Сербия: Версияланы арасында башхалыкъ
Контент кетерилди Контент къошулгъанды
г r2.7.3) (Робот: изменение tl:Serbya на tl:Serbiya |
Энле: Мобил адыр бла тюрлендириу Сайтны мобил версиясындан тюрлендириу |
||
| (13 къошулуучуну 19 аралыкъ тюрлениую кёргюзюлмегенди) | |||
| Тизгин 8: | Тизгин 8: | ||
|Гимнни кёчюрмеси= |
|Гимнни кёчюрмеси= |
||
|Кърал оноуну формасы=Парламент республика |
|Кърал оноуну формасы=Парламент республика |
||
|Карта=Location Serbia Europe.png |
|Карта=Location of Serbia in Europe (2006–2008).png |
||
|Тилле= [[Серб тил|серб тил]] |
|Тилле= [[Серб тил|серб тил]] |
||
|Эркинлик=13 июль 1878 |
|Эркинлик=13 июль 1878 |
||
| Тизгин 14: | Тизгин 14: | ||
|Ара шахар=[[Белград|Белград]] |
|Ара шахар=[[Белград|Белград]] |
||
|Эм уллу шахарла=Белгрда, Ниш, Нови Сад |
|Эм уллу шахарла=Белгрда, Ниш, Нови Сад |
||
|Башчыланы постларыны атлары= |
|Башчыланы постларыны атлары= |
||
|Башчыла= |
|||
|Башчыла= [[Тадич, Борис|Борис Тадич]]<br />[[Цветкович, Мирко|Мирко Цветкович]]<br />[[Джукич-Деянович, Славица|Славица Джукич-Деянович]] |
|||
|Территориясыны орну=112-чи |
|Территориясыны орну=112-чи |
||
|Территория=88 361 |
|Территория=88 361 |
||
| Тизгин 32: | Тизгин 32: | ||
|Заман бёлюмю=+1 |
|Заман бёлюмю=+1 |
||
}} |
}} |
||
'''Се́рбия Респу́блика''' ([[Серб тил|серб.]] ''Репу̀блика Ср̀бија'') |
'''Се́рбия Респу́блика''' ([[Серб тил|серб.]] ''Репу̀блика Ср̀бија'') — къыбыла-кюнчыгъыш [[Европа]]да, [[Балкан джарымайрымкан]]да, тенгизге чыгъышы болмагъан [[Кърал|къралды]]. [[Македония]] бла къыбылада, [[Болгария]] эмда [[Румыния]] бла кюнчыгъышда, [[Маджар]] бла шималда, [[Хорватия]] эм [[Босния эм Герцеговина]] бла — кюнтабышда, [[Черногория]] эм [[Албания]] бла — къыбыла-кюнбатышда чеклешеди. Конституциясына кёре, Сербияны ичинде [[Автоном Край Косово эм Метохия]] барды, алай а бусагъатда ол джурт бойсунмазлыгъын баям этгенди, бу [[Джарым танылгъан кърал|джарым танылгъан]] [[Косово|Косово Республика]] атны джюрютеди. |
||
== География == |
== География == |
||
Сербияны территориясыны 80% Балкан джарымайрымкандады. 20% Паннон тюз алады. Чеклерини узунлугъу 2 027 |
Сербияны территориясыны 80 % Балкан джарымайрымкандады. 20 % Паннон тюз алады. Чеклерини узунлугъу 2 027 км. (Румыния бла — 476 км, Болгария бла — 316 км, Македония бла — 221 км, Черногория бла — 203 км, Албания бла — 115 км, Босния эм Герцоговина бла — 302 км, Хорватия бла — 241 км, Маджар бла — 151 км). Не къадар къыбылагъа барсанг, таула о къадар мийик боладыла. Сербияда 2000 метрден мийик 15 тау барды. 4 тау система айырадыла Сербияда — Динар таула, Стара-Планина, Кюнчыгъыш-Серб таула, Рило-Родоп тау система. Эм мийик джер Сербияда Джеравица тауду — 2655 м. |
||
=== Гидрология === |
=== Гидрология === |
||
Сербияны асламысы Дунай сууну бассеинине киреди. Талай уллу суу саркъады |
Сербияны асламысы Дунай сууну бассеинине киреди. Талай уллу суу саркъады — Сава, Тиса, Велика Морава. |
||
=== Къыйыр нохтала === |
=== Къыйыр нохтала === |
||
* Шимал: 46°11' ш.к. ( |
* Шимал: 46°11' ш.к. (Хайдуково) |
||
* Къыбыла: 41°52' ш. к. (Драгаш) |
* Къыбыла: 41°52' ш. к. (Драгаш) |
||
* Кюнчыгъыш: 23°01’кч.у. (Димитровград) |
* Кюнчыгъыш: 23°01’кч.у. (Димитровград) |
||
| Тизгин 51: | Тизгин 51: | ||
=== Миллет паркла === |
=== Миллет паркла === |
||
{| class="wikitable sortable" |
{| class="wikitable sortable" |
||
|- class="hintergrundfarbe5" |
|- class="hintergrundfarbe5" |
||
! Аты |
! Аты |
||
| Тизгин 59: | Тизгин 59: | ||
! class="unsortable" | Фото |
! class="unsortable" | Фото |
||
|- |
|- |
||
| '''Джердапа миллет парк''' |
| '''Джердапа миллет парк''' |
||
| style="text-align:right" | 1974. |
| style="text-align:right" | 1974. |
||
| style="text-align:right" | 93.968 |
| style="text-align:right" | 93.968 |
||
| Тизгин 79: | Тизгин 79: | ||
| align="center" style="padding:0" | [[Файл:MountShara.jpg|180px]] |
| align="center" style="padding:0" | [[Файл:MountShara.jpg|180px]] |
||
|- |
|- |
||
| '''Фрушка-Гора миллет парк''' |
| '''Фрушка-Гора миллет парк''' |
||
| style="text-align:right" | 1960. |
| style="text-align:right" | 1960. |
||
| style="text-align:right" | 25.393 |
| style="text-align:right" | 25.393 |
||
| Тизгин 88: | Тизгин 88: | ||
* Серб къраллыкъ IX ёмюрден бери барды.. |
* Серб къраллыкъ IX ёмюрден бери барды.. |
||
* [[1217]] |
* [[1217 джыл]]дан королевство, 1346-дан Стефан душанны патчахлыгъы. |
||
* [[1389]] |
* [[1389]] — [[Косово сермешиу]]: серб аскерлени тюрклюле ууатадыла. |
||
* [[1459]]-1878 джылла |
* [[1459]]-1878 джылла — [[Осман империя]]ны ичиндеди. |
||
* [[1815]] |
* [[1815]] — Сербия автомном халгъа келеди. |
||
* [[1878]] |
* [[1878]] — Сербияны бойсунмазлыгъы. |
||
* [[1918]]-1941 джыллада |
* [[1918]]-1941 джыллада — [[Серблиле, хорватлыла эм словенлилени Королевствосу|Югославия Королевствону]] кесеги. |
||
* [[1941]]-1944 |
* [[1941]]-1944 — марионет кърал Сербия (1941—1944) (немец администрацияны башчылыгъы бла). |
||
* [[1945]]-1991 |
* [[1945]]-1991 — [[СФРЮ|Социалист Федератив Республики Югославияны]] ичиндеди (СР Сербия кибик). |
||
* [[1991]] |
* [[1991]] — Югославияны чачылуу. |
||
* [[1992]]-2003 |
* [[1992]]-2003 — союз республика — федератив Союз Республика Югославияны члени. |
||
* [[1999]] |
* [[1999]] — [[Косово]]да къазауат. |
||
* [[2003]]-2006 |
* [[2003]]-2006 — Сербия бла Черногорияны Кърал Бирлиги атлы конфедерацияда. |
||
* [[3-чю июнь]] [[2006]] |
* [[3-чю июнь]] [[2006]] — [[Черногория]]ны Сербия бла Черногорияны Кърал Бирлигинден чыгъыуу бла конфедерация чачылады. Сербия бойсунмагъан халгъа де-факто келеди. |
||
* [[17-чи февраль]] [[2008]] |
* [[17-чи февраль]] [[2008]] — [[Косово]] бойсунмазлыгъын баям этеди. |
||
== Административ бёлюнюу == |
== Административ бёлюнюу == |
||
| Тизгин 107: | Тизгин 107: | ||
=== 2009 джылгъа дери === |
=== 2009 джылгъа дери === |
||
[[Файл:Serbian Provinces.jpg|thumb|Сары |
[[Файл:Serbian Provinces.jpg|thumb|Сары — Воеводина, Джашил — Ара Сербия, Къызылсыман — Косово эм Метохия]]Сербияны ичинде эки автоном край бард эди: |
||
* Автоном край [[Воеводина]], аралыгъы Нови Сад |
* Автоном край [[Воеводина]], аралыгъы Нови Сад |
||
| Тизгин 116: | Тизгин 116: | ||
=== 2009 джылдан сора === |
=== 2009 джылдан сора === |
||
2009 джылны июлунда Сербияны Скупщинасы джангы административ бёлюнюуню юсюнден закон алгъында. Аннга кёре кърал джети регионнга юлешинеди: |
2009 джылны июлунда Сербияны Скупщинасы джангы административ бёлюнюуню юсюнден закон алгъында. Аннга кёре кърал джети регионнга юлешинеди: |
||
* [[Воеводина]] |
* [[Воеводина]] |
||
* [[Белград]] |
* [[Белград]] |
||
* [[Кюнбатыш регион (Сербия)|Кюнбатыш регион]] |
* [[Кюнбатыш регион (Сербия)|Кюнбатыш регион]] |
||
* [[Кюнчыгъыш регион (Сербия)|Кюнчыгъыш регион]] |
* [[Кюнчыгъыш регион (Сербия)|Кюнчыгъыш регион]] |
||
* [[Ара регион (Сербия)|Ара регион]] |
* [[Ара регион (Сербия)|Ара регион]] |
||
| Тизгин 134: | Тизгин 134: | ||
[[Файл:Beograd_SaTKC.jpg|thumb|Белградны аралыгъы]][[Файл:Nisgradnocu.jpg|thumb|Ингирде Ниш]][[Файл:Panorama of Novi Sad.jpg|thumb|Нови-Сад]]Сербияда 6 167 адам джашагъан джер барды, аладан 24-сю [[Шахар|шахарды]]: |
[[Файл:Beograd_SaTKC.jpg|thumb|Белградны аралыгъы]][[Файл:Nisgradnocu.jpg|thumb|Ингирде Ниш]][[Файл:Panorama of Novi Sad.jpg|thumb|Нови-Сад]]Сербияда 6 167 адам джашагъан джер барды, аладан 24-сю [[Шахар|шахарды]]: |
||
* [[Белград]] |
* [[Белград]] |
||
* [[Крагуевац]] |
* [[Крагуевац]] |
||
* [[Ниш]] |
* [[Ниш]] |
||
* [[Нови Сад]] |
* [[Нови Сад]] |
||
* [[Приштина]] |
* [[Приштина]] |
||
* [[Валево]] |
* [[Валево]] |
||
* [[Вране]] |
* [[Вране]] |
||
* [[Заечар]] |
* [[Заечар]] |
||
* [[Зренянин]] |
* [[Зренянин]] |
||
* [[Ягодина]] |
* [[Ягодина]] |
||
* [[Кралево]] |
* [[Кралево]] |
||
* [[Крушевац]] |
* [[Крушевац]] |
||
* [[Лесковац]] |
* [[Лесковац]] |
||
* [[Лозница]] |
* [[Лозница]] |
||
* [[Нови Пазар]] |
* [[Нови Пазар]] |
||
* [[Панчево]] |
* [[Панчево]] |
||
* [[Пожаревац]] |
* [[Пожаревац]] |
||
* [[Смедерево]] |
* [[Смедерево]] |
||
* [[Сомбор]] |
* [[Сомбор]] |
||
* [[Сремска Митровица]] |
* [[Сремска Митровица]] |
||
* [[Суботица]] |
* [[Суботица]] |
||
* [[Ужице]] |
* [[Ужице]] |
||
* [[Чачак]] |
* [[Чачак]] |
||
* [[Шабац]] |
* [[Шабац]] |
||
| Тизгин 161: | Тизгин 161: | ||
== Халкъы == |
== Халкъы == |
||
Адам саны |
Адам саны — <!--11,2 млн.адам (1998)--> 7,82 млн адам (2008) . Шахарлада халкъны 52 % джашайды |
||
=== Миллет къурамы === |
=== Миллет къурамы === |
||
[[Файл: |
[[Файл:Ethnic structure of Serbia by municipalities and cities 2022.png|thumb|2022 джылгъа Сербияны этник картасы]]Югославияны 1991—1995 джыллада чачылыуу бла, Сербиягъа талай джюз минг къачхынчы келгенди, асламысы Хорватия бла Босниядан. 1999 джыл, Косоводан албанлыла кёб санда къачхандыла, 2000—2001 джыллада уа серблиле Косовадан. Сербияда [[серблиле]] — 62 %, [[албанлыла]] — 17 %? [[маджарлыла]] — 3 %? дагъыда талай миллет азчылыкъ барды (черногорлула, хорватлыла, чыганлыла, румынлыла). |
||
=== Тил === |
=== Тил === |
||
Къралда [[Официал тил|официал тилге]] серб тил саналады. Воеводинада маджар, словак, хорват, румын эмда русин тилле хайырланадыла. Косова эм Метохияда официал эки тил барды |
Къралда [[Официал тил|официал тилге]] серб тил саналады. Воеводинада маджар, словак, хорват, румын эмда русин тилле хайырланадыла. Косова эм Метохияда официал эки тил барды — албан эм серб. |
||
=== Дин === |
=== Дин === |
||
Сербияны конституциясы дин эркинликлени гарантия этеди. Санаугъа кёре (Косовосуз) къралда ортодоксланы саны 6 371 584 адам (58%), католикле |
Сербияны конституциясы дин эркинликлени гарантия этеди. Санаугъа кёре (Косовосуз) къралда ортодоксланы саны 6 371 584 адам (58 %), католикле — 410 976 адам (5,5 %), мусульманла — 239 658 адам (3,2 %), протестантла — 80 837 адам (1,1 %). |
||
== Кърал белгиле == |
== Кърал белгиле == |
||
Сербияны гимни, алгъынгы Сербия Короллукъну |
Сербияны гимни, алгъынгы Сербия Короллукъну «Боже правде» гимниди, 2004 джылны 17-чи августунда къабыл этилген герби эсе уа, Обреновичлени кёзюуюндеги гербди. Официал байракъ ортасында герби бла къызыл-кёк-акъ байракъды. |
||
== Политика къурулушу == |
== Политика къурулушу == |
||
| Тизгин 183: | Тизгин 183: | ||
=== Кърал къуралыш эмда ич политика === |
=== Кърал къуралыш эмда ич политика === |
||
1990 джылны сентябрында джангы серб конституция къабыл этилгенди, ол бир палаталы [[парламент]] — Скупщинаны (250 орун) къурагъанды, анда депутатла тёрт джыллыкъ болджалгъа сайланадыла. Сербия Республиканы башчысы — [[президент]] беш джылгъа сайланады. Толтуруучу властны баш органы министрлени советиди. Премьер-министр, президент теджеген кандидатураладан парламент бла сайланады. Ол а уа министрлени сайлаб, парламентге теджейди, андада къабыл этиледиле. |
|||
2006 джылны 28-29-чу октябрында референдумда джангы конституция къабыл этилгенди. 1990 джылны Баш законун ауушдургъан джангы конституция алыннгандан сора, 2007 джылны январында парламент сайлаула болгъандыла, анда биринчи орунну алгъан миллетчи Серб радикал партия (81 орун) бла Социалист партия оппозициядадыла. Правительствону юч либерал партия къурайды |
2006 джылны 28-29-чу октябрында референдумда джангы конституция къабыл этилгенди. 1990 джылны Баш законун ауушдургъан джангы конституция алыннгандан сора, 2007 джылны январында парламент сайлаула болгъандыла, анда биринчи орунну алгъан миллетчи Серб радикал партия (81 орун) бла Социалист партия оппозициядадыла. Правительствону юч либерал партия къурайды — президент Тадични, премьер-министр Коштуницаны, эмда финансланы министри Динкични партиялары. |
||
2008 джыл кёзюулю президент эмда болджал тышындагъы парламент сайлаула бардырылгъандал. Анда Борис Тадич хорлагъанды, парламентгеда президент джанлы партия. Талай айдан Демократ партиядан, Г17+, эмда Сербияны Социалист партиясындан коалиция къуралгъанды. |
2008 джыл кёзюулю президент эмда болджал тышындагъы парламент сайлаула бардырылгъандал. Анда Борис Тадич хорлагъанды, парламентгеда президент джанлы партия. Талай айдан Демократ партиядан, Г17+, эмда Сербияны Социалист партиясындан коалиция къуралгъанды. |
||
=== Политика партияла === |
=== Политика партияла === |
||
* Серб радикал партия, миллетчиле |
* Серб радикал партия, миллетчиле |
||
* Демократ партия, либералла |
* Демократ партия, либералла |
||
| Тизгин 199: | Тизгин 198: | ||
* Либерал-демократ партия, либералла |
* Либерал-демократ партия, либералла |
||
{| class="wikitable sortable" |
{| class="wikitable sortable" |
||
|+ '''Алчы политика партияла (2008)''' |
|+ '''Алчы политика партияла (2008)''' |
||
|- |
|- |
||
| Тизгин 212: | Тизгин 211: | ||
| align="right" | 58 |
| align="right" | 58 |
||
|- |
|- |
||
| Сербияны Демократ партиясы |
| Сербияны Демократ партиясы |
||
| align="right" | [[Воислав Коштуница]] |
| align="right" | [[Воислав Коштуница]] |
||
| align="right" | 30 |
| align="right" | 30 |
||
| Тизгин 231: | Тизгин 230: | ||
== Тыш политика == |
== Тыш политика == |
||
Югославия чачылыб, Воислав Коштуницаны властха келиуу бла Сербия бла европа къралланы асламысыны арасында илишкиле игиге айланнгандыла. Тыш политикасын халландырсакъ былай айтыргъа боллукъду |
Югославия чачылыб, Воислав Коштуницаны властха келиуу бла Сербия бла европа къралланы асламысыны арасында илишкиле игиге айланнгандыла. Тыш политикасын халландырсакъ былай айтыргъа боллукъду — [[Европа Бирлик]]ге кирирге излеу, эмда [[Косово]]ну бойсунмазлыгъын дунияда къыбыл этмеу ючюн кюч салыу. |
||
== Экономика == |
== Экономика == |
||
| Тизгин 244: | Тизгин 243: | ||
[[Категория:Къралла]] |
[[Категория:Къралла]] |
||
[[Категория:Сербия]] |
|||
[[ace:Sèrbia]] |
|||
[[af:Serwië]] |
|||
[[als:Serbien]] |
|||
[[am:ሰርቢያ]] |
|||
[[an:Serbia]] |
|||
[[ang:Serbia]] |
|||
[[ar:صربيا]] |
|||
[[arc:ܣܪܒܝܐ]] |
|||
[[arz:صيربيا]] |
|||
[[ast:Serbia]] |
|||
[[az:Serbiya]] |
|||
[[bar:Serbien]] |
|||
[[bat-smg:Serbėjė]] |
|||
[[bcl:Serbya]] |
|||
[[be:Сербія]] |
|||
[[be-x-old:Сэрбія]] |
|||
[[bg:Сърбия]] |
|||
[[bi:Serbia]] |
|||
[[bn:সার্বিয়া]] |
|||
[[bo:སེར་བྷི་ཡ།]] |
|||
[[bpy:সার্বিয়া]] |
|||
[[br:Serbia]] |
|||
[[bs:Srbija]] |
|||
[[ca:Sèrbia]] |
|||
[[ce:Серби]] |
|||
[[ceb:Serbya]] |
|||
[[chr:ᏒᏈᏯ]] |
|||
[[ckb:سربیا]] |
|||
[[co:Serbia]] |
|||
[[crh:Sırbistan]] |
|||
[[cs:Srbsko]] |
|||
[[csb:Serbskô]] |
|||
[[cu:Срьбїꙗ]] |
|||
[[cv:Серби]] |
|||
[[cy:Serbia]] |
|||
[[da:Serbien]] |
|||
[[de:Serbien]] |
|||
[[diq:Sırbıstan]] |
|||
[[dsb:Serbiska]] |
|||
[[dv:ސާބިއާ]] |
|||
[[ee:Serbia]] |
|||
[[el:Σερβία]] |
|||
[[en:Serbia]] |
|||
[[eo:Serbio]] |
|||
[[es:Serbia]] |
|||
[[et:Serbia]] |
|||
[[eu:Serbia]] |
|||
[[ext:Sérbia]] |
|||
[[fa:صربستان]] |
|||
[[fi:Serbia]] |
|||
[[fiu-vro:Serbiä]] |
|||
[[fo:Serbia]] |
|||
[[fr:Serbie]] |
|||
[[frp:Sèrbie]] |
|||
[[frr:Serbien]] |
|||
[[fy:Servje]] |
|||
[[ga:An tSeirbia]] |
|||
[[gag:Serbiya]] |
|||
[[gd:An t-Sèirb]] |
|||
[[gl:Serbia - Србија]] |
|||
[[gn:Sevia]] |
|||
[[gv:Yn Serb]] |
|||
[[haw:Seripia]] |
|||
[[he:סרביה]] |
|||
[[hi:सर्बिया]] |
|||
[[hif:Serbia]] |
|||
[[hr:Srbija]] |
|||
[[hsb:Serbiska]] |
|||
[[ht:Sèbi]] |
|||
[[hu:Szerbia]] |
|||
[[hy:Սերբիա]] |
|||
[[ia:Serbia]] |
|||
[[id:Serbia]] |
|||
[[ie:Serbia]] |
|||
[[ilo:Serbia]] |
|||
[[io:Serbia]] |
|||
[[is:Serbía]] |
|||
[[it:Serbia]] |
|||
[[ja:セルビア]] |
|||
[[jbo:serbias]] |
|||
[[jv:Serbia]] |
|||
[[ka:სერბეთი]] |
|||
[[kaa:Serbiya]] |
|||
[[kbd:Сербиэ]] |
|||
[[kg:Serbie]] |
|||
[[kk:Сербия]] |
|||
[[kl:Serbia]] |
|||
[[ko:세르비아]] |
|||
[[koi:Сӧрбия]] |
|||
[[ku:Serbistan]] |
|||
[[kv:Сербия]] |
|||
[[kw:Serbi]] |
|||
[[ky:Сербия]] |
|||
[[la:Serbia]] |
|||
[[lad:Serbia]] |
|||
[[lb:Serbien]] |
|||
[[li:Servië]] |
|||
[[lij:Serbia]] |
|||
[[lmo:Serbia]] |
|||
[[ln:Serbia]] |
|||
[[lt:Serbija]] |
|||
[[ltg:Serbeja]] |
|||
[[lv:Serbija]] |
|||
[[mdf:Сербие]] |
|||
[[mg:Serbia]] |
|||
[[mhr:Сербий]] |
|||
[[mi:Serbia]] |
|||
[[mk:Србија]] |
|||
[[ml:സെർബിയ]] |
|||
[[mn:Серби]] |
|||
[[mr:सर्बिया]] |
|||
[[ms:Serbia]] |
|||
[[mt:Serbja]] |
|||
[[my:ဆားဘီးယားနိုင်ငံ]] |
|||
[[na:Terbiya]] |
|||
[[nah:Serbia]] |
|||
[[nap:Serbia]] |
|||
[[nds:Serbien]] |
|||
[[nds-nl:Servië]] |
|||
[[ne:सर्बिया]] |
|||
[[nl:Servië]] |
|||
[[nn:Serbia]] |
|||
[[no:Serbia]] |
|||
[[nov:Serbia]] |
|||
[[nrm:Sèrbie]] |
|||
[[oc:Serbia]] |
|||
[[or:ସର୍ବିଆ]] |
|||
[[os:Серби]] |
|||
[[pap:Serbia]] |
|||
[[pih:Serbya]] |
|||
[[pl:Serbia]] |
|||
[[pms:Serbia]] |
|||
[[pnb:سربیا]] |
|||
[[pnt:Σερβία]] |
|||
[[ps:سربيا]] |
|||
[[pt:Sérvia]] |
|||
[[qu:Sirbya]] |
|||
[[rm:Serbia]] |
|||
[[ro:Serbia]] |
|||
[[roa-rup:Sãrghia]] |
|||
[[roa-tara:Serbie]] |
|||
[[ru:Сербия]] |
|||
[[rue:Сербія]] |
|||
[[rw:Seribiya]] |
|||
[[sa:सर्बिया]] |
|||
[[sah:Сербия]] |
|||
[[sc:Sèrbia]] |
|||
[[scn:Serbia]] |
|||
[[sco:Serbie]] |
|||
[[se:Serbia]] |
|||
[[sh:Srbija]] |
|||
[[simple:Serbia]] |
|||
[[sk:Srbsko]] |
|||
[[sl:Srbija]] |
|||
[[sm:Serbia]] |
|||
[[so:Serbia]] |
|||
[[sq:Serbia]] |
|||
[[sr:Србија]] |
|||
[[ss:ISebhiya]] |
|||
[[st:Serbia]] |
|||
[[stq:Serbien]] |
|||
[[su:Sérbia]] |
|||
[[sv:Serbien]] |
|||
[[sw:Serbia]] |
|||
[[szl:Syrbijo]] |
|||
[[ta:செர்பியா]] |
|||
[[te:సెర్బియా]] |
|||
[[tg:Сербия]] |
|||
[[th:ประเทศเซอร์เบีย]] |
|||
[[tk:Serbiýa]] |
|||
[[tl:Serbiya]] |
|||
[[tr:Sırbistan]] |
|||
[[tt:Сербия]] |
|||
[[ty:Terepia]] |
|||
[[ug:Sérbiye]] |
|||
[[uk:Сербія]] |
|||
[[ur:سربیا]] |
|||
[[uz:Serbiya]] |
|||
[[vec:Servia]] |
|||
[[vep:Serbii]] |
|||
[[vi:Serbia]] |
|||
[[vls:Servië]] |
|||
[[vo:Särbän]] |
|||
[[war:Serbia]] |
|||
[[wo:Seerbi]] |
|||
[[wuu:塞尔维亚]] |
|||
[[xal:Серпудин Орн]] |
|||
[[xmf:სერბეთი]] |
|||
[[yi:סערביע]] |
|||
[[yo:Sérbíà]] |
|||
[[zh:塞尔维亚]] |
|||
[[zh-classical:塞爾維亞]] |
|||
[[zh-min-nan:Srbija]] |
|||
[[zh-yue:塞爾維亞]] |
|||
[[zu:ISerbiya]] |
|||
Бусагъатдагъы версия, 12:50, 14 август 2024
Сербия Республика
Република Србија
 |
 |
| Гимн | Боже правде / Bože pravde |
|---|
| Оноу формасы | Парламент республика |
|---|---|
| Ара шахары | Белград |
| Уллу шахар(лар)ы | Белгрда, Ниш, Нови Сад |
|---|---|
| Бютеу территориясы | 88 361 км2 (дунияда 112-чи) |
| Сагъат бёлгеси | UTC +1 |
| Эркинлиги | 13 июль 1878 |
|---|
| Бютеу халкъы (2009) | 7,498,001 адам (дунияда 84-чю) |
|---|---|
| Къалынлыгъы | 115 адам/км2 |
| БИП (номинал) (2008) | $ 48,816 млрд. (95-чи) |
|---|---|
| БИП (ном.) адам башына | $ 7,000 |
| Валютасы | Серб динар (RSD, код 941) |
| Домен(лер)и | .rs |
|---|---|
| Телефон коду | +381 |
Се́рбия Респу́блика (серб. Репу̀блика Ср̀бија) — къыбыла-кюнчыгъыш Европада, Балкан джарымайрымканда, тенгизге чыгъышы болмагъан къралды. Македония бла къыбылада, Болгария эмда Румыния бла кюнчыгъышда, Маджар бла шималда, Хорватия эм Босния эм Герцеговина бла — кюнтабышда, Черногория эм Албания бла — къыбыла-кюнбатышда чеклешеди. Конституциясына кёре, Сербияны ичинде Автоном Край Косово эм Метохия барды, алай а бусагъатда ол джурт бойсунмазлыгъын баям этгенди, бу джарым танылгъан Косово Республика атны джюрютеди.
География
[тюзет | къайнакъны тюзет]Сербияны территориясыны 80 % Балкан джарымайрымкандады. 20 % Паннон тюз алады. Чеклерини узунлугъу 2 027 км. (Румыния бла — 476 км, Болгария бла — 316 км, Македония бла — 221 км, Черногория бла — 203 км, Албания бла — 115 км, Босния эм Герцоговина бла — 302 км, Хорватия бла — 241 км, Маджар бла — 151 км). Не къадар къыбылагъа барсанг, таула о къадар мийик боладыла. Сербияда 2000 метрден мийик 15 тау барды. 4 тау система айырадыла Сербияда — Динар таула, Стара-Планина, Кюнчыгъыш-Серб таула, Рило-Родоп тау система. Эм мийик джер Сербияда Джеравица тауду — 2655 м.
Гидрология
[тюзет | къайнакъны тюзет]Сербияны асламысы Дунай сууну бассеинине киреди. Талай уллу суу саркъады — Сава, Тиса, Велика Морава.
Къыйыр нохтала
[тюзет | къайнакъны тюзет]- Шимал: 46°11' ш.к. (Хайдуково)
- Къыбыла: 41°52' ш. к. (Драгаш)
- Кюнчыгъыш: 23°01’кч.у. (Димитровград)
- Кюнбатыш: 18°51’кч.у. (Бездана)
Миллет паркла
[тюзет | къайнакъны тюзет]| Аты | Къуралгъан джылы | Джери (га) | Фото |
|---|---|---|---|
| Джердапа миллет парк | 1974. | 93.968 | 
|
| Копаоник миллет парк | 1981. | 11.810 | 
|
| Тара миллет парк | 1981. | 22.000 | 
|
| Шар-планина миллет парк | 1986. | 39.000 | 
|
| Фрушка-Гора миллет парк | 1960. | 25.393 | 
|
Тарихи
[тюзет | къайнакъны тюзет]- Серб къраллыкъ IX ёмюрден бери барды..
- 1217 джылдан королевство, 1346-дан Стефан душанны патчахлыгъы.
- 1389 — Косово сермешиу: серб аскерлени тюрклюле ууатадыла.
- 1459-1878 джылла — Осман империяны ичиндеди.
- 1815 — Сербия автомном халгъа келеди.
- 1878 — Сербияны бойсунмазлыгъы.
- 1918-1941 джыллада — Югославия Королевствону кесеги.
- 1941-1944 — марионет кърал Сербия (1941—1944) (немец администрацияны башчылыгъы бла).
- 1945-1991 — Социалист Федератив Республики Югославияны ичиндеди (СР Сербия кибик).
- 1991 — Югославияны чачылуу.
- 1992-2003 — союз республика — федератив Союз Республика Югославияны члени.
- 1999 — Косовода къазауат.
- 2003-2006 — Сербия бла Черногорияны Кърал Бирлиги атлы конфедерацияда.
- 3-чю июнь 2006 — Черногорияны Сербия бла Черногорияны Кърал Бирлигинден чыгъыуу бла конфедерация чачылады. Сербия бойсунмагъан халгъа де-факто келеди.
- 17-чи февраль 2008 — Косово бойсунмазлыгъын баям этеди.
Административ бёлюнюу
[тюзет | къайнакъны тюзет]2009 джылгъа дери
[тюзет | къайнакъны тюзет]
Сербияны ичинде эки автоном край бард эди:
Эки автономияны тышындагъы джер Ара Сербия атны джюрютеди, алай а административ джанындан къуралыш тюлдю.
2009 джылдан сора
[тюзет | къайнакъны тюзет]2009 джылны июлунда Сербияны Скупщинасы джангы административ бёлюнюуню юсюнден закон алгъында. Аннга кёре кърал джети регионнга юлешинеди:
Округла
[тюзет | къайнакъны тюзет]Аны бла бирге Сербияны территориясы 29 округ бла Белград шахаргъа юлешинеди. Воеводинада 7 округ, Косово эм Метохияда 5, къалгъан округла ара Сербиядадыла.
Шахарла
[тюзет | къайнакъны тюзет]
Сербияда 6 167 адам джашагъан джер барды, аладан 24-сю шахарды:
- Белград
- Крагуевац
- Ниш
- Нови Сад
- Приштина
- Валево
- Вране
- Заечар
- Зренянин
- Ягодина
- Кралево
- Крушевац
- Лесковац
- Лозница
- Нови Пазар
- Панчево
- Пожаревац
- Смедерево
- Сомбор
- Сремска Митровица
- Суботица
- Ужице
- Чачак
- Шабац
Халкъы
[тюзет | къайнакъны тюзет]Адам саны — 7,82 млн адам (2008) . Шахарлада халкъны 52 % джашайды
Миллет къурамы
[тюзет | къайнакъны тюзет]
Югославияны 1991—1995 джыллада чачылыуу бла, Сербиягъа талай джюз минг къачхынчы келгенди, асламысы Хорватия бла Босниядан. 1999 джыл, Косоводан албанлыла кёб санда къачхандыла, 2000—2001 джыллада уа серблиле Косовадан. Сербияда серблиле — 62 %, албанлыла — 17 %? маджарлыла — 3 %? дагъыда талай миллет азчылыкъ барды (черногорлула, хорватлыла, чыганлыла, румынлыла).
Тил
[тюзет | къайнакъны тюзет]Къралда официал тилге серб тил саналады. Воеводинада маджар, словак, хорват, румын эмда русин тилле хайырланадыла. Косова эм Метохияда официал эки тил барды — албан эм серб.
Дин
[тюзет | къайнакъны тюзет]Сербияны конституциясы дин эркинликлени гарантия этеди. Санаугъа кёре (Косовосуз) къралда ортодоксланы саны 6 371 584 адам (58 %), католикле — 410 976 адам (5,5 %), мусульманла — 239 658 адам (3,2 %), протестантла — 80 837 адам (1,1 %).
Кърал белгиле
[тюзет | къайнакъны тюзет]Сербияны гимни, алгъынгы Сербия Короллукъну «Боже правде» гимниди, 2004 джылны 17-чи августунда къабыл этилген герби эсе уа, Обреновичлени кёзюуюндеги гербди. Официал байракъ ортасында герби бла къызыл-кёк-акъ байракъды.
Политика къурулушу
[тюзет | къайнакъны тюзет]Кърал къуралыш эмда ич политика
[тюзет | къайнакъны тюзет]1990 джылны сентябрында джангы серб конституция къабыл этилгенди, ол бир палаталы парламент — Скупщинаны (250 орун) къурагъанды, анда депутатла тёрт джыллыкъ болджалгъа сайланадыла. Сербия Республиканы башчысы — президент беш джылгъа сайланады. Толтуруучу властны баш органы министрлени советиди. Премьер-министр, президент теджеген кандидатураладан парламент бла сайланады. Ол а уа министрлени сайлаб, парламентге теджейди, андада къабыл этиледиле.
2006 джылны 28-29-чу октябрында референдумда джангы конституция къабыл этилгенди. 1990 джылны Баш законун ауушдургъан джангы конституция алыннгандан сора, 2007 джылны январында парламент сайлаула болгъандыла, анда биринчи орунну алгъан миллетчи Серб радикал партия (81 орун) бла Социалист партия оппозициядадыла. Правительствону юч либерал партия къурайды — президент Тадични, премьер-министр Коштуницаны, эмда финансланы министри Динкични партиялары.
2008 джыл кёзюулю президент эмда болджал тышындагъы парламент сайлаула бардырылгъандал. Анда Борис Тадич хорлагъанды, парламентгеда президент джанлы партия. Талай айдан Демократ партиядан, Г17+, эмда Сербияны Социалист партиясындан коалиция къуралгъанды.
Политика партияла
[тюзет | къайнакъны тюзет]- Серб радикал партия, миллетчиле
- Демократ партия, либералла
- Сербияны Демократ партиясы, консерваторла
- Серб прогрессив партия, консерваторла
- Г-17, либералла
- Сербияны Социалист партиясы, социалистле
- Либерал-демократ партия, либералла
| Партия | Партияны башчысы | Парламентде орунла |
|---|---|---|
| Блок Демократ партия + Г17+ | Борис Тадич | 88 |
| Серб радикал партия | Воислав Шешель | 58 |
| Сербияны Демократ партиясы | Воислав Коштуница | 30 |
| Серб прогрессив партия | Томислав Николич | 21 |
| Сербияны социалист партиясы | Ивица Дачич | 20 |
| Либерал-демократ партия | Чедомир Йованович | 13 |
Тыш политика
[тюзет | къайнакъны тюзет]Югославия чачылыб, Воислав Коштуницаны властха келиуу бла Сербия бла европа къралланы асламысыны арасында илишкиле игиге айланнгандыла. Тыш политикасын халландырсакъ былай айтыргъа боллукъду — Европа Бирликге кирирге излеу, эмда Косовону бойсунмазлыгъын дунияда къыбыл этмеу ючюн кюч салыу.
Экономика
[тюзет | къайнакъны тюзет]
Онглу джанлары: 2000—2001 джыллада тыш финанс болушлукъ джангыдан келиб башлагъанды. Дунайны экономика потенциялы.
Къарыусуз джанлары: БМО-ну санкциялары бла НАТО-ну бомбалауундан сора ауур болум. Къаты валютада аз резерв. Специалистлени къралдан кетиую.