Leopold I. (HRR)

Leopold I. (* 9. Juni 1640 in Wien; † 5. Mai 1705 ok dor), VI.  ut dat Huus Habsborg, weer vun 1658 bit 1705 Kaiser vun dat Hillge Röömsche Riek un bovento noch König vun Ungarn (vun 1655 af an), Böhmen (vun 1656 af an), Kroatien un Slawonien (vun 1657 af an). An un for sik weer sien Naam Leopold Ignatius Joseph Balthasar Felician. Wat de Machtpolitik bedrepen deit, gung dat unner Leopold siene Regeerung in’n Westen sunnerlich dor um, Ludwig XIV. vun Frankriek af to wehren, de sien Riek bannig na Osten to utbreden wull. In’n Süüdosten drauhden toeerst noch de Osmanen un belagern 1683 to’n tweeten Mol de Hööftstadt Wien. Tolest hefft sik dor avers den Kaiser siene Feldherren dörsetten konnt un sünd denn achter de Osmanen ranjaagt. So hefft se ganz Ungarn in’e Hand kregen. Dor hefft de Habsborgers noch veel mehr Land buten de Grenzen vun dat Hillge Riek mit in’e Hand kregen, wo se alleen dat Seggen harrt hefft. Vundeswegen warrt Leopold siene Tied ok ankeken as de Anfang vun de Grootmachtpositschoon vun de Habsborgermonarkie. In de Binnenpolitik regeer Leopold na de Oort vun den Afsolutismus. In siene Tied stellt sik ok de Gegenreformatschoon noch en lest Mol bannig up de Achterbeen. Man in dat Riek bleev he dor bi un versoch den Striet mank de Konfessionen ut to glieken. He hett mit siene leifige Politik dat Amt vun den Kaiser noch en lest Mol bannig up’e Hööchde brocht. As de leste König vun Spanien ut dat Huus Habsborg doot bleven weer, keem dat to den Krieg um de Spaansche Kroon. Dor hett Leopold sik dorachter klemmt, dat siene Familie dat Arv in’e Hand kriegen scholl.

He weer de tweete Söhn vun Kaiser Ferdinand III. (1608–1657) un de Infantsche vun Spanien Maria Anna. Sien Broder weer Ferdinand IV.. Siene Suster Maria Anna weer de Fro vun König Philipp IV. vun Spanien. Siene Halfsuster Eleonore hett eerst König Michael I. vun Polen freet un is later de Fro vun Hartog Karl V. vun Lothringen wurrn. Siene Halfsuster Maria Anna Josepha weer de Fro vun Jan Wellem, den Hartog vun Jülich-Berg un latern Kurförsten vun de Palz. Leopold sülms hett Jan Wellem siene Suster Eleonore as drudde Fro heiraat.

Ok Mit Ludwig den XIV. vun Frankriek weer he en direkten Verwandten. De beiden sünd Veddern ween over ehre spaanschen Mudders un denn ok noch Swagers vun wegen de spaanschen Ehfroen, de se beide harrt hefft.^[1]

Siene eerste Fro weer siene Nicht un Cousine Margarita Teresa vun Spanien (1651-1673). Dat weer de Dochter vun Philipp IV. vun Spanien un den siene Fro Maria Anna vun Öösterriek. De beiden hefft veer Kinner kregen:

• Ferdinand Wenzel (1667–1668),
• Maria Antonia vun Öösterriek (1669–1692) ∞ 1685 Maximilian II. Emanuel (1662–1726), Kurförst vun Bayern,
• Johann Leopold (*/† 1670) un
• Maria Anna Antonie (*/† 1672).

As tweete Fro hett he siene Cousine in'n tweeden Graad Claudia Felizitas vun Tirol freet (1653-1676). De beiden hefft twee Kinner harrt, de beide fröh sturven sünd:

• Anna Maria Sophie (*/† 1674) un
• Maria Josefa Klementine (1675–1676).

Siene drudde Fro is 1676 in Passau Eleonore Magdalene vun Palz-Neeborg wurrn. Dat weer den Kurförsten Philipp Willem un den siene Fro Elisabeth vun Hessen-Darmstadt ehre Dochter. De beiden hefft tein Kinner kregen:

• Joseph I. (1678–1711) Kaiser vun dat Hillige Riek ∞ 1699 Amalia Wilhelmine vun Bruunswiek-Calenberg (1673–1742),
• Christine (*/† 1679),
• Maria Elisabeth vun Öösterriek (1680–1741), Statthollersche vun de Öösterriekschen Nedderlannen.
• Leopold Josef (1682–1684),
• Maria Anna vun Öösterriek (1683–1754) ∞ 1708 Johann V. (1689–1750), König vun Portugal,
• Maria Theresia (1684–1696),
• Karl VI. (HRR) (1685–1740), Kaiser vun dat Hillige Riek ∞ 1708 Elisabeth Christine vun Bruunswiek-Wulfenbüddel (1691–1750),
• Maria Josepha (1687–1703),
• Maria Magdalena vun Öösterriek (1689–1743) un
• Maria Margaretha (1690–1691).

An un for sik scholl Leopold en Geistlichen weern. He scholl Bischop vun Passau weern. Vundeswegen hett he en unbannige Bildung mitkregen. .^[2] Uptagen wurrn is he dör Johann Ferdinand vun Porzia un dör de Jesuiten Christoph Miller un Johann Eberhard Neidhardt. He is formt wurrn as en barocken Kathoolschen. Toeerst woll he ok bannig gegen de Anhängers vun de Reformatschoon gegenan.

As 1654 unverwohrens sien ollern Broder Ferdinand dood bleven is, hett Leopold mit siene veertein Johre den sien Arv overnahmen. Ferdinand weer unner den Naam vun Ferdinand IV. röömsch-düütschen König un König vun Ungarn un Böhmen ween. De Habsborgers ehre Arvlannen hett he noch 1654 alleen in’e Hand kregen. Een Johr later is he König vun Ungarn wurrn un 1656 kreeg he de Kroon vun Böhmen. In dat Riek konn he de Macht nich so eenfach an sik rieten. De franzöösche Minister Mazarin meen, ok Ludwig XIV. konn sik to de Kaiserwahl upstellen laten. Dor hett he veel Geld for utgeven un allerhand for unnernahmen. Mööglich weern ok protestantsche Kannedaten (Sweden, Brannenborg, Sassen oder Kurpalz), oder datt de Bayern dat man maken schollen. Vun en habsborgschen Kaiser is nich veel snackt wurrn. As sien Vadder dood weer (1657) möss dat kloor stellt weern. Toeerst mol geev dat en Interregnum, wat een Johr wohren dö un dor een vun de langsten in de Geschicht vun dat Hillge Riek mit weer.^[3] Nadem lange Tied mit de Kurförsten verhannelt wurrn weer, konn sik Leopold tolest dörsetten gegen den franzööschen König un den sien Kannedaten, Hartog Philipp Willem vun Palz-Neeborg, un gegen Erzhartog Leopold Willem un Kurförst Ferdinand Maria vun Bayern de dor ok woll Lust to harrn, Kaiser to weern. Wählt wurrn is he denn an’n 18. Juli 1658. Kröönt wurrn is he achternah, an’n 1. August 1658, in den Kaiserdom St. Bartholomäus to Frankfort an’n Main.

De Kaiser hett sik sunnerlich up den Hoff verlaten. In’n Winter weer he de meiste Tied in Wien in de Hoffborg. In’t Vörjohr gung he na Laxenborg. Denn Sommer broch he to in dat Slott Favorita, just vor Wien siene Dore, un in’n Harvst weer he to finnen in Slott Kaiserebersdorff.^[4]

De Hoff hung mit de groten Behörden vun dat Land tohopen. Dor weern to’n gröttsten Deel Lüde ut den hogen Adel ut Öösterriek un Böhmen togange. Baantjes bi de Regeerung un bi dat Militär hefft ok den Adel ut dat Riek na Wien trocken. De Hoff hett sik dormols an dat spaansche Hoff-Zeremoniell holen. 1672 hören to den Hoff un to de groten Behörden alltohopen 1966 Lüde to. Hunnert Johre vördem weern dat man bloß 531 Personen ween. De Kosten weern in düsse Tied fievmol so hooch kladdert.^[5][6] As de Kaiser an’n 12. Dezember 1666 siene eerste Fro Margarita Theresa vun Spanien freet hett, duern de Fiern meist een Johr lang. To de Kaisersche ehren Geboortsdag is Antonio Cesti siene Oper „Il Pomo d’oro“ (De gollen Appel) an’n 12. un 13. Juli 1668 to’n eersten Mol upföhrt wurrn. Dat gung beide Dage over fiev Stunnen hen. For düt „festa teatrale“ is extra en Kummedien-Huus boot wurrn, just so, as dat al in Venedig stunn. An düsse Oper harrn nich bloß Cesti, man ok annere bekannte Komponisten mitmaakt, as Johann Hinrich Schmelzer. De Kaiser sülms harr twee Szenen vertoont, dat Libretto keem vun Francesco Sbarra.^[7] De Oper hett alltohopen bi 100.000 Gullen köst. .^[8] Mit annere Froenslüde hett de Kaiser woll nix harrt. Mätressen, as an’n Hoff vun Versailles, geev dat dor nich.^[9] Leopold stunn unner den Indruck vun allerhand Geistliche, as den Jesuiten un latern Bischop Emerich Sinelli, den Kapuziner Marco d’Aviano, den Franziskaner Christoph de Royas y Spinola un den Augustiner Abraham a Sancta Clara. Bi de Kriege gegen de Osmanen vun 1683 af an hett d’Aviano de Lüde gegen de Feende up’e Been brocht, as in de Tied vun de Krüüztöge.^[10] An’n Kaiserhoff geev dat allerhand Parteien. All harrn dat dor up afsehn, den Kaiser siene Politik mit to bestimmen. Twuschen de Parteien geev dat jummerweg Striet, Intrigen un allerhand Tosamenslüsse.

Vun Politik verstunn Leopold eerst nich veel. So hett he de Geschäfte vun den Staat bit in de 1680er Johre vun Raatgevers utföhren laten, de dor wat vun afwüssen. Toeerst weer sien vörmoligen Lehrer Porzia eersten Minister. Denn kemen Johann Weikhard Först vun Auersperg (1615–1677) un de Präsident vun den Hoffraat Wenzel Eusebius Först Lobkowitz (1609–1677). Auersperg is 1669 as eersten Minister rutsmeten wurrn, 1674 folg em Lobkowitz. Beide harrn achter den Kaiser sien Ruggen, mit Frankriek wat anfungen.

Vun dor af an hett de Kaiser sülms bestimmt, wo dat in de Politik langsgung. En eersten Minister geev dat nich mehr. De Kanzler Johann Paul Hocher (1616–1683) un siene Nafolgers weern Borgerslüde, de na boven kladdert weern. En wichtigen diplomaatschen Hölpsmann gegen Frankriek siene Politik weer Franz vun Lisola. Jummerlos weer de Kaiser mit de Finanzen in’e Kniep. Dor pass dat to, datt Georg Ludwig vun Sinzendorf, Präsident vun de Hoffkamer rutsmeten wurrn is, vunwegen datt he Geld for sik sülms bisiet brocht hebben scholl. Grund unner de Föte kreeg mit de Finanzen Gundaker Greve Starhemberg. In’n Achtergrund spelen Rieks-Viezkanzler Leopold Willem vun Königsegg-Rothenfels un vordem Wilderich vun Walderdorff en wichtige Rull for de Riekspolitik. Vunwegen datt de Geheeme Raat midderwielen so groot weer, datt he siene Arbeit nich mehr maken konn, hett Leopold de Geheeme Kunferenz inrichten laten. Se scholl em sunnerlich in de Butenpolitik Raat geven. Later sünd ok Fackkommischonen inricht wurrn. Alltohopen weer siene Aart, to regeern, dörchut to verglieken mit dat Hanneln vun Ludwig XIV.^[11][12]

In Leopold siene lesten Kaiserjohre konn he de Politik nich mehr sülms stüern, man de so nömmte „Kriegspartei“ un Eugen vun Savoyen un den latern Kaiser Joseph I. schaav em mit’e Tied in’n Achtergrund.^[13]

Sien Wahlspröök weer : consilio et industria = dör Raatslag un Fliet [geiht dat vörut]

• John P. Spielman: Leopold I. – Zur Macht nicht geboren, Graz / Wien / Köln 1981. ISBN 3-222-11339-4
• Anton Schindling: Leopold I. In: Anton Schindling, Walter Ziegler (Rutg.): Die Kaiser der Neuzeit. 1519-1918. Heiliges römisches Reich, Österreich, Deutschland. Beck, München 1990 ISBN 3-406-34395-3, S. 169–185

Leopold I.. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

• Borns to'n Hofstaat vun Kaiser Leopold I.

1. ↑ Anton Schindling: Leopold I. In: Des./Walter Ziegler (Rutg.): Die Kaiser der Neuzeit. München, 1990 S. 169
2. ↑ Volker Press: Kriege und Krisen. Deutschland 1600-1715. München 1991, S. 350.
3. ↑ Johannes Burkhardt: Vollendung und Neuordnung des frühmodernen Reiches 1648–1763. Stuttgart 2006 S.70f.
4. ↑ Brigitte Vacha (Rutg.): Die Habsburger. Eine europäische Familiengeschichte. Wien, 1992 S. 262
5. ↑ Anton Schindling: Leopold I. In: Ders./Walter Ziegler (Rutg.): Die Kaiser der Neuzeit. München, 1990 S. 182
6. ↑ Christopf Dipper: Deutsche Geschichte 1648–1789. Frankfort, 1991 S. 204 f.
7. ↑ Brigitte Vacha (Rutg.): Die Habsburger. Eine europäische Familiengeschichte. Wien, 1992 S. 260 f; Wiener Geschichtsblätter. Band 50, Verein für Geschichte der Stadt Wien, 1995, S. 191.
8. ↑ Leopold I. in: Biographisches Lexikon des Kaisertums Österreich S. 428
9. ↑ Brigitte Vacha (Rutg.): Die Habsburger. Eine europäische Familiengeschichte. Wien, 1992 S. 261
10. ↑ Anton Schindling: Leopold I. In: Ders./Walter Ziegler (Rutg.): Die Kaiser der Neuzeit. München, 1990 S. 179
11. ↑ Erwin Matsch: Der auswärtige Dienst von Österreich(-Ungarn). 1720–1920. Wien u. a. 1986, ISBN 3-205-07269-3, S. 31–33
12. ↑ Johannes Burkhardt: Vollendung und Neuordnung des frühmodernen Reiches 1648–1763. Stuttgart 2006 S.72f.
13. ↑ R. R. Heinrich: Leopold I. In: Biographisches Lexikon zur Geschichte Südosteuropas Bd. 3, L – P. München, 1979 S. 24

Kaisers vun dat Hillige Röömsche Riek vun de Reformatschoon af an

Maximilian I.  | Karl V.  | Ferdinand I. | Maximilian II. | Rudolf II. | Matthias | Ferdinand II. | Ferdinand III. | Leopold I. | Joseph I. | Karl VI. | Karl VII.  | Franz I. Stephan | Joseph II. | Leopold II. | Franz II.