Ramon Maria del Valle-Inclan
Amoxtlahcuiloh
Tlacatocayotl	Ramon Jose Simon Valle-Inclan Peña
Tlacatiliztli	Inic 28 inic mahtlactetl metztli inic 1866Nemachiyōtīlli:ESPf1785 Villa Nueva de Arosa, Pontevedra, Galicia
Miquiztli	Inic 5 inic centetl metztli inic 1936 Nemachiyōtīlli:ESPf Santiago de Compostela, Caxtillan
Hueyi tlahcuilolli	Itlahtlanex in Bohemia

Ramon Valle ihuan Peña (Villanueva de Arosa^[1], inic 28 inic mahtlactetl metztli inic 1866 – Santiago de Compostela^[2], inic 5 inic centetl metztli inic 1936), yequeneh tlaixihmachtli in iuh Ramon del Valle-Inclan nozo Ramon Maria del Valle-Inclan, yehhuatl catca ce chicoquizalizpoani, tlahtollaliani ihuan tlahtolpoani españatlacatl, ca itech pachiuh in nemachtilli amoxcuilolizotl tlatenehualli tlayancuililizotl ipan Caxtillan ihuan itech cah itech ahcic, ipan in tlatzacuia itlachiuh, in tlatenehualli tetech quizaliztli inic 98. Itto cemeh in itlachihuanimeh nelhuayomeh in amoxcuiloliztli españayotl inic macuilpoalxihuitl XX.

Tlahtolpohuani, tlahtollaliani ihuan tlachihuani chicoquizalizotl caxtiltecatl, no tlaquetzani, tlayehyecopoani ihuan tlahtolnextiani. Mopihpiloh itech moch in tlatlamantiliztli ca quiyehyecoh ihuan yehhuatl catca ce tlayancuiliani inic ce imman ca quipahpatzauh tlaocoyaliztica in tecentlaliliztli españayotl inic icahuiuh. Tlacat ipan Villanueva itech Arosa, Pontevedra, ihuan momachtih itech Melahualiztli ipan Santiago itech Compostela, zan quiyollohcoton inemachtiliz inic ohtocaz ompa Mexihco, in canin motemacohuih inic tlahtolnextiani ipan El Correo Español ihuan El Universal. Inehualcuep ompa Madrid quitquic ce nemiliztli amoxcuilizotl, inic quicui ce tlachializtli ca neci quimixiptlatiz cequintin in iteixehuanimeh. Teixehuani inic inohmah, quiyehyecoh ce nelli itlamahuiztililiz in amoxcuiloliztli, ipampa in tlein quihuemman mochin, inic quitqui ce nemiliztli ahhuichuetzini itech in yehhuatl quitohtocac miec texochtiliztli. Quipoliuh ce mahcolli inoc ce tecualancanamiquiliztli. Inic 1916 comittac in tlaixpanyotl franciayotl itech la I Yaoyotl Cemanahuayotl, ihuan inic 1922 ohtocato ompa Mexihco. Itechcopa itoca ixihmachoni ihuan amoxcuilolizotl, Ramon del Valle-Inclan yehhuatl in ca neci ipan in itlapanahuiliz in itlapantlazaliz in itlachiuh, ic in iuh ipan in itenehualoca ihuan iixnahuatiloca itech in machiztli tlahuicalizotl tlatecpanalizotl ca motlacuilih ipan ihuehhhuetiliz. In tocaitl Ramon Jose Simon Valle Peña zan iyoh neci ipan in itepoztlacopinal in iteyomahxiltiliz in tecuaatequiliztli ihuan iteyolmahxiltiliz in nemanamictiliztli. In iuh Ramon del Valle de la Peña zan iyoh tlatzimmachiotia ipan in ceticpac tlacneliliztli ca neltia ipan icahuiuh in momachtiani hueyitlamachtilcalotl ipan Santiago de Compostela ^[3] ipal Café con gotas^[4]. Tlapantlaxoni^[5] tepahpatzahualizotl tlatlahtlahuilli. Ica in tocaitl Ramon Maria del Valle-Inclan nexo ipan itlah iamoxchihualiz in cequih itlachiuh in iitquin^[6] tlayancuililizotl, ic in iuh ipan ce itlahcuilol in iitquin tlayancuililizotl, ca quinanquilia ce cecniquizqui «nenohmahtenemilizpoalli». Ahmo zan iyo inohmah quicui huehuecauhtica inin tocaitl inoc inin itquin amoxcuilolizotl, zanyeh ca noihuan Ruben Dario noihui ic quicuicamaca ipan in «Cuicatl ahcoquixoaloni ca quihualia in tlachihuani in Cuauhtic tlahtollaliani Ruben» (nic 1912). Occeccan, iuh ipan in tlatzimmachiotiliztli tlamacuilolli ca neci ipan izqui itlahcuilol tlamacuilolli, in iuh ipan in icuapantoca in cuauhamatl nehnecuilhuilli ca motlacuilia, yan iyoh quitenehua «Valle-Inclan», in ahtle tlamantli.

In itenemilizpoal in Valle-Inclan quicochizololtih in inetemachiliz in nepapan tenemilizpoanimeh, no impan itztanimeh nozo teixmancatocanimeh amoxcuilomeh noihuan impan nenehuixqueh tlahcuilohqueh ahuan amoxcuiloanimeh, in iuh Ramon Gomez de la Serna, Melchor Fernandez Almagro nozo Francisco Umbral.

Valle-Inclan tlacat ipan ce huehueh calli tlatenehualli «El Cantillo»^[7], itech catqui ipan in icaltzalan in «San Mauro»^[8], ipan in inechantiliz in Villanueva itech Arosa (callah ipan in tehpeuhyan^[9] Pontevedra) in itlaltzon in Atoyatl ihuan iixpan in apantlalli^[10] itech Arosa, caltzacualli ica mihmichmanimeh ihuan cuenchihuanimeh. Yehhuatl yeya inic ontetl teconeuh ipan ce cencalli ica techiuhcayotl carlostocani^[11], in acalmocuitlahuiani ihuan tlahcuiloani por gusto Ramon del Valle Bermudez (imicniuh in Manuel Murguia —inamic in Rosalia de Castro— ihuan Andrés Muruais) ihuan in Dolores de la Peña ihuan Montenegro, innehuan ica techiuhcayotl calpampilotl, motlacuilianimeh ipan calli tecpilotl ihuan huehueh tlatlaliliztli, zan huitzqui itech oc cencah ahmo. Ramon cuaatequiloc etetl tonalli zatepan in itlacatiliz ipan in iteocal in Yecnemiliceh Cibran de Calago, ica etetl tocaitl: Ramon Jose Simon, ica in teuctocaitl Valle ihuan Peña. Quicuic itoca tlanahnamictilizotl^[12] itech itectoca in cemeh itechiuhcahuan tahyomeh, Francisco del Valle-Inclan. In itoca in Ramon tlalililoc ipan temahuiztlaliliztli in itahtzin, in itech Jose ipampa yelohuaz in ineixcuiltil in teoyonantzintli ihuan icihtzin nanyotl in tlacuaatequilli ihuan Simon ipampa yelohuaz in tonalli ipan in tlein tlacat. Ahmo ilhuiquixtilo in tecuaatequiliztli ipampa ca in temixihuitiliztli yehhuatl yohhuih catca ihuan in nantzintli mohuehcauh cenhuel toneuhqui. Ome nechantiliztli motetzohuilia in piltiliztli, Villanueva itech Arosa ihuan Puebla itech Caramiñal. Yehhuatlin quimachitocaya ca tlacat ipan ce acalli in quichihuaya in nehnemiliztli itzalan innehuan ipan in atoyatl. In neteyaotiliztli tlacat itech in cahuitl ca panoc inantzin (Dolores de la Peña) inic chicuetetl metztli ipan Puebla itech Caramiñal, ica cealiztli itech in itlachihchihualiz achto in temixihuitiliztli. Inin iitech yeliz in tenantzin quicehuih acameh tenemilizpoanimeh.

In necuiltonolli cencallotl cahuililotalli itechpa in tetahtzin nentlaxoto yolic, ihuan inon quichihualtih in cencalli inic quitquiz ce nemiliztli oc cencah mocnotecani. Yeloa cenhuel chihualoni ca Valle-Inclan ihuan iteicahuan huapahualoqueh in iuh itlacapihpilhuan in callah. Quimocuilih ipan ipilouh itech in cualli amoxpialoyan tahyotl ihuan tenehualo in iuh teizcaltiani ce teotlacatl itech in Puebla del Deán (itzonquizca tocaitl bichuquino ihuan tocaitl Carlos Perez Noal) itloc in aquin momachtih netlahtolmachtiloni romayotl. Ica in huehhuetiliztli inic chiucnahui xihuitl pehua icalaquiliz ipan in Nemachtilcalli inic Ontetl Temachtiliztli achtopa ipan Santiago ihuan zatepan ipan ce Nemachtilcalli itech Pontevedra ixquichca inic 1885. Inoc inin cahuitl in nemachtiliztli inic centetl cotoncayotl yehyecoloc in ahtle in tepiton nematiliztli itechpa yehhuatlin. Ipan inon cahuitl quiyehyecoh ce nequiztic huetziliztli ipan yehhuatlin Jesus Muruais, inic yeloa mixnahuatiani ipan iizcaltiloca amoxcuiloto tlatoquilih. Inic 29 inic nauhtetl metztli inic 1885 quitzopa inemachtiliz inic centetl cotoncayotl, quimocuilia caxtolli onnahui xihuitl. In izqui cencalli omihcuanihca cequih xihxihuitl achtopa ompa in tecuacan itech in tehpeuhyan in canin in itahtzin oquimahceuhca ca quitenehuayani Tehtlahtoltlahcuiloani itech in Tepacholiztli Altepeyotl.

Inic chiucnauhtetl metztli inic 1885, in ahtle teyollapanaliztli ihuan inic quitoca in itetlacuitlahuiltiliz melaztic in itahtzin, peuh inic quimomachtiz Melahualiztli ipan in iHueyitlamachtilcal in Santiago itech Compostela ica tlachiuhtli nenehuiliztica cuehcueyohtic. Valle-Inclan ahmo quimocuilia huetztinemiliztli itech ahtle machiztli inic yehhuatl neneuhqui in izqui. Niman in tlayacatih manian hueyitlamachtilcalotl quiteihtlanilih quimonematcaittilia temaquixtiliztica in cequih temachtilli. Inic quimocuilia tepitzin tlaxtlahuiloni, quitemacaya temachtilli cecniquizqui itech romatlahtolli ihuan itech huetztinemia oc ye cencah in cafecalli in ahmo iuh in tlamachtiloyan^[13], inic yehhuatl noihuan motlanamictiani ipan in amoxpialoyan itech in hueyitlamachtilcalli. Quitztahcic ipan in Nenechicoliztli^[14] Compostelayotl ihuan inic itech huetztinemi in tlacoyahualiztli amoxcuilotl. Ipan inon xihxihuitl quichiuh necniuhtiliztli intloc in aquihqueh zatepan mochiuhtahciqueh teixehuanimeh ixtilonimeh itech icemanahuauh in tlamatiliztli ihuan in tepanoliztli galiciayotl. Noihuan quichiuh necniuhtiliztli itloc in florenciatlacatl Attilio Pontanari itech in aquin momachtizquia nemacuauhyehyecoliztli ihuan itlaixmatiliz in italiatlahtolli. Ipan in xihuitl inic 1888 mihcuiloh ipan «Itlatenhuimololiz ihuan ineyecquetzaliztli in ixneciliztli» ipan in Itlamachtilcal in Cualmayehcayotl ihuan Tlachihchiuhcayotl. Valle-Inclan mochiuh ihciuhca cemeh tlamachtiltin oc cencah ihtoloni itech in hueyitlamachtilcalli.

Ipan inon imman quipantlaza in tlayacatih itequitiliz amoxcuilotl ipan in tlapantlaxoni Cafe ica chihchipictli itech Santiago itech Compostela, ihuan inic 1889 itlaquetzal Inoc yohualnepantlah, ipan in barcelonayotl In Tetlahtlahuiliztli iberiayotl; inic mocepanicnelia ayiliztica, itloc iteiccauh Carlos, ipan in inemiliz nepiquilizotl in altepetl. In ionteittaliz in Jose Zorrilla ompa Santiago itech Compostela inic quitemacaz ce tetlanohnochililiztli ipan in hueyitlamachtilcalli in tlein yauh Valle-Inclan, ipan yehhuatl quichihua ce tlamahuani tetech pachihuiliztli, inic mohuehcahua tlayolapantli itechpa in itlamachioanaliz in tlahcuiloh tlateochihualli. Yenhuatl ipan inon xihxihuitl ipan in tlein peuh inic monelhuayotiz ipan yehhuatli inehnehuilililiz amoxcuilotl.

Inic 14 inic mahtlahtetl metztli inic 1890, ica imiquiliz in itahtzin ipan Villanueva, ihuanican in huehhuetiliztli inic ompoaltetl omontetl xihuitl maquixtilo itech in netlatenehuiliztli tahyotl, quicauh in machiztli itech Melahualiztli ipampa in tlein ahmo momah ahtle nettaliztli, ihuan mohualcuep ompa Pontevedra. Pano ye macuilli xihuitl ipan in hueyitlamachtilcalli compostelayotl ihuan ahmo oquipanahuih inic etetl xihuitl itech in machiztli itech Melahualiztli. Quinemilia ipan yaz ompa Madrid ihuan inic quipehualtiz ipan inin altepetl ce yancuic nemiliztli. In tetlacahcahuililiz in tetah ahmo yehhuatl ocatca itech miec tlacempoaliztli ihuan ahmo quimaca inic nemiz.

Zatepan ce tetzotzon itech yeliztli ipan Italia no ipampa tlaneltiliz, ohtoca ompa Madrid itech itzonquizaliz inic 1890. In imman tenapalolizotl itech España yehhuatl ahcualli ihuan ipan miyaccan ixihmachoni madridyotl chachalaco, tenquixtilo tlaixmatiliztli tlaixnamictilli ihuan tetlatlauhtilo teyolpachihuitiliztli. Inic ce itech yeliztli ipan Madrid quinezcayotia ome xihuitl ipan ihuehhuetiliz in Valle-Inclan. Ipan Madrid itech huetztinemi in miyac icafecal in iCalaquiya in Tonatiuh ceccan in tetlanohnochililiztli ixtlamatiloni, ipan in tlein mocepanicnelia itech nenemitiliztli tetech pachihuini ihuan moteixihmachtia (ixneci teahahuiliani ica icuicaihtoliz ihuan in cecniquizqui itentzitzipitlahtoliz). Yehhuatl ahpehualoni ipan inematiliz. ipan inin teyacatih ontlaittaliztli itech in cafecalli yauh inic quichihua inetlanohmahhuililiz, icemanahuauh, ca quiyecozquiz inic quichihua ihtoloni ipan in tecentlaliztli ihuan tetlanohnochililiztli itech Madrid.

Tlacnelia ipan tlahtlapantlaxoni in iuh El Globo^[15], tlaachcauhtilli itechpa iicniuh ihuan ittitiloni temachtiani Alfredo Vicenti ca quipantlaza cequih in itlahtolihcuiloliz ihuan tlaquetzalli, ihuan In Tetlahtlahuiliztli iberiayotl, ihuan itech huetzi nequiztic tlaxeliuhcayotl itech icahuiuh tlaixnextiani inic yaz ompa teixiptlatiliztli itech tlatlamantiliztli pinton. Ahmo yehhuatl quinihcuac tlattalli teixpan ce tlahcuiloh, in tlacneliliztli tlahtolnextihcayotl ca quichihua yehhuatl inic quicnopilhuiz itlah tlaxtlahuiloni, inic quitlazohtilia izquiton tlalehuiliztli ipampa in machiztli tlahtolnextihcayotl. In itech yeliztli ipan nenechicoliztli ihuan tetlanohnochililiztli itech in imman pehua inic onoz, mochihua ihtoloni ipan inon ipampa itetlayocoyaliz. Tel itlatzocomoliz quicahua in tecuacan in ahtle quixahcicaitta ce ihcaliztli mopiloh, in neyomahxiltiliztli neci cuiloz itech ixneciliztli tetohtotzani.

Inic 1892 zatepan ce nalquizani itech yeliztli ipan Pontevedra, Valle-Inclan m'acalaquia inic 12 inic etetl metztli ipan ic ce iohtocaliz ompa América, tlamanalhuiliztica ompa Mexihco. In nepiquiliztli galiciayotl quiteixihmachtia ce ohtoquiliztli tlayollohtilli itechpa cuiloz ipal in itlatquiliz ce nepiquiliztli. In hueyi acalli franciayotl ipan in quichihua in ohtoquiliztli, ca tenehualo Le Havre, hualtemo ian Veracruz inic 8 inic nauhtetl metztli ihuan izquiton tonalli zatepan ye itech yeya tlacallotilli ipan in tecuacan itech Mexihco. Inoc iitech yeliz mexihcatl tlahcuiloh ipan in nepiquiliztli: El Correo Español, El Universal (itlatoquililiz in tlahtolihcuiloliztli tlatenehualli ahamatlahcuilolli galiciayolt) ihuan El veracruzano Independiente. Itequiuh pano ipampa yelohuaz cemani tlahtolcuepani ica caxtillantlahtolli itech tlahcuilolli italiayotl ihuan franciayotl, tel ca quimocuilia yahyamaztic tlaixmatiliztli ipan inehuan tlahtoliztli. Pano ipan tlalli mexihcatl ce cahuitl itlah tepiton ce xihuitl, tlatlaxehxelhuilli itzalan in ahaltepetl itech Veracruz ihuan Altepetl Mexihco. Inoc inon cahuitl itech yeya Porfirio Diaz in iuh machtopatlaliani itech Mexihco, ihuelitiliz quinahuatia ce ahtlapetlacaltemani tlaixnahuatiliztli. In huehhuetiliztli nimam axcan ipan tlalli americayotl yehhuatl yez ce ohtlatocaliztli ipal Valle-Inclan, in maniliztli^[17] tlacanexiliztli^[18] mexihcatl quiyollohtlapana ihuan inon quitqui inic quichihuaz cequih chicoquizaliztli^[19].

Neci ca iitech yeliz ipan tlalli americayotl ahmo itech catca tlahtlacollaxtli itech yohhuihtiliztli, yehica mani tlahtolmoyahualiztli itech ca mocepanicnelih ipan ce neyehyecoliztli itech teixcualiztli itloc in tlahcuiloani itech El Tiempo, ihuan ipan ce ihtoloni tecualancanamiquilizti ipan Veracruz. Itech inin tlayacatih ohtoquiliztli ompa Mexihco Ramon quimomacahuilia in tlayacatih tlaixmatiliztli in iuh tlahcuiloh. Inoc inin caahuitl quixmati in Sostenes Rocha, ca quinextilia in ichtacayotl itech in tlacaneciliztli mexihcatl, Sostenes yehuatl ce teixehuani ca quitzinquixtia^[20] in maniliztli mexihcatl itech in cahuitl. Itech inin tlayacatih itech yeliztli ipan Mexihco, Valle-Inclan quiteonamiqui^[21] ineixcahuiliz in iuh tlahcuiloh, quipehualtiz in tlanohnotzaliztli ca zatepan mohuihhuipanaz ipan Femeninas. Tlazahcan quiza itech Mexihco inic quitzopa iitech yeliztli itech achi ce xihuitl. Itech in tlalli mexihcatl pano ompa Cuba in canon pano ce itech yeliztli itech ixachi chicomilhuitl, monactia itlah tonalli ipan in axcan tlaxitinilli Tlachiuhcan^[22] (azucaryotl) Santa Gertrudis, ipan in tecuexanoloyan^[23] itech Matanzas tlacallotilli ipan incal cemeh icniuhtin: cencalli Gonzalez de Mendoza, motlaaxcatiani ipampa inon quinihcuac itech tlanohnotztli tlachiuhcan. Ipan in xopantlah inic 1893 itech cah yancuican ipan España, in canon mocallotia ipan Pontevedra. Iixneciliz inacayo itech cah tlaelleltilli, quipiya ixtzontli ihuan quechpantzontli. Valle mocuepazquia ompa tlalli mexicatl ipan ce tlaoncayotia^[24] ohtlatoquiliztli inic 1921.

Itech nehualcuepaliztli ompa Caxtillan, inic 1893, mocallotia ipan Pontevedra xomolli tlatzonantli ipampa yehhuatli ica cealiztli inic quicehcehuia iteyollohcohcoliz. Yelohua ipan inin tlalli in canon mocniuhtia itloc Jesus Muruais, amoxixmatqui ^[25] ihuan temachtiani itech romatlahtolli ipan in nemachtilcalli itech altepetl, ipan iamoxpiyaloyan quixpouhtahcic in tlacempanahuia inic tlachihuanimeh europatlacah itech in cahuitl (Amoxpiyaloyan Muruais: tlahtlachiuhtli franciayotl ihuan inglaterrayotl itech amoxcuiloliztli ihuan ahciliztli^[26] itech mahcuilpoalxihuitl XIX). Yehhuatl Valle-Inclan ce tlazcaltilli tlahcuiloh quin quizqui itech America, inic quicemmati ce inexiliz in mocemmatini^[27] neci miecpa ipan in cafecalli Moderno^[28] itech Pontevedra ihuan quinextia itlahtolnemachiliz ayixpololoni ca zatepan quichihuazquia ihtoloni. Yelohua inoc inin cahuitl in ihcuac in tlahtollaliani italiatlacatl Gabriele D'Annunzio quiyehyecoa ce chicahuac huetziliztli ipan yehhhuatli ihuan itech yehhuatli quicui la fórmula del neahuilquixtilizotl^[29] europayotl. Valle-Inclán quixmati noihuan inoc inin cahuitl pontevedrayotl in Rene Ghil. Inoc iitech yeliz ipan Pontevedra, ca motilanazquia ixquichpa inic 1896 (inahuac yei xihxihuitl), quipantlaz in tlayacatih iamox, in itlacehcentlaliliztli in zanilli ica netlahtolpepechtiliztli teixelehuiani inic 1894 tlatenehualli Femeninas^[30] (chicuace zanilli teixelehuiani). Inin tlayacatih tlachiuhtli neci itech in tlahuillotl ica in itepalehuiliz in iicniuh in itahtzin Manuel Murguia. Valle-Inclan ye momati tlahcuiloh, ye quimati niman inin manian in neixcahuiliztli tlatoquilih itech ihuehhuetiliz.

Yeloa ipan inin cahuitl in ihcuac Valle-Inclán pehua inic quinemachilia in ixihmachtiloni inechihchihualiz: quechintli^[31] (inic ipeuhca ce poncho mexihcatl), tlacaxancailpiliztli^[32], cuayohuililoni^[33], tlahcocactli^[34] iztac, ihuan sobre todo, in huihhuilaxtic ihuan ayixpololoni^[35] iixtzon, in «iixtzon in tentzonichcatl» itech ca tlahtoa Ruben Dario ipan ce tlahtollaliztli itech huetztli in tlachihuani. Tepalehuia inic Pontevedra ipan in tlapantlaxoni Iztac ihuan Tliltic. Yelohua ipan inin cahuitl pontevedrayotl ipan in tlein ye neci ica itoca Ramon de Valle Inclan, iuh motenehua inohma ipan in itlaixpecholiz^[36] in tlayacatih iamox. Tlatzoptli inin cahuitl, izquiton itech monequi quichihuaz ipan tecuexanoloyan, mohuica ompa Madrid ipan in tlein yehhuatl yez in tlaoncayotia^[37] ohtoquiliztli ompa in tecuacan.

In xihuitl inic 1895 mocuepa inic mocallotia ipampa tlaoncayotia manian ipan Madrid, inin manian in iuh tlacepanyecoltiani itech Tenapaloliztli, ipan in Tlacepanyecoltihcan itech Teizcaltiliztli Tenapalolizotl ihuan Yehyectzin Tlamatiliztli, inic maco 2.000 peseta inic xihuitl. Ipan Joaquin Maria del Valle-Inclan Alsina, inin «tlapanahuiliztli» quicentoquilia macel ixquichca 1899 ihuan ahmo ciahui ipan quipantlazaz, yehica ahmo quimocuilia tlateocihuiliztli tlaixpializotl ^[38] itlah itech quichihuaz. Ihciuhca yauh ompa ixachi nenohnotzaliztli madridyotl quitqui in huehhuetiliztli ahhuichuetzini itech in cahuitl, ipan in tlein quixmati miequintin tlacah ittitiloni itech in cahuitl, in iuh [[Gomez Carrillo], [[Pío ihuan Ricardo Baroja], Azorin, Jacinto Benavente, Gonzalez Blanco, Villaespesa, Mariano Miguel de Val, Alejandro Sawa, intzalan occequintin. Yauh ompa in miyac cafecalli madridyotl itech in cahuitl: in itech Fornos, in Suizayotl, In Icafecal in tlahtohcapiltzin, in Cafecalli itech Madrid, in icafecal In Mitzin Tliltic, in itlapan in Cafecalli Gijon, Lhardy ipan in Carrera de San Jeronimo, ihuan in Icafecal Yancuic in Tepetl, ipan in Icalaquia in Tonatiuh. Ica nenohnotzaliztli ixihmachtililoni ipan in «inemohualiz in La Cacharrería» itech Ateneo itech Madrid, ipan in Yolcaizcaltiloyan El Henar. Ipan in tlein ica itlahtol tentzitzipiltlahtoani, mochihua ihtoloni ipampa iontlamatiliz inic quihuihhuipanaz tetlanohnochiliztli, ipampa quixitiniz teyequihtoliztli, iyecahuiliz in tlaoaccaihiohuiliztli itech in imman inic quipaccaihiohuiz intetlahtolcotonaliz in nenacazquetzanimeh ihuan tetlanohnochilianimeh.

1. ↑ Villanueva de Arosa, ica españatlahtolli; Vilanova de Arousa, ica galiciatlahtolli; nozo, ica nahuatlahtolli, Villanueva itech Arosa.
2. ↑ Santiago de Compostela nozo Santiago itech Compostela.
3. ↑ Santiago de Compostela nozo Santiago itech Compostela.
4. ↑ Café con gotas quihtoznequi Cafe ica chihchipictli.
5. ↑ Tlapantlaxoni quinezcayotia publicación, revista, semanario.
6. ↑ Itquin nozo cahuitl quinezcayotia etapa, tiempo nozo época.
7. ↑ <<In cantillo>> quihtoznequi <<In tezolli>>.
8. ↑ San nozo santo quinezcayotia yecnemiliceh (probo), mopixqui (casto), tlaneltocani (honrado) nozo tlanelihtoani (inocente).
9. ↑ Tehpeuhyan quihtoznequi provincia.
10. ↑ Apantlalli nozo tlahuactli.
11. ↑ Carlostocani quinezcayotia carlista.
12. ↑ Inin tlahtolli, tlanahnamictilizotl, ca quinezcayotia artístico, huitz itech tlanahnamictiliztli ca quihtoznequi arte, armonía, belleza ihuan estética.
13. ↑ Tlamachtiloyan quinezcayotia aula, clase, escuela; tlamachtilcalli quinezcayotia colegio nozo escuela; ihuan nemachtilcalli quihtoznequih colegio, liceo, academia nozo instituto.
14. ↑ Nenechicoliztli quinezcayotia nican ateneo, grupo, reunión.
15. ↑ El Globo mihtoa In Itconi ica nahuatlahtolli. Itconi quihtoznequi dirigible nozo globo. Occe tlahtolli yehhuatl yezquia tehuilacachtli ca quinezcayotia esfera, globo.
16. ↑ Itzalanpanahuiloni quinezcayotia trasatlántico. Panahuiloni quinezcayotia (Lo) Navegable, Atlántico, (Lo) Marítimo, (Lo) Náutico, (Lo) Naval, (Lo) propio de Atlas. Panahuia, nitla- quihtoznequi navegar, sobrepasar, infringir, transgredir, eclipsar (Algo). Ipan in huehue Grecia, mihoaya ca ce quinamehtli (tlatocayotilli Atlas) tzontequililo itechpa Zeus inic quihuapahuaz in tlacticpactli ipan in atl (ipampa on in tlalticpac ahmo polaqui).
17. ↑ In tlahtolli maniliztli quinezcayotia ica españatlahtolli realidad, vida, existencia nozo presencia ihuan nican noihuan situación. Ma xictemo ihuan ma xiquixpohua in tlahtoltecpanaliztli tehtlahtol 3.
18. ↑ In tlahtolli tlacanexiliztli ica españatlahtolli mocuepa in iuh disimulo, astucia, diplomacia (Remi Simeon, Diccionario de la Lengua Náhuatl o Mexicana, amoxchihualoyan Siglo XXI, ixtli 559, 7º amoxchihualiztli inic 1988, Mexihco) ihuan nican, ipan inin tlahcuilolli, política .
19. ↑ In tlahtolli chicoquizaliztli tlahtolcueptli ica españatlahtolli quihtoznequi nican desgracia, percance, incidente. Occe tlahtolli, tlachiuhtli, quinezcayotia ica españatlahtolli circunstancia, suceso, hecho, acto, acción nozo incidente (Remi Simeon, Diccionario de la Lengua Náhuatl o Mexicana, amoxchihualoyan Siglo XXI, ixtli 569, 7º amoxchihualiztli inic 1988, Mexihco). Ihuan tlahtolli tlachihualiztli quihtoznequi ica españatlahtolli conducta, acción, actuación, conclusión, ejecución, terminación, práctica, cumplimiento, confección (Remi Simeon, Diccionario de la Lengua Náhuatl o Mexicana, amoxchihualoyan Siglo XXI, ixtli 569, 7º amoxchihualiztli inic 1988, Mexihco).
20. ↑ Tzinquixtia, nitla- quinezcayotia ica españatlahtolli resumir, reducir, aminorar (Remi Simeon, Diccionario de la Lengua Náhuatl o Mexicana, amoxchihualoyan Siglo XXI, ixtli 730, 7º amoxchihualiztli inic 1988, Mexihco).
21. ↑ In tlahtolli yollohteohuia, nitla- nican quinezcayotia presagiar, adivinar, predecir, presentir ihuan inventar nozo certificar -en falso- (Remi Simeon, Diccionario de la Lengua Náhuatl o Mexicana, amoxchihualoyan Siglo XXI, ixtli 198, 7º amoxchihualiztli inic 1988, Mexihco).
22. ↑ In tlahtolli tlachiuhcan quinezcayotia ica españatlahtolli fábrica, taller, factoría, industria ihuan nican ingenio. Itzintiliz huitz itech in tlahtolli tlachiuhqui ca quinezcayotia ica españatlahtolli operario, peón, proletario (ma xicmotemoli ipan in tlahtoltecpanaliztli tehtlahtol 2).
23. ↑ In tlahtolli tecuexanoloyan quinezcayotia ica españatlahtolli provincia, in canon oncah ce tecuexanoani (gobernador nozo procónsul ica españatlahtolli) ca yehhuatl yezquia in tenapaloani itech ce onohuayan tlapacholli itechpa in romatlacah.
24. ↑ In tlahtolli tlaoncayotia quihtonequi ica españatlahtolli segundo (Remi Simeon, Diccionario de la Lengua Náhuatl o Mexicana, amoxchihualoyan Siglo XXI, ixtli 630, 7º amoxchihualiztli inic 1988, Mexihco).
25. ↑ Amoxixmatqui quihtoznequi tlaixmatqui ipan amoxtli, in tlein tlahtolcueptli ica españatahtolli mihtoa bibliógrafo.
26. ↑ Ahciliztli quinezcayotia ica españatlahtolli aptitud, facilidad, talento, capacidad, don ihuan nican arte. In tlahtolli ahcic quihtoznequi cabal, perfecto, lleno de cualidades (Remi Simeon, Diccionario de la Lengua Náhuatl o Mexicana, amoxchihualoyan Siglo XXI, ixtli 12, 7º amoxchihualiztli inic 1988, Mexihco).
27. ↑ In tlahtolli mocemmatini quinezcayotia elegante, dandi, coqueto(Bernardino de Sahagún, Historia General de las Cosas de Nueva España, amoxtli XI, ixhuatl 2, ixtli 156, tlacueptli)
28. ↑ In tlahtolli moderno quihtoa ica nahuatlahtolli mizcaliani.
29. ↑ Inin tlahtolli, neahuilquixtilizotl mihtoa ica españatlahtolli decadentismo ihuan itzintiliz huitz itech in tlahtolli mahuilquixtiani ca quihtoznequi ica españatlatolli degenerado, decadente, pervertido (Remi Simeon, Diccionario de la Lengua Náhuatl o Mexicana, amoxchihualoyan Siglo XXI, ixtli 265, 7º amoxchihualiztli inic 1988, Mexihco).
30. ↑ In tlahtolli femenina mihtoa ica nahua tlahtolli cihuateuh.
31. ↑ In tlahtolli quechintli mocuepa nican ica españatlahtolli in iuh capa.
32. ↑ In tlahtolli tlacaxancailpiliztli quinezcayotia ica españatlahtolli lazo, chalina nozo corbata(Remi Simeon, Diccionario de la Lengua Náhuatl o Mexicana, amoxchihualoyan Siglo XXI, ixtli 562, 7º amoxchihualiztli inic 1988, Mexihco).
33. ↑ Cuayohuililoni quihtooznequi ica españatlahtolli sombrero
34. ↑ Inin yancuictlahtolli quihtoznequi ica españatlahtolli polaina.
35. ↑ In tlahtolli ayixpololoni nozo ahmo ixpololoni quinezcayotia ica españatlatolli inconfundible, característico, peculiar ihuan itzintiliz huitz itech in tlahtolli ixpoloa, nite- ca quihtoznequi confundir (a alguien).
36. ↑ In tlahtolli tlaixpecholoni quinezcayotia portada, cubierta ica españatlahtolli ihuan itzintiliz huitz itech in tlahtolli ixpechoa, nitla- ca quihtoznequi cubrir (algo)
37. ↑ In tlahtolli tlaoncayotia quihtoznequi ica españatlahtolli segundo ihuan mochihua in iuh in tlahtolli tlaompoalcayotia, tlahtolli ca huitz itech in itlahtoltecpanaliz in Remi Simeon ((Remi Simeon, Diccionario de la Lengua Náhuatl o Mexicana, amoxchihualoyan Siglo XXI, ixtli 630, 7º amoxchihualiztli inic 1988, Mexihco)
38. ↑ In tlahtolli tlaixpializotl quinezcayotia ica españañahtolli económica (propia de la economía) ihuan itzintiliz huitz itech in tlahtolli tlaixpializtli. Xiquixpohua inin tlahtolli ipan in tlahtoltecpanaliztli Tehtlahtol 2.