Kerk

De Nederlandse kerkprovincie in de rooms-katholieke Kerk wordt stap voor stap weer in het gareel van Rome gebracht. De vrijgekomen bisschopszetels van Rotterdam en Roermond worden in 1971 en 1972 bezet door de conservatieve bisschop Ad Simonis en de reactionaire bisschop Joannes Gijsen. De adviezen van de kathedrale kapittels worden daarbij genegeerd. Hierdoor ontstaat tweespalt in de Nederlandse bisschoppenconferentie. Als het hoofd van de kerkprovincie kardinaal Alfrink terugtreedt, wordt de Nederlandse curiekardinaal Willebrands gestuurd om een totale breuk te voorkomen. Bij dit alles is de rol van de leek, zoals in het Landelijk Pastoraal Concilie, uitgespeeld.

Amerika

Het Watergateschandaal, een inbraak in het kantoor van de Democratische Partij (Verenigde Staten), leidt tot het aftreden van president Nixon. Vijfentwintig personen krijgen gevangenisstraffen.

Europa

In Zuid-Europa komt een democratische ontwikkeling tot stand. De dictaturen krijgen democratische regeringen (Portugal en Griekenland en 1974; Spanje in 1975) en beginnen aan het proces van toetreding tot de Europese Gemeenschap.
In 1979 wordt het regime van sjah Mohammed Reza Pahlavi van Iran omvergeworpen. Onder leiding van ayatollah Khomeini wordt een fundamentalistisch-islamitisch regime geïnstalleerd dat zich fel tegen Israël en de Verenigde Staten keert.

Derde wereld

In 1971 ontvouwt de Tanzaniaanse president Julius Nyerere een grootscheeps landbouwplan, dat voorziet in de zogenoemde Ujamaa-dorpen. Deze Ujamaa's bestaan uit traditioneel Oost-Afrikaanse dorpsgemeenschappen in communaal verband. De nieuwe toevoeging aan deze dorpsgemeenschappen is echter een sociaal stelsel van voorzieningen (ziekenhuizen, water- en voedselvoorzieningen, scholen enz.). De Ujamaa-dorpen komen echter niet goed van de grond. In 1976 is het landbouwcollectivisatieprogramma ten einde, maar het land is veranderd van Afrika's grootste exporteur van landbouwproducten in de grootste importeur.
De twee volkrijkste en snelstgroeiende landen ter wereld, China en India, beginnen met geboortebeperking. China kiest voor de eenkindpolitiek, waarbij het bij wet aan ouderparen verboden is om meer dan 1 kind te hebben. In India worden vaders overgehaald tot sterilisatie door ze een transistorradio in het vooruitzicht te stellen.

Muziek

Doorbraak van de authentieke uitvoeringspraktijk in de oude muziek, bewerkstelligd door musici als Nikolaus Harnoncourt, Gustav Leonhardt, Sigiswald Kuijken en Frans Brüggen.
Bloei van het genre folkrock, in Engeland met bands als Fairport Convention en Steeleye Span. In de Verenigde Staten wordt het genre singer-songwriter populair met namen als Joni Mitchell en James Taylor.

België

In 1970 begint het proces van staatshervorming, dat in vier stappen zal leiden tot een federale structuur. In 1980 worden drie taalgemeenschappen in het leven geroepen: de Nederlandse in het noorden, de Franse in het zuiden en de Duitse in het oosten.

Buitenland

In 1973 vindt de Jom Kipoeroorlog plaats waarbij Egypte en Syrië onverhoeds Israël binnenvallen; na een paar weken is deze oorlog voorbij. Militair heeft deze oorlog geen gevolgen, wel moreel omdat Israël voor de Arabische wereld niet meer de onoverwinnelijke vijand blijkt te zijn. In 1977 brengt de Egyptische president Sadat een spectaculair bezoek aan Israël dat uiteindelijk resulteert in een vredesverdrag (1978).

Popmuziek

De popband ABBA boekt in dit decennium grote successen met diverse hits. Het nummer Waterloo waarmee ABBA in 1974 meedoet aan het Eurovisiesongfestival, wordt in 2005 verkozen tot het beste songfestival-lied ooit.^[1]

Meer in het algemeen worden de eerste helft van het decennium gedomineerd door de glamrock en de symfonische rock, terwijl de tweede helft bepaald wordt door de reactie erop: de punk. Ook de stijl disco is erg populair.
Opkomst en ondergang, van de punkmuziek. Aangevoerd door met name Britse bands als The Sex Pistols, The Clash en The Stranglers doet een nieuwe, rauwe muziekstroming zijn intrede die net als de rock-'n-roll in de jaren 50 een grote generatiekloof bewerkstelligt en verwoordt.
Reggae hoort bij de rastacultuur: de beweging op Jamaica om de zwarte wortels te vinden in Afrika en met name in het Ethiopië van Haile Selassie. Bob Marley schrijft het 'volkslied' van de rasta's: Get up, Stand up. Het vrije gebruik van marihuana maakt de Rastafaribeweging met de reggaemuziek ook populair onder blanke jongeren in de VS en Europa. Ook West-Afrikaanse muziek, zoals die van Fela Kuti, verovert een westers publiek.

Sport

Feyenoord behaalt in 1970 als eerste Nederlandse voetbalclub een Europese titel, de Europacup gevolgd door Ajax in de volgende twee jaar. Ook PSV doet het goed, zij winnen in 1978 de Europacup III.
Het Nederlands elftal bereikt de WK-finales van 1974 en 1978. Vooral het verlies van Duitsland in 1974 bezorgt de Nederlanders een nationaal trauma.
Ard Schenk wordt driemaal achtereen wereldkampioen schaatsen en haalt in 1972 driemaal goud op de Olympische Winterspelen in Sapporo.
In 1973 komt op het circuit van Zandvoort tijdens de Formule 1 Grote Prijs Formule 1 van Nederland, de Britse coureur Roger Williamson om. Hij sterft nodeloos in de vlammen omdat het circuit niet is voorbereid op de felle brand die de wagen overspoelt. Na zijn dood wordt geprobeerd de brandveiligheid van raceauto's te verbeteren. Desondanks zou Niki Lauda in 1976 bijna omkomen tijdens de race op de Nürburgring, toen zijn Ferrari in vlammen opging.
Het zijn de gouden jaren voor de Nederlandse racerij. De Wereldkampioenschappen voor motorfietsen tot 50 cc worden drie keer door Jan de Vries en Henk van Kessel gewonnen, en rijders als Wil Hartog, Boet van Dulmen en Jack Middelburg winnen onder meer de Grand Prix' van Finland (Imatra), Nederland (Assen) en Duitsland (Hockenheimring).
Gijs van Lennep wint de 24 uur van Le Mans in een Porsche 917 en zet een nog steeds niet gebroken record neer: de langst afgelegde afstand tijdens deze race. Van Lennep zou een van vele Nederlandse coureurs worden die zouden doorstomen tot in de Formule 1, waar Van Lennep het eerst punt voor Williams F1 ooit behaalde op het circuit Zandvoort. Daarnaast zouden rijders als Boy Hayé, Jan Lammers, Roelof Wunderink en Michael Bleekemolen in de F1 uitkomen.
In het wielrennen is Joop Zoetemelk een goede tweede. De Belg Eddy Merckx is superieur en schaart zich bij de coureurs die vijfmaal de Ronde van Frankrijk op hun naam brachten.
In 1972 komen diverse Israëlische deelnemers aan de Olympische Spelen in Duitsland om het leven door een gijzelingsactie van Palestijnen.
De Nederlandse oud-wereldkampioen Max Euwe wordt in 1970 voorzitter van de Wereldschaakbond FIDE. Na lange onderhandelingen lukt het hem in 1972 de "match van de eeuw" te organiseren: de tweekamp tussen wereldkampioen Boris Spasski en uitdager Bobby Fischer in Reykjavik. Euwe zelf geeft voor de Nederlandse televisie uitleg van de partijen, en wint duizenden jongeren voor deze denksport. In 1975 lukt het hem niet om Fischer met uitdager Anatoli Karpov aan het bord te krijgen, waarna de laatste tot wereldkampioen wordt uitgeroepen.
De Chinese vechtsport kungfu wordt populair in het westen door de Amerikaanse televisieserie.

Economie

In het begin van de jaren zeventig leek inflatie nog een bedreiging, maar de oliecrisis van 1973 zou een schaduw werpen op het gehele decennium. Het zorgde definitief voor een einde van een groot deel van de Nederlandse industrie; DAF werd deels overgenomen door Volvo. Ook andere takken werden hard geraakt door de crisis. Een tweede crisis en een rapport wierp een schaduw over het leven van velen. Voorspeld werd dat de olievoorraden snel zouden opraken.

De auto-industrie van de VS werd op haar knieën gedwongen door goedkope Japanse import, die zuiniger auto's leverde. De VS reageerde, maar erg laat. Het toch al erg verlengde leven van auto's als de Volkswagen Kever en Citroën 2CV werd nog langer uitgerekt door de gegroeide vraag. Het was een periode waarin veel automerken verdwenen, zoals een groot deel van de Britse auto-industrie. Citroën ging failliet en fuseerde met Peugeot. Ook vele kleinere sportwagenmerken moesten de deuren sluiten door de introductie van een nieuw fenomeen: de hete hatchback, gepionierd door Volkswagen met haar Golf GTI. De terreinauto werd op de civiele markt geïntroduceerd, vooral de Range Rover zou het goed doen.

Wetenschap en techniek

Ruimtevaart

Begin van het decennium vonden er nog enkele maanlandingen plaats en circuleerden er grootse plannen voor grote 'ruimteveren' om een permanent ruimtestation in een baan om de Aarde te bouwen gevolgd door ruimtekolonies. Ook zouden de Apollo-reizen naar de maan opgevolgd moeten worden door een project voor een maanbasis dat geleidelijk uitgebreid moest worden tot een maankolonie. Ook zou een reis naar Mars moeten worden voorbereid. Al deze plannen verdwenen in de ijskast toen het Amerikaans Congres steeds minder geld aan de NASA toewees. Er bleef slechts geld over voor het bescheiden Skylab en het uitgeklede Spaceshuttle project. Maanreizen werden helemaal geschrapt. Wel werd er doorgegaan met onbemande projecten zoals de vikingsondes, pioneersondes en venussondes. Ook een ruimtetelescoop werd gepland wat later de Hubble-telescoop zou worden.

Techniek

In 1975 werd de Altair 8800 ontwikkeld. Deze computer voor thuis moest zelf in elkaar gezet worden. Deze computer had geen beeldscherm en geen toetsenbord, maar schakelaars en lampjes. In 1977 introduceerde Apple de Apple II de eerste succesvolle pc met een monitor en toetsenbord om gegevens in te voeren. Deze eerste computers voor consumenten waren nog zo duur en moeilijk om te bedienen dat ze alleen weggelegd waren voor rijkere en technisch onderlegde liefhebbers. Door de komst van VisiCalc het eerste spreadsheetprogramma zag echter de zakelijke markt het nut van de pc. Snel kwamen er, aanvankelijk kleine, nieuwe bedrijfjes op die zich op de computermarkt toelegden zoals het softwarebedrijf Microsoft.

Belangrijke personen internationaal

Belangrijke personen in Nederland

Externe link (video)

Polygoon jaaroverzicht jaren 70 (Nederland) (.wmv)

^[bron?]

[1]