Bonn

Bonn Bonn Bajarê Federal
Bajar
Ji serî çeperast Bîrdariya Beethovenê, Villa Hammerschmidt, Cihê Bajarê Kevn , Qesra Poppelsdorfê, ravakirina panoramîk a li ser Bonn û Qesra Hilbijartinê, ku niha rûnişteka cihê Zanîngeha Bonnê ye.
Ala Coat of arms
Bonn li ser nexşeyê
Bonn
Koordînat: 50°44′2″Bk 7°5′59″Rh / 50.73389°Bk 7.09972°Rh / 50.73389; 7.09972
Parêzgeh	Nordrhein-Westfalen
Dewlet	Almanya, Almanyaya Nazî, Komara Weimarê, Împeratoriya Almanî, Keyaniya Prûsyayê, Fransa, Electorate of Cologne
Herêm	Köln
Navçe	Kreisfreie Stadt
Paytexta	Almanya (1949–1990) Almanyaya Rojava (1949–1990) Electorate of Cologne (1289–1800) Electorate of Cologne (1597–1794)
Îdarî
• Serokbajar	Ashok-Alexander Sridharan (CDU)
Qada rûerdê
• Giştî	141.06 km2 (5446 sq mi)
Bilindahî	60 m (200 ft)
Nifûs  (31.12.2013)	311287
Dem	UTC+1 UTC+2
Koda telefonê	0228
Plakaya erebeyê	BN
Gemeindeschlüssel	05314000
Malper	www.bonn.de
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre

Bonn bajarekî Almanyayê 20 km li başûra Koln e û li beravên Reyn di sînorên herêmê federal a Nordrhein-Westfalen de ye. Ew ji sala 1949'an de heta sala 1990'an paytexta Almanyaya Rojava bu. Lê ew heta sala 1999'an dîsa navenda kargerê ya Almanyayê bû, ku ji sala 1998'an de ew mezrekan yek bi yek çûne Berlinê. Îro nifûsa Bonnê li gorî 300.000 kesan e.

Bi taybetî li ser herêma hikûmetê û avahiyên dewletê bi pevguherandina paytexta Berlinê mezin hatiye guhertin. Deutsche Welle, Navenda Peymana Navnetewî ya Bonnê û rêxistinên din ên sektora gelemperî ya taybet ji bo vê derdorê bicih bun. 18 yekîneyên girêdayî yên li ser veşartina "Kampûsa NY" ya Neteweyên Yekbûyî li bajarê dîsa bi awayekî fermî xebatên xwe li ser pirsan di Tîrmeha 2006'an de dan dest pê kirin.^[1]

Bonn, dema ku li cihê Deşta Reyna Nizm ya li Rêzeçiyaya Reyn Schiefer derbas dibe, ew li başûrê parêzgeha Nordrhein-Westfalen cih digre. Bajar li ser rûerdekî 141,2 km² li ser herdu aliyên çemê Reynê ye. Piraniya Bonnê li ser aliyê çepê ya Çemê Reynê ye. Li başûr û rojavayê herêma Reynê de daristana Kottenforstê, ku beşek ji Parka Xwezayê ya li derdorên Bonnê ye. Li aliyê bakur de Koln, rojhilat û başûrrojhilatê de Siebengebirge cih digre. Bonn, ji ber rewşa erdnîgarî yên "Derî Vedan a Navenda Reyn a Romantîk" ve wek tê destnîşankirin. Têmsîkê koda plakaya erebeyê ya Bonnê „BN“ ye, ku girêdayî navenda kargeriya Kolnê ye. Xala wî ya herî bilind, 194,8 m di navbera Beuel û Paffelsbergê de ye. Xala wî ya herî nizm de jî li Kemper Werthê 45,6 m tê pîvandin.

Ji Beuelê ve nêrîna Navenda Bonn

Bajarên cîranê Bonnê, li gor parêzgeha Rheinland-Pfalz li Remagenê ku derveyî di nav Rhein-Sieg û Yekîtiya Bajar de ye, di nav parêzgeha Nordrhein-Westfalen de ye:

Niederkassel, Troisdorf, Sankt Augustin, Königswinter, Bad Honnef, Remagen, Wachtberg, Meckenheim, Alfter û Bornheim cîranên bajarê Bonnê ne.

Bonn bi tevahî 4 navendên kargêriyê ^[2] girêdayî 51 herêm ^[3] pêk tê:

• Bad Godesberg: Alt-Godesberg, Friesdorf, Godesberg-Nord, Godesberg-Villenviertel, Heiderhof, Hochkreuz, Lannesdorf, Mehlem, Muffendorf, Pennenfeld, Plittersdorf, Rüngsdorf, Schweinheim
• Beuel: Beuel-Mitte, Beuel-Ost, Geislar, Hoholz, Holtorf, Holzlar, Küdinghoven, Limperich, Oberkassel, Pützchen/Bechlinghoven, Ramersdorf, Schwarzrheindorf, Vilich, Vilich-Müldorf
• Bonn: Auerberg, Bonn-Castell, Bonn-Zentrum, Buschdorf, Dottendorf, Dransdorf, Endenich, Graurheindorf, Gronau, Ippendorf, Kessenich, Lessenich/Meßdorf, Nordstadt, Poppelsdorf, Röttgen, Südstadt, Tannenbusch, Ückesdorf, Venusberg, Weststadt
• Hardtberg: Brüser Berg, Duisdorf, Hardthöhe, Lengsdorf

Avûhewa ya di hedê de li Bonnê tê dîtin. Germahiya têkrayî di meha Çile de li derdora 2.3 °C de ye û di meha Tîrmehê de 18.2 °C de ye. Germahiya têkrayî bi salane 10.1 °C ye.^[4] Barîna salê zêdetir ji 800 mm li herêma cîrana Eifel e, ji ber ku li Bonnê û li derdora 669 mm dimînin.^[5] Nem li Hewayê bi qatê hejmara navînî ji rêjeya rojan heta 35 salî ne. Di mehên zivistanê de çemê Reynê dem bi dem dibe govanên kevir. Di salên dawî de, hevparên dihevde yên van zîyanên mezin dibe.^[6]

Di sedsala 12'emîn de Împaratoriya Romayê kampa li herêma hêzên ya li Bonn avakirin, salvegera 2.000'emîn xwe di sala 1989'an de pîroz kirin. Lê belê lêkolîna li Bonnê û nêzî cihên mirovan diyar dike ku ev gelek kevn e. Ev di herêma Oberkasselê de 14 hezar sal niştecihan derket holê û herweha bawer kirin ku di sala B.Z. 4080'an de bibe endamê Kampûsa Venusbergê.^[7]

Di alên Bonnê de, li jor li ser paşbingeha reş de cihê xaça zîv e. Sembola xaça reş ya Kolnê ye, alên gelek xwecih û derdora Kolnê ye. Xaç, ji aliyê siyasî û herêmî de girêdana di navbera dûkên Koln û Bonnê diyar dike.^[8]

Binê têla, a rengê zêr li ser paşbingeha sor şêr cih digre. Dem bi dem di navbera leopard an jî gel de wek "şêrê kevir" tê zanîn, herwiha Bonn wekî kevneşopî ya sembola dadê ye. Şêr gelek salan ve di Serdema Navîn de li qada Münsterê ya Bonnê ve hate girtin. Îro jî li heman cihî de bîrdariya Ludwig van Beethoven heye. Di dadgehê de dikare nêrînên civiyan li meydana bidin. Eslî yê sembola şêrê niha li ber şaredariya bajarê kevn de ye.

Di meydana bazarê, ku di sedsala 18'emîn de li hola bajarê kevn (Altes Rathaus) wekî navenda gelek salan ve hat bikaranîn avakirin. Ji ber berferehbûna xebatên di nav amadekariyên kargêriya di sala 1969'an de li Bonnê bi avakirina Şaredarê nû avahiya rêveberiyê têketin kirin û di sala 1978'an de Nordstadt (Stadthaus) hate veguhestin, ku qada bajarê kevn buye mazûvaniya çalakiyên çandî.^[9]

Bonn, bi bajarê wekhev ve hate îlankirin:^[10]

• Belfast, Keyaniya Yekbûyî
• Oxford, Keyaniya Yekbûyî
• Opole, Polonya ^[11]
• Tel Avîv, Îsraêl
• Mînsk, Belarûs (ji 1993'an) ^[12]
• Budafok, Mecaristan

Bonn, hevkariya "hevkarî" û "dostanî" herweha di nav çarçoveya "bingeha projeyê" de bi gelek welatî re hevkar kirine. Di vê çarçoveyê de, ciwanan û bernameyên danûstandina çandî û jîngehê bi pev ji tecrûbeya herêmên wek pîlankirin û karesata bajaran ve têkoşînan pêşkêşkirin. Îro li bajarê Bonnê de hin projeyên hevkarî ne: Ûzbekistan, Buxara, Çîn-Şengdu, Bolîvya - La Paz, Belarûs - Mînsk, Awistirya - Salzburg, Mongolya - Ulan Bator.

• Manfred van Rey: Dîroka Bajarê Bonnê (Bonner Stadtgeschichte – kurz gefasst. Von der Vorgeschichte bis zur Gegenwart) Bouvier, Bonn 2006.
• Andreas Denk: Rêberê Sazûmankarê Bonnê (Architekturführer Bonn). Raimer, Berlin 1997.
• Andreas Salz: Bonn-Berlin: di parlamena Meclîsa Federal de nîqaş û encamên navenda dewletê (Bonn-Berlin: Die Debatte um Parlaments- und Regierungssitz im Deutschen Bundestag und die Folgen). Monsenstein und Vannerdat, Münster 2006.

•  Li Wikimedia Commons medyayên di warê Bonn de hene.