Milieu

Dit artikel is in mierder Limburgse dialekte gesjreve. Perbeer estebleef waal mer ei dialek per alinea aan te hauwe.

't Milieu in algemeine zin is de omgaeving. In de sociologie is 't milieu van 'n persoen de sociaal klasse woe-in hae laef. Vaak weurt mit milieu de natuurlike, ecologische laefomgaeving bedoeld; dit is vaak in combinaties as milieuverontreineging en de milieutop. De tak van de weitesjap die zich hiemit bezighilt, is de milieukónde.

De milieuwètensjap hingt naaw soame mit de medische wètenschap, ömdat de aontasjting vaan 't milieu ien de miesjte gevalle noadèjlige gevolge hèt vuur de gezongdhèt vaan de lui. Zo kènt 't zien, dat ien de loch dèj mer ienoasemt, van alles zèt, wat derien terèèch is gekwoeme doer towdoen vaan febrieke en gemotorizeerd verkier, en oedoer ze lang neet mé zo zuuver is, es ze vaan nateure waor en oach moot zien vuur de gezongdhèid.

Oach 't woater wurt wé langer wé mie vervuild, doerdat febrieke chemisch oafvaal ien bjèke en revere loze. Soms gebeurt dat mèt vergunning, mè oach nogal 'ns derzongder. Ien 't lèsjte gevaal is dat daan ien sjtreit mèt de règels vaan de Milieuwitgjèving en dus stroabbwoar. De zuverhèit vaan 't woater is neet alleng belangrijk vuur de gezongdhèid vaan de lui, (doerdat de vervuiling oeteindelek ien 't drinkwoater terèch kömt en ömdat mer kraank wurt, es mer ien vervuild woater gèit zjwumme), mè oach vuur aal wat ien 't woater lèèf, zoès visse en aander deere.

Behalve de loch en 't woater wurt oach de grongt dik vervuijld. Dat gebeurt ien veul gevalle doer febrieke, dei hun chemisch oafvaal uurges sjtorte, oenoa 't de grongd ien trèkt. Soms is 't daan hél ongezongd, es loater op dei ploats kingder geun spwuule, of hoezer gebouwd wjère. Doavuur moot zo'n ploats daan dik gesaneerd wjère, wat betèkent, dat de grongd gezuverd wurt.

Ömdat 't vervuijle van loch, woater en grongd ("bwoejem", wurt oach woal gezaag) ien vööl gevalle mèt vergunning gebeurt, is 't miesjtaal neet gemjèkelek tjiege te hoawe doer degène, dei dat wille. Dés tjiegesjaanders verèjnige zèch nogal 'ns ien e commitee, öm ien e bepoald gevaal soame te perbere zogèt te vuurkwoeme. Doanjève zien d'r oach lui, dèj 't zo belangriek vingde, dat 't milieu zo wieneg mögelek bedoarve wurt, dat ze zèch doa full time vuur willen ienzètte. Ze rèchte daan 'n milieubesjermingsverèjniging of 'n stèchting op en geun doa vasj vuur wèrreke, of ze geun bie 'n al besjtoande verèjniging of sjtichting (tegenwoordig dik "milieuclub "geneumd) wèrreke. Aandere sjteune zo'n organizwoatie doer lid te wjère of donateur.

't Gehiel vaan dees commitees, sjtèchtinge en verèjniginge wurt vöölaal aongeduid as "de Milieubewèging".

'n Oantal gevalle, oe ien tot noe tow doer commitees, actiegroepe, of protesjbewèginge is geageerd tjiege geplande oantasjtinge vaan 't lèèfméljeu ie Limburg zien:

• Ien de 70 joare van de vurege iew tjiege planne, öm oan de Moas bie Ternèje, tijiegenuwver Èèsjde 'n woelieraffinaderij te vesjtige doer Amoco.
• Ien de 70er en 80 joare tjiege de oetbreiding vaan 't vleegvèld bie Bjèk.
• Vanaaf 1976 verzet 't Graetheidecomité zich taenge 't volboewe van de Graethei door DSM.
• Ien de 90 joare en noe nog: Vereniging STOP awacs tjiege de kap va bos bie Sjinveld, ien verbaand mèt oetbreiding vaan AWACS-

patrouillevluchte.

De hiebwoeve geneumde vervuijling van loch, woater en grongd zien neet de èjnige vurme van aontasjting vaan 't lèèfméljeu. Aandere zien nog:

Dèè kint veroerzoak wjère doer vleegmechène, doer otoverkier, doer mechéne en doer vaan alles en nog gèt, zo wé de meziek ien 'ne kaffee, sjtroatkarneval en nowjoarsvuurwèrrek.

De miesj besjprwoeke vùrreme hievaan zien woal de rwuuk van induustrieje, zo wé chemische complexe (bevwuurbeeld DSM) en de sjtaank vaan vèrkesmasjterije.

't Stèt vasj, dat wé mie greun (plaante, dus) ien 'n umgjèving oanwezeg zien, des te gezonder dat vuur de lui doa is. Dat betèkent dus, dat wé mie vaan dat greun weggedwoen wurt (bevuurbeeld v'r de bòuw vaan now wieke vaan 'n sjtad, of v'r 't baggere va kiezel), wé minder gezongd dèj umgjèving doadoer wurt.

Dèzzen term wurt wol gebruukt vuur den héngder, dè lui aongedwoen wurt doerdat ze boete neet (mé) noa e sjòn panorama of laandsjap kinne lore, zongder dat ze oach moten aonlore tjiege gèt wat op zéch neet bie de nateur past, zo wé 'e groet chemisch complex, al daan neet met 'n vlam bwoeven op 'ne sjoersjtèèn, of allerhande bòwwèrreke. Oach vaan wingdmwules wurt dik gezaag, dat e noadèèl d'rvaan de horizonvervujling is.

Mèt dézzen term wört tegenwoordeg bedoeld, dat nao zonsongdergaank aon alle kaante zo vööl laampe branne, veraal òòch aon gebòuwe, dat mer de nateurleke duusjternis, dèj 'ne mins ze biologies gesjtel nudeg hèt, mie en mie gèèt mésse. Mie en mie sjtroatlaampe, galerijlaampe oan flets, TL-buize ien parkeergarages, koplaampe vaan otoos.

't Lèèfmilieu van lui kènt oach oangetasj wjère doer wangedroag van persoene ien 't 'woepenbwoar, zo wé op sjtroate en wèèg. vb. 'n jeugbende of 't wuvertrèje vaan verkiersrègels.

• Milieuasjpecte vaan 't voodingspetroen: [1]

• Limburgs landschap [2]

• Stichting Natuur en Milieu [3]

• Milieudefensie [4]

• Graetheidecomité [5]