Oliefboum
'ne Oliefboum, weitesjappelike naam: Olea europea, ies 'ne boum, dae vermoedelik oet Klein-Azië sjtamp. Hae ies zeker al vièrtig ièwe oud. De oliefboum kèn hièl oud were, tot 2000 jaor. Hae greujt hièl langzaam en hae dreug pas nao vief jaor vröchte.
De buim, die in cultuur were gebrach were truukgesjnoeid um de vröchte miè loch te geve en um 'n handzaam plökhuègde te bewèrksjtèllige. Door krusinge besjtoon d'r tegewoordig ca 80 soorte.
Veural in de leng rónd de Miedellandse ziè were oliefbuim gekweek. Dèks sjtoon ze op terrasse in de hellinge. Ouch in de subtropische gebiede van Amerika vingk cultuur plaats.
Oetzeen
De boum haet 'ne griesgekleurde sjtam. Hae kèn tot 10 maeter hoag greuje. de blaar zint glad, griesgreun en sjpiets en doon aan dat van de wie (wilg) dinke. Ze sjtoon èvvel tegeneuverein bie de olief. De klein liechgreun-gael bleumkes sjtoon in trosse.
Olief
De vröchte, olieve, zint 'n soort klein pruumkes, mèt 'ne koon (sjteinvröch). 't Vröchvleisj ies eetbaar, meh ze moet waal ingelag were. Dat kèn gebeure mèt zoawaal ónriepe (greun) es mèt riepe (zjwarte) olieve. De zjwarte zint zachter van sjmaak.
De ougs vingk plaats in 't late naojaor. Tegwoordig gebeurt dat mèt 't oet de boum sjöddele van de olieve, die op 'n gedrappeerd kleid terech kómme.
Oliefolie
Zoawaal 't vröchvleisj es de koon bevatte olie, dat door peersje weurt gewonne. Koud peersje (extra vierge) geuf de bèste kwaliteit. Deze olie ies kleurloos en weurt in de keuke gebruuk veur o.m. in sjlasauze. De werm gepeersjde olie of twiède peersjing levert olie van minder kwaliteit. Deze weurt toegepas in de zeipindustrie en um te sjmere. 't Peersje gebeurt meistal in 'n oliemeule.
Oliefhout
't Hout van de oliefboum ies hel en grillig van teikening. Me maak d'r klein veurwerpe van zoa-es sjlabesjtek, broadplanke, eierdöpkes, kumpkes e.d.