Архе

Архе (грек. arke – башат, жобо, башталма, лат. princi-pium – байыркы грек философиясындагы аталыш.

Философияга чейинки көз караштарда Архе төмөндөкүдөй маанилерде колдонулган:

• • а) мейкиндик же убакыттык маанидеги кандайдыр бир нерсенин башаты, башкы чекити;
  • б) кубулуш, объекттин түпкү себеби;
  • в) башчылык, башкаруу, туңгуч бийлик.

Терминологиялык жактан алганда Архе б. з. ч. 4-кылымда математика илиминин өнүгүшүнүн таасири менен пайда болуп, далилдөөлөрдүн, аксиомалардын түпкү башталышы катары эсептелген. Платондун окуусунда Архе онтологиялык жобо, таанып-билүүнүн башаты, гносеологиялык принцип ирээтинде кабыл алынган.

Аристотель архени семантикалык жактан түшүндүрүү менен аны төмөндөгүдөй айырмалаган:

1. эпистомологиялык башталма (анын негизинде далилдөөлөр ишке ашырылат);
2. онтологиялык башталма (маңыздын башаты, себептин төрт түрү).

• Философия: энциклопедиялык окуу куралы/Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору.-Б.: 2004,ISBN 9967-14-020-8