Sabûn

Sabûn, berhema ji bandora alkalîyê a li ser maddeya rûn çêdibe, ji bo cilşûştinê û ji bo karên paqijiyê tê bikaranîn.

Cara yekem, sabûn berê mîladê salên 3000 li Mezopotamyayê hatîye bikaranîn û belgeyên Sumeran de terîfa wî sabûnê jî tê nivisandin. Di van terîfande; xweliya darê dikeve nava avê û tê kelandin , dema kelandinêde rûn dikeve nav û hedî hedî tê helandin û sabun çêdibe. Paşê pê re Rom´an ev teknîk pêştexistine û îmalatxanêya sabûnê çêkirine. Sabûn,ji bandora alkalîyeki gihînêr a li ser rûnê asîdê u esterên glîserînê ku ev maddeyekî rûnê tabîî ye tê hilberîn.Formula wî bi vî şiklê ye:

${\displaystyle {\mathsf {CH-COO-CH-CH-COO-CH-CH-COO-CH+3NaOH}}}$

${\displaystyle {\mathsf {3CH-COONa+OH-CH-OHCH-OHCH}}}$

Çavkaniyên maddeya rûn, rûnen nebatî u rûnen heywananîne.

• Sabûna Hişk ( Sabûna Sodyum´ê )

Sabûna mitfaxan, berê %62 asîda rûnan îhtiva dikir u ji bo karên paqijiya malan u tûalêtê dihat bikaranin. Pişt re bi reqabeta deterjanên sûnî rast hat u hilberîna wî hat başkirin.Di sîtilên ku bi hilmê tê tînandin, rûnên kêmtîrbuyî (Zeytun,Kolza,Zirfistiq) u şileava bi sodyûmklorur tevlihevdibe u sabûn tê amadekirin.

• Sabûna Tûalêtê

ji, ji bo ku hevîrekî homojen ku hema hema qet av tê de tune be, ji rûnên herî qalîte têt amadekirin.Pişt re maddeyên boyaxê , bîhndaran, deodorant ( ji bo kuştîna bakterîyan) u maddeyên ku çermê nerm dike( runêzeytunê, şîr, lanolîn,hwd) dikeve nav.

• Sabûna Kurkirinê

Sabûnên ku hatine dewisandin u tepisandinêne.

• Sabûna Potasyûm ê ( Sabuna Nerm )

Ev sabûn bi navê sabûna kesk tê navdan u şixulê malan u îndustrîyêde tê bikaranîn. Rûnên ku di hilberînêde tê bikaranîn, rûnên ron, ketan, Kinf, qurnefêl u rûnê masîyê. Şileava bazîk, şileavekî Potas´e.Pê re rûnê ron ku paşê dibe sabûn dikeve nav u heya gumlat ber bi xala kelandinê dibe tê kelandin u lihevxistine. Dawîyêde şileava kostîk îlawe dibe.Heya li ser rûyê wî kef nemine pijandin berdewamdike.

• Sabûna Lîkît

Sabûna Potasyûmê ye ku di hundirê wî de qase rêjeyekî %36 [[runê [[gûza hîndîstanê]]]] heye.

Sabûn ji reaksîyona asîdê rûnan ( rûnê zirfistiqê, rûnê palmiyê, rûnê gûza hîndîstanî, rûnê zeytûnê hwd hatîye derxistin) u xwêya sodyûmê çêdibe. Tevliheviya maddeya rûn li gor rewşa ekonomîk ya heremê tê hilbijartin. Çêkirina sabûnê ji çar merhelan pêktê.

1. Sabûnbûnî
2. Şûştin
3. Pijandin u
4. Ronkirin.

Li Kurdistanê, hilberîna sabûnê pîrani li Dîlok u Îskenderûn ê dibe u pêşkêşî û daxwazî ne dîyare.