Turks- en Caicoseilen

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

De Turks- en Caicoseilen (officieel Turks and Caicos Islands) zien 'n eilandnatie in de Atlantische Oceaon, die besteit oet twie klein arsjipelle, de Turkseilen en de Caicoseilen. De eilen zien feitelek de voortzètting vaan de Bahama's, die noordwestelek devaan ligke. 't Brits territorium is bekind es toeristische bestumming en belastingparadies.

De Turks- en Caicoseilen zien verdeild in zes distrikte, eint veur eder bewoend eiland.

1. Providenciales en West Caicos
2. North Caicos
3. Middle Caicos
4. South Caicos en East Caicos
5. Grand Turk
6. Salt Cay

West en East Caicos waore vreuger ouch bewoend, meh zien allebei sinds oongeveer 1900 verlaote.

't Waope vaan de Turks- en Caicoseilen is vaan goud, mèt 'ne ziesjölp, 'ne kreef en 'ne cactus, alle in natuurleke kleure, gezat 2-1. In de groete waopecompositie weurt 't sjèld gesupporteerd door twie flamingo's en gekroend door 'ne pelikaon tösse twie sisalplante.

't Veendel is doonkerblauw mèt in 't midde 't waope (allein 't sjèld) en in 't boveste kwart 't veendel vaan 't Vereineg Keuninkriek.

De eilen mete zoe'n 430 km²; daomèt is 't landoppervlak kleinder es dat vaan Andorra en oongeveer zoe groet wie Curaçao. Ze laote ziech logischerwies verdeile in twie arsjipelkes: de Caicoseilen en de Turkseilen. Vaan de Caicoseilen, die in 't noordweste vaan 't land ligke, zien North, Middle en East Caicos de groetste, al woene op Providenciales (westelek vaan North Caicos) väöl mie lui. West en South Caicos ligke excentrieker. De Turkseilen, die in 't zuidooste ligke, zien väöl kleinder. Allein Grand Turk en Salt Cay zien bewoend. In totaol bedreug 't aontal eilen en 'cays' (eilendsjes of rotse) De eilen zien geint vaan alle heuvel- of bergechteg; hoegste punt is Blue Hills op Providenciales. 't Klimaot is tropisch, relatief druug en relatief zonneg, mèt gans 't jaor door maxima vaan roond de 30 graod en de mieste neerslaag in de herfs vaan 't noordelek haafroond.

De natuur vaan de Turks- en Caicoseilen is neet bezunder gevarieerd en kint gein groete endemische soorte. 201 veugel zien bekind, boevaan ein soort is ingeveurd en 99 soorte daolgaste of zeldzaom breujveugel zien. Inheimse zoogdiere zien beperk tot twie soorte vleermuis.

De eilanders zien in groete mierderheid (ca. 90%) zwart; de res weurt oetgemaak door blaanke en lui vaan gemingk blood.

De officieel taol is Ingels; de inheimse bevolking sprik Turks- en Caicoscreoolingels.^[1] Allewel tot dit dialek nog neet bestudeerd is, ligk 't veur de hand um aon te numme tot 't verwant is aon 't Bahamacreoolingels.^[2]

De bewoeners vaan de Turks- en Caicoseilen zien in zier groete mierderheid christelek. Groetste genoetsjap zien de duiperse (baptiste) mèt 35,8%, daonao volgde de Church of God ('n pinkstergemeinte) mèt 11,7%, de kathelieke mèt 11,4%, de Anglicaone mèt 10%, de methodiste mèt 9,3%, de zevendendaagsadventiste mèt 6% en de Jehova's getuiges mèt 1,8%. Aander geluive en onkèrkelekheid make 14% oet. De kathelieke vaan de eilen weure sinds 1984 bedeend door de missie sui juris veur Turks en Caicos, die oonder 't aartsbisdóm Nassau vèlt.

Wie bij de Bahama's zien de oersprunkeleke inwoeners vaan de Turks- en Caicoseilen de Lucayo's, Arawaks sprekende Taíno's die örges tösse 500 en 800 n.Chr. vaanaof Hispaniola nao 't noorde vore. Zij neumde e deil vaan de eilen caya hico 'kètte vaan eilen' - dit woorte de Caicoseilen. De Turkseilen oontliene hunne naom aon d'n inheimse cactus Melocactus communis, die de Britte Turk's cap ('Turkse möts') neumde. Europese krenkdes en aofveuring vaan inheimse es slaove op Hispaniola maakde tot de eilen al begin zestiende iew gans oontvolk waore. Wijer hadde de Spanjole of aander Europees machte gein intrèsse in de eilen. Pas in de decennia roond 1700 kaome op de Turkseilen de ierste nui bewoeners: zieruivers en zaajtwinners. In de late achtienden iew naom Fraankriek de eilen in, meh in 1799 annexeerde Groet-Brittannië ze, es deil vaan de Bahama's.

In 1841 veroongelökde e Spaons slaovesjeep veur de kös vaan East Caicos; de slaove die 't euverleefde vestegde ziech permanint in de Britse kolonie boe de slaovernij al waor aofgesjaf. In 1848 woorte de eilen bestuurlek vaan de Bahama's losgemaak, um daonao vaan 1873 tot 1959 weer bij Jamaica te weure geveug. De jaore dao-op maakde de eilen nog kort deil oet vaan de Federatie vaan Wes-Indië, meh wie die in 1962 oetereinveel, woort 't 'n zelfstendege kroenkolonie. In 1976 woort zelfbestuur gegeve, mèt de bedoeling veur de eilen binne e paar jaor oonaofhenkelek te make, meh dit woort neet oetgeveurd. Corruptiesjendaole brachte de Britse kroen in 2009 tot 't opsjorte vaan de otonomie; sindsdeen weure de eilen weer (normaal gezeen tijdelek) es kolonie bestuurd.

Veur dit artikel is gebruuk gemaak vaan 't corresponderend Ingelstaoleg artikel, en wel in dees versie; wijer koume bittekes informatie vaan en:Districts of the Turks and Caicos Islands, en:Coat of arms of the Turks and Caicos Islands, en:List of birds of the Turks and Caicos Islands en en:List of mammals of the Turks and Caicos Islands.

1. ↑ Ethnologue report for Turks and Caicos Islands
2. ↑ Ethnologue report for language code: tch