Donald Trump

In de polletiek leet heer ziech al vaan vreugsaofaon hure. Heer wisselde dèks vaan polletieke veurkäör. Véúr 1987 identificeerde heer ziechzelf mèt de Democrate. In '87 woort heer Rippeblikein en bleef dat bis 1999. Daonao riechte heer ziech bis de polletieke beweging Reform mer stapde oet dees beweging in 2001. Daonao waor heer lid van de Democrate bis 2009. Tösse 2009 en 2011 waor heer obbenuits 'ne Rippeblikein en vaan 2011 bis 2012 waor heer oonaofhenkelek. Sinds dat lèste jaor waor heer weer lid vaan de Rippeblikeine en dat zal heer nao alle woersjijnelekheid blieve bis tenminste jannewarie 2021 umtot daan zien ierste presidentstermijn aoflöp. Echte polletieke ervaring heet Trump evels neet. Boete de kleinsjaolege conferenties die Trump hei en dao bijwoende in zie leve, heet Trump ziech noets bezeg gehawwe mèt werkeleke polletieke handelinge. Daomèt weurt Trump d'n iersten Amerikaanse president zoonder werkeleke polletieke ervaring.

In juni 2015 maakde Trump bekind kandidaot veur 't Amerikaans presidentssjap te zien veur de Rippeblieke. Daonao stoond heer al hiel gaw veurop in de peilinge es populairste Rippeblikeinse kandidaot. In mei 2016 gaove de Rippeblikeinse rivale hun campagnes op en in juli woort Trump formeel genomineerd veur presidentskandidaot veur de Rippeblikeinse partij. Trumps campagne oontving enorm väöl kritiek vaanoet de media en kraog väöl negatieve, mer ouch positieve, attentie vaan de res vaan de wereld. Väöl vaan zien stèllinge in interviews, op Twitter en in campagne-rallies waore controversieel of incorrek volges väöl deskundege. Zien rallies gónge dèks gepaard mèt proteste tegen häöm. Trumps polletiek program umvat oonder aandere 'n veraandering vaan de verdrage tösse de VS en China boebij de VS ziech mie zal tröktrèkke (zuuch: isolationisme), oppositie tege bepaolde verdrage wie NAFTA en de Trans-Pacific Partnership, strengere immigratiewètte die gepaard mótte goon mèt ’t bouwe vaan 'n moer dee ziech euver de ganse grens vaan de VS en Mexico mót strèkke, hervörming vaan de veurdeilege gezoondheidszörg die veteraone genete en groete belastingvermindering. Trump stèlde tot de VS 'n tidjeleke ban op Mohammedaonse immigratie mót zètte nao de Terreuraonsleeg in Paries. Later veranderde heer die stèlling in extreme ethnische profilering op Mohammedaonse immigrante. Bis 't momint tot heer verkoze woort es president leet Trump wete Obamacare (de wet die Amerikane verpliech verzekerd te zien) zoe snel meugelek aof te sjaffe - hei is 'r evels deils op trökgekoume; zoe wèlt heer tot de wèt touwpasbaar blijf veur lui die ernstege krengdes höbbe en veur jäög oonder de 26 jaor.

Allewel op dinsdeg 8 november 2016, d’n daag tot de Amerikane veur hunne nuie president koste stömme, op force vaan bekans alle peilinge de Democraatse Hillary Clinton nog 'n klaore veurspronk had um 12 aor ’s middegs, bleek tot later Trump toch zaw winne. De veurspellinge zachte tot Trump allein meh kos winne es heer e groet aontal swing states (staote die traditioneel wissele vaan polletieke veurkäör) binne moos kriege en ouch Florida veur ziech moos winne. Daodoor leek de kans gaaroet neet groet tot Trump kós winne. Op goonsdeg 9 november um veer aor 's nachs bleek evels tot e groet aontal swing states ziech inderdaad achter Trump sjaarde. Heidoor begóste väöl media, wie The New York Times hun verwachtinge euver de wins vaan Clinton bij te stèlle. De beurzen reageerde hendeg op dees veraandering – de dollar kantelde en de Aziatische koerse kläörde doonkerroed in de vreuge mörge.

Um vief aor 's mörges bleek ou'nog tot Florida 'nen Trump-staot waor gewore. Volges de media begós de sfeer bij Clinton-aonhengers op dat memint um te slaon. Väöl Amerikane raakde in paniek, zoe bleek wie de Canada immigratiewebsite plat góng in e paar minuut. Oonderwijl goof 't ouch referenda in de staote Californië, North Dakota, Arkansas en Florida roontelum de regulering vaan kemp. Wijl in deen ierste staot kemp woort gelegaliseerd, woort in North Dakota en Arkansas kemp touwgestoon op groond vaan medische reijes. In de lèste staot woorte de reigels oetgebreid. In Arizona, Colorado en Maine goof 't referenda euver de meugelek verhoeging vaan ’t minimumsloen; in alledrei de staote woort d'r véúr die touwpassing gestömp. Oonderwijl bleek um zeven aor ’s mörges tot de presidentiële oetslaag aonkaom op e paar staote. Op dat memint had Clinton nog ummertouw de kans te winne es 'n aontal swing states nao de Democrate zawte goon. 't Goof in dees verkezinge ouch ’n stömming euver 't Senaot, wat oeters belaangriek is veur de president umtot ’t häöm logischerwies mie mach geef es de Senaot häöm polletiek gestömp is. Um zeven aor bleek tot de Rippeblikeine hun mierderheid in 't Senaot zawde hawwe en tot de Hoeggerechshof daorum 'n mierderheid aon conservatieve (dus euver ’t algemein Rippeblikeins-gestömde) rechters zaw kriege mits Trump president zaw weure. Um ach aor ’s mörges bleek tot Trum ouch Pennsylvania achter ziech kraog. Heidoor leek ’t al klaor tot Clinton häöm neet mie zaw kinne inhaole. Clinton zelf leet op dat memint al via de campagneleier weite tot zie neet mie zaw speeche. Oonderwijl leet de Chinese staotsumroop weite tot de verkezinge vaan Donald Trump bis president 't bewies is tot democratie neet functioneert.

Um 8.30 reep Peersbureau AP oet tot Donald Trump president is. Allewel Clinton de populaire stömming won, mèt 48,01% vaan de stömme contra Trumps 47,03% vaan de stömme, haolde Trump mie electoraole stömme mèt 306 contra Clintons 232. Gary Johnson vaan de Libertarian Party (Libertarische Partij) won mèt mie es 4,3 miljoen stömme e persentaasj vaan 3,28. Dit waor 't hoegs aontal stömme veur 'nen daarde kandidaot sinds Ross Perot mètdeej aon de verkezinge vaan 1996 en ’t hoegs aontal stömme wat de Libertarische Partij oets won. Jill Stein vaan de Green Party won 1,3 miljoen stömme (1,02%). Dit waor 't hoegs aontal stömme wat dees partij won sinds Ralph Nader mètdeej aon de verkezinge in 2000. D'n oonaofhenkeleken Evan McMullin won 21% vaan de stömme vaan zienen eige staot Utah. Dit waor de hoegste wins gehaold in 'ne bepaolde staot door iemes aander es 'nen Democraat of Rippeblikein sinds Ross Perot in 1992. McMullin won evels nationaal minder es 550.000 stömme (meh 0,41%) – heer waor evels ouch meh verkeesbaar veur 15% vaan de stömmers. Darrell Castle vaan de Constitution Party waor veur 39% vaan de stömmers besjikbaar mer won meh 190.000 stömme (0,14%). The New York Times en NBC News stèlde tot de stömming in de VS gedäörende de weeg nao de verkezinge de “koedste” en “sjókkerendste” verkezinge veur Amerikane waor sinds de verkezinge vaan 1948 tösse Harry S. Truman, Thomas E. Dewey en Strom Thurmond. Ouch waor 't d'n ierste kier sinds 1984 tot Wisconsin veur 'ne Rippebliek góng. 't Zelfde gold veur Pennsylvania en Michigan sinds 1988. De stömme in Maine woorte veur d'n ierste kier gesplits sinds 1828. Volges de meiste peilinge waore beij kandidaote historisch oonpopulair mèt 'n haat tege Clinton vaan 54,4% en tegen Trump vaan 58,5%.

Al metein nao de verkezinge leet de Iraanse regiering weite te hope tot Donald Trump ziech es president zal hawwe aon de Amerikaanse verpliechtinge die hure bij ’t akkoord euver de bepèrking vaan ’t Iraans kernprogramma geslote mèt Trumps veurgenger Barack Obama. Trump had dèkser laote weite tijes zien campagne tot heer vaan dit verdraag aof wilde komme. Ein vaan de ierste reacties oet polletiek Nederland waor de Mestreechse Minister vaan Handel en Oontwikkelingssamewèrking Lilianne Ploumen. Zie zach tot Trump op zien dade mót weure beoordeild. Kort daonao reep de NAVO-chef Jens Stoltenburg Trump op um te vereinige en tot veur de VS op eige initiatief doorgaon gein optie is. Daomèt reageerde Stoltenburg veural op Trumps opmerkinge tot de NAVO allein meh geld en bane veur de VS kos. Toch kaom d'r neet allein meh kritiek vaanoet Europa. De Rössische president Vladimir Poetin waor vrij snel mèt ’t felicitere vaan Trump. e Paar daag later zörgde de Kremlin evels veur väöl commotie umtot häör woordveurders lete weite tot, integendeel bis wat Trump beweert, de Kremlin weldegelek contak had mèt Trumps campagneteam in aonlaop vaan de verkezinge. Trump woort dèkser gedäörende de verkezinge besjöldeg door Clinton en aandere tot heer geheim ban zaw höbbe gehad mèt de Kremlin. Zoe lete de EU-ministers vaan boetelandse affaires weite gein paniek euver de verkezing vaan Trump te höbbe – wel lete ze weite tot Europa bezörg is. De Duitse boondskanselier Angela Merkel leet op de maondeg nao de verkezinge weite d'r bij ’t Duits volk op aon te dringe 'n ope hawwing te höbbe nao Trump. Get later belde de Nederlandse premier Mark Rutte Trump op um häöm te felicitere veur zien wins in de verkezinge. Ouch leet Rutte publiekelek weite ’n rol veur Nederland te zien es brögkebouwere tösse de EU en de winnaar vaan de Amerikaanse verkezinge. De Franse president François Hollande en VN secretaris-ginneraol Ban Ki-moon kaomde mèt ’n kritischere toon en repe op tot d'n aonkommenden Amerikaanse president ’t nuij klimaatverdraag geteikend in Paries te respectere. Nog kritischer geluid kaom oet Canada vaan de premier Justin Trudeau. Heer waor zag Trump bereid te zien 't vrijhandelsakkoord NAFTA, wat Trump zelf dèks had bekritiseerd tijes ziene campagne, te veraandere. Trudeau kraog hei evels väöl kritiek op oet eige land. Aon d’n aandere kant vaan de oceaan, in Japan, kaom positiever geluid vaan premier Shinzo Abe dee rekende op gooj betrèkkinge mèt de VS naotot heer e gesprek had gehad mèt Trump op d’n doonderdeg nao de verkezingsoetslaag.

Reacties die oetgeleech woorte in de media kaomte evels neet allein vaan polletiek figure. Ouch de Amerikaanse rapper Kanye West kraog väöl aondach naotot heer live bekènd maakde tot, es heer zaw höbbe gestömp, gestömp zaw höbbe op Trump en neet op Clinton. Heer had evels gei gebroek gemaak vaan zien stömrech. De actrice Amy Schumer had ierder laote weite de VS te verlaote es Trump president zaw weure. Later, naotot bleek tot heer ech president zou gaon weure, leet zie weite toch neet te emigre nao Spanje, zoewie zie ierder had gezag. Dat zie dit ierder had gezag waor volges häörzelf 'n grap. De Mexicaonse tak vaan ’t Amerikaans zonnebrillebedrief Hawkers plaotste op d’n daag vaan de presidentsverkezinge 'n tweet boe-in 't stèlde tot de Mexicane ’n zonnebril móste opzètte um hun träönkes te verberge es Trump wèrkelek de nuie president weure zaw. 'nen Daag later, wie bleek tot Trump inderdaad president zaw gaon weure, leet de bekinde Mexicaanse Formule 1-couräör Sergio Perez weite zien contrak mèt ’t zonnebrillebedrief te höbbe versjäörd. Heer leet aon media weite tot heer de sponsor leet valle umtot heer 't neet touwsteit tot zie land belachelek weurt gemaak. Zengeres Kesha zag tot ze bekans de klöts kwiet waor: "Mer, same zulle veer 't redde, veer höbbe mekaar nog. Verlees dien reie neet. In 't benkeleks geval kinne veer nog nao Nui-Zieland". Zengeres en actrice Cher dach tot de wereld noets mie 'tzelfde zou zien mèt Trump aon de mach: "Iech veul miech verdreteg veur alle jong lui". Lady Gaga had dien deensdegnach kort geprottesteerd oppe stóp vaan de Trump Tower in New York City. Kort naotot klaor woort tot Trump bis de nuie president vaan de Vereinegde Staote waor gekoze, klom de zengeres op 'ne vrachwage mèt e bord boe-op de teks 'Love trumps hate' (Leefde is sterker es haat). Sjriever Stephen King leet wete d'r gans veerdeg mèt te zien. Ouch stopte heer "veurgood" mèt Twitter: "Gein bokenaonraojers, polletiek en sjattege hunfoto's op miene twitter. Iech haw d'r mèt op". "Iech dink tot mien nepwimpers d'r straks oetvalle," zach Katy Perry. Kristie Alley feliciteerde Trump mèt zien euverwinning: "Perfisia, president Trump. Tege alle verwachtinge in, zelfs die vaan väöl Rippeblikeine, höbs de 't veur mekaar gekrege". Ouch Steven Seagal zag blij te zien mèt de nuie president. "Perfisia, Donald Trump, mèt dien groets euverwinning. Iech kiek d'r nao oet um Amerika weer groet te make", leet d'n aktäör weite.

Op 20 jannewarie 2017 woort Trump ingehuldeg es 45e President vaan de VS te Washington D.C.. In zienen ierste touwspraok maakde heer metein bekènd tot heer zien America First-strategie ("Amerika op d'n ierste plaots") oet de campagne zou vashawwe tijes zien presidentssjap contra handel en boetelandse polletiek. In essentie góng 't dus um 'nen oproop um es VS trök te kiere nao 't Amerikaans isolationalisme vaan véúr d'n Twiede Wereldoorlog. De nuie sikkertaris nao de media touw, Sean Spicer, oontkènde tot 't tijes Trumps inaguratie väöl minder bezeuker zou höbbe gegeve es tijes de inaguratie vaan Obama.

Op 23 jannewarie, wie Trump drei daog in 't Wit Hoes zoot, kaom heer zien belofte tegemoet in de campagne en trok heer de VS oet 't Trans-Pacific Partnership: e vrijhandelspak tösse de VS en 11 len in Oos-Azië. Op 27 jannewarie besloot Trump de sjraom te slete veur reizegers en vlöchtelinge oet zeve len boe Mohammedaone de mierderheid vörme. Critici vaanoet de media nömde dit besleet de anti-muslim ban, al zou Trump en zien regering die wäörd noets zelf gebruke.

Op 6 april authoriseert Trump lochaonvalle op 'ne Syrische basis en riffereert daobij nao de theorieë tot de Syrische leier Bashar al-Assad sjemische waopes zou gebruke. Bij dees polletiek weurt klaor tot Trump in de Syrische börgeroorlog gein radikaol aander koers wil nömme es presidentsveurgenger Barack Obama deeg.

Op 9 mei oontsleit Trump de chef vaan de FBI, James Cmey, dee de leiing had genomme in 'n oonderzeuk nao meugeleke ben tösse Trump en de Rössische regering. Trump claimp tot Comey is oontslage umwille vaan slechten umgaank mèt informatie euver Trumps polletieke tegestender Hillary Clinton.

Vaan 20 bis 27 mei geit Trump veur d'n ierste kier op reis naomes zien presidentssjap. Heer reis nao Saudi-Arabië, Israël, Italië (inclusief 't Vatikaon) en Breusel (um percies te zien, de Europese Unie).

Op 1 juni trèk Trump de VS oet de Paries-Akkoorde oet 2015, de verdrage die waore opgeriech um globaol klimaatopwerming tege te gaon.

Op 7 juni oontmoet Trump de President vaan de Rössische Fidderatie, Vladimir Poetin, wijl op 't zelfde momint nog ummertouw oonderzeuke bezeg zien nao meugeleke ben tösse Rösland en Trump tijes de presidentssverkiezinge.

Op 8 augustus woersjouwd Trump op 't online platform Twitter Noord-Korea tot heer zal reagere mèt "vuur en colère" (fire and furty) es de Noordkoreaonse leier Kim Jong Un te väöl in de buurt vaan Zuid-Korea zal komme mèt zien oefeninge mèt nuclaire waopes.

Op 15 augustus gief 't versjèllende relle in Charlottesville te Virginia (VS), boebij racistische-nationaliste en extreemrechse gróppe same komme en in gevech rake mèt anti-fasciste. Neo-Nazis, mer ouch minder extremistische gróppe, zien dao um te prottestere contra de verwijdering vaan e standbeeld vaan historisiche figure die rifferere nao de slavernij. Einen demonstrant oet 't anti-fascistisch kamp hiemelt umtot heer opzèttelek weurt euverreje door 'ne wage.

Vaan 3 bis 14 november geit Trump op reis door Azië en kump heer langs Japan, Zuid-Korea, China, Vietnam en de Filipiene. Hei introduceert heer e nui "Indo-Pacific plan" veur 't opveure vaan handel in deze regio.

Op 6 december erkènd heer Jeruzalem es hoofstad vaan Israël - get wat in geit contra de algemein polletiek vaan de Vereinegde Staote in 't konflik tösse Israël en Palestina.

Trump is drei kier getrouwd. In 1977 trouwde heer mèt de Tsjechische Ivana Zelníčkova en sjeide in 1991. In 1993 trouwde heer mèt Marla Maples en sjeide vaan häör in 1999. In 2005 trouwde heer veur d'n derde kier, noe mèt de Sloveense Melania Knauss.

Heer heet in totaol vief kinder en nege kleinkinder.

• Introductie: Es brón zien versjèllende passages gebruuk oet de Ingelstaolege versie vaan dit Wikipedia-artikel vaan 15 november 2016 um 12:34. 'n Oetgebreide brónnelies kint me dao vinde.
• Verkezinge: "Overzicht bizarre verkiezingsrace kende onverwacht einde" (Nederlands) vaan NU.nl en "United States presidential election, 2016" (Ingels) vaan de Ingelse Wikipedia