Literair genre

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Norbiks. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Bie 't indele van de literatuur in literair genres geet me de sjtruktureel elemaente nao die gebruukd waeëre um 'n verhaol te vertèlle. Wienieë die elemaente 'n zelfde èège ingewortelde vurm van informatie geunt bevatte kalt me van e literair genre. Volges Rössische formaliste, wie Roman Jakobson. Genres kinne evvel ooch oondersjèjje waeëre op groond van hun oonderwaerp, hun versvörm, hun gruuëde, hunne emotionele toeën, hun Weltanschauung of hun publiek.

Horatius - en ooch Aristoteles oondersjreef die indeling - verdeelde de literatuur in:

• tragedie
• epos.

Aristoteles, mae ooch Plato, makde later 'n mieë fundamenteel indeling op groond van de meneer van aafbeelding of naobootsing:

• lyriek: lyrische poëzie is de persona van d'r dichter èèges;
• epiek: in de epische poëzie of d'r roman sjprèkt d'r dichter gedeeltelek in èège naam en löt z'n personages in de directe raej kalle (gemende vertèlling);
• dramatiek: in 't drama verdwijnt d'r dichter achter z'n personages.

Aristoteles makde al 'n oondersjèèd tussje 'hoeëg', d.w.z. ernstige en in verze gesjraeve en 'lieëg', komische in proza gesjraeve literatuur. Menippos waor d'r ursjte sjriever dae satire, 'n mengeling va proza en lyriek, sjreef: de Menippische satire. Lucianus waor mit o.m. z'n doeëje-dialoge 'ne volgeling.

Modern literatuurtheoretici ^[1] zeunt geneigd um 'n oondersjèèd tösje proza en poëzie te vermijde. Ze make 'n oondersjèèd tösje:

• Verhaolende literatuur: d'r roman, 't kort verhaol, 't epos;
• Drama: of in proza of in verze;
• Poëzie: oeë 't gèèt um dat wat uvverèè keumt mèt de lyrische poëzie va vreuger.

Väöl literatuurkundège haant hun èège indeling gemakd, dèk op groond va versjèllende criteria. Zoe makde Hobbes 'n versjèl tösje de heroïsche, schertsende en pastorale literatuur. Dallas verdeelde de literatuur in sjpel - dat in d'r twiede pers. en d'r tegenwoordige tied sjtèèt -, de vertèlling - in d'r driejde pers. in d'r verlede tied -, en 't leed - in d'r örsjte pers en d'r toekaomende tied.

Ooch Nicolas Boileau makde 'ne canon en dae bevatte o.m. 't herdersdicht, de elegie, de ode, 't epigram, de satire, de tragedie, de komedie en 't epos. Ooch erkaant e es örsjte 't sonnet es 'n aparte dichtvörm. Boileau gèft neet aa oeë e die typologie op baseert, messjie umdat-e d'r van oetgèèt dat die indeling historisch gegaeve, en gèng rationeel constructie is.

De modern genretheorie is besjrievend van aard. 't Aantal mäögeleke categorieje is oonbeperkt. Me gèèt d'r van oet dat de historische categorieje vermengd kènne waeëre en dat d'r e-zoe nuuj categorieje kènne oontsjtoeë. Me zeukt noe mieë nao uvverèènkomst dan nao versjille. Op groond van 't literair procédé en 't literair doel probeert me waerke te besjrieve.

'n Indeling, die mitstens vöral op d'r inhoud van de verhaole gebaseerd is en neet zoezieër op de vurm is de volgende:

• sjprookje
• pamflet
• evangelie
• epos
• sage
• satire
• legende
• doeëje-dialoog
• petrarkisme
• reesverhaol
• historische roman
• biografie
• sjtreekroman
• leefdesroman
• science-fiction
• poetry slam
• fantasy
• horror
• detectieve roman
• roman libertin