Frans Sammut

Frans Sammut (Ħaż-Żebbuġ, 19 ta' Novembru 1945 - 4 ta' Mejju 2011) kien kittieb Malti.^[1]

Frans Sammut studja fl-iskola primarja ta' Ħaż-Żebbuġ, fil-Kulleġġ San Alwiġi (sekondarja), f'St Michael's Teacher Training College, fl-Università ta' Malta (B.A., S.Th. Dip., M.Ed.), kif ukoll fl-Università ta' Peruġja (diploma li biha seta' jgħallem it-Taljan barra mill-Italja).

Frans Sammut daħal fix-xena letterarja lokali fl-aħħar tas-snin sittin meta flimkien ma' kittieba oħra waqqaf il-Moviment Qawmien Letterarju. Kien għad kellu biss 17-il sena meta rebaħ l-ewwel premju letterarju tiegħu meta flimkien ma’ kittieba żgħażagħ oħrajn kien ħa sehem f’konkors ta’ kitba ta’ novelli u t-tliet novelli li ssottometta kienu klassifikati fost l-ewwel erbgħa. Bejn l-1991 u l-1998 kien is-segretarju tal-Akkademja tal-Malti.

Sammut ippubblika diversi xogħlijiet, fosthom l-aktar popolari Il-Gaġġa (1971), Samuraj (1974) u Il-Ħolma Maltija(1994).

Dwar Il-Ħolma Maltija, il-kritiku letterarju Norbert Ellul-Vincenti kien qal fit-Times of Malta li fil-letteratura Maltija m'hemm xejn ta' dan il-livell: "There is nothing of this scale or stature in our literature." (M'hemm xejn fuq din l-iskala jew ta' din l-istatura fil-letteratura Maltija).^[2] Iżjed tard il-Mondial Books ta' New York ħarġu traduzzjoni tar-rumanz Il-Ħolma Maltija li l-kittieba magħrufa Ingliża Marjorie Boulton sejħitlu "xogħol kolossali".

Huwa ppubblika xogħlijiet oħrajn fosthom Paceville, (1991) li bih rebaħ il-Medalja Letterarja tal-Gvern.

Sammut kiteb sensiela ta' stejjer qosra bl-isem ta' Labirint (1967), Newbiet (1998) u "Ħrejjef Żminijietna".

Apparti x-xogħlijiet letterarji, Sammut kiteb ukoll kitbiet storiċi bħal Ir-Rivoluzzjoni Franċiża: il-Ġrajja u t-Tifsira (1989), Bonaparti f'Malta (1997) li nqaleb ukoll għall-Franċiż, Dun Ġorġ - Il-Bniedem tal-Poplu (2001), On the Da Vinci Code [Dwar il-Kodiċi Da Vinci] (2006) u Alfred Sant: Il-viżjoni għall-bidla (2008).

Huwa kien l-editur tal-Lexicon (2002) ta' Mikiel Anton Vassalli, li huwa meqjus bħala missier il-lingwa Maltija. Fl-2006, ħareġ ukoll il-ktieb tal-qwiel ta' Vassalli: Motti, Aforismi e Proverbii Maltesi (1828) bl-isem Għajdun il-Għaqal, Kliem il-Għerf u Qwiel Maltin.

Il-kotba ta' Frans Sammut jintużaw kontinwament fil-kurrikuli tal-iskejjel.

Sammut kiteb ukoll il-librett ta' diversi suċċessi mużikali. Ta' sikwit kien ikun mistieden jagħti konferenzi fuq temi ta' bixra letterarja u/jew storika.

Sammut qaleb ghall-Malti xoghlijiet importanti tat-teatru: Phedre ta' Racine (Fedra) (1978) u The Lower Depths ta' Maxim Gorki, it-tnejn li huma ttellghu fit-Teatru Manoel diretti mill-poeta Mario Azzopardi.^[3]

Il-Professur Peter Serracino Inglott qal hekk fuq Frans Sammut:

Il-ġenju ta’ Sammut kien jinsab fil-ħila li kellu bħala ġullar Volterrjan li jittrasforma personaġġ storiku f’għamla ta’ libbies karnevalesk ta’ maskra li hija ironikament akbar mir-realtà. Il-qarrej jitwassal li jiddeverti billi jħares dritt f’wiċċ nies magħrufin li s-soltu jħares lejhom b’solennità sħiħa. Wieħed jitbissem daqslikieku kompliċi fid-dubji, il-ħmerijiet u t-terġiverżazzjonijiet tagħhom. Iċ-ċaqliqa stilistika min-narrattiva storika għal dik tal-istħajjil hija x'aktarx l-akbar sfida li jkun irid iħabbat wiċċu magħha kull tip ta' traduttur.^[4]

Frans Sammut kien għalliem u għamel għoxrin sena kap ta' skola.

Bejn l-1996 u l-1998 kien il-konsulent tal-Prim Ministru (Dr. Alfred Sant) dwar il-kultura.

Sammut kien miżżewweġ lil Catherine mwielda Cachia u kellu żewġ ulied, Mark u Jean-Pierre.

L-aħħar kliem famuż tiegħu kien: “Dax-xahar jien u l-mara kellna mmorru Ġerusalemm, imma issa donnu l-pjan inbidel. Issa mid-dehra jien sejjer il-Ġerusalemm tas-Sema.”^[5]

Peter Serracino Inglott irreagixxa hekk meta sema' dal-kliem: "Kien f'dak il-waqt li fhimt li xi kultant id-dmugħ u d-daħq jistgħu jieħdu post xulxin."^[6]

• Labirint u Stejjer Oħra (novelli) 1968
• Il-Gaġġa 5 edizzjonijiet (rumanz) 1971 – sar film, Gaġġa dirett minn Mario Philip Azzopardi 1971
• Logħba Bejn Erbgħa (novella twila) 1972
• Samuraj 3 edizzjonijiet (rumanz) 1975
• Kristu fil-Poeżija Maltija 1913-1973 (dissertazzjoni li qatt ma kienet ppubblikata, Università ta' Malta) 1977
• Fedra (traduzzjoni ta' Phèdre ta' Racine) 1978
• Il-Qtil fi Sqaq il-Ħorr (novella twila) 1979
• Il-Proċess Vassalli (dramm) 1980
• Il-Mixja tal-Ħaddiem lejn il-Ħelsien (analiżi politika) 1982
• Ir-Rivoluzzjoni Franċiża: il-Ġrajja u t-Tifkira (analiżi storika) 1989
• Paceville (rumanz) 1991
• Letteratura (ed. Toni Cortis)(kritika letterarja) 1992
• Il-Ħakma ta' Monroj (opra popolari, librett) 1993
• Il-Ħolma Maltija (rumanz) 1994, maqlub għall-Esperanto bħala La Malta Revo, pubblikat fi New York, 2007
• Mannarinu! (opra popolari, librett) 1993
• L-Atti tal-Appostli (opra popolari, librett) 1995
• Bonaparti f’Malta (analiżi storika) 1997, maqlub għall-Franċiż bħala Bonaparte à Malte, b'daħla ta' Dr Paul Borg Olivier, 2008
• Newbiet (novelli) 1998
• Ħrejjef Żminijietna (novelli) 2000
• Dun Ġorġ: Il-Bniedem tal-Poplu (tema storika u reliġjuża) 2001
• Ġrajjet Ħaż-Żebbuġ (analiżi storika) (traduzzjoni tal-ktieb ta' Dun Salv Ciappara) 2001
• Lexicon (ta' Mikiel Anton Vassalli) 2002
• Għala Le għall-UE (analiżi politika) 2003
• Ħarsa mill-qrib lejn ħajjet San Filep u l-Kult tiegħu (tema storika u reliġjuża) 2004
• On The Da Vinci Code/Dwar The Da Vinci Code (kritika letterarja) 2006
• Għajdun il-Għaqal, Kliem il-Għerf u Qwiel Maltin (traduzzjoni tal-ktieb ta' Mikiel Anton Vassalli) 2006
• Alfred Sant: Il-Viżjoni għall-Bidla (analiżi politika) 2008
• Introduzzjoni għad-Dizzjunarju tal-Baruni Vincenzo Azopardi li fiha janalizza l-Kantilena ta' Caxaru (kritika letterarja, lingwistika) 2009

• www.franssammut.info
• http://franssammut.com
• http://www.youtube.com/watch?v=V5J5_HUyq6s
• http://www.youtube.com/watch?v=LeDQ3q7AAYo&feature=related

• Intervista ma' Frans Sammut fl-2001
• L-Aħbar ta' mewtu bir-reazzjonijiet ta' Oliver Friggieri, Alfred Sant, Albert Marshall u Charles Xuereb