Бейформал логика

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Логикада қолданылатын аргумент технологиясы (Көк қорапшада, солдан оңға қарай, 1-ші қатар: Аргумент. 2-ші қатар: дедуктивті, индуктивті. 3-ші қатар: өнімді, өнімсіз, күшті, әлсіз. 4-ші қатар: Сенімді, Сенімсіз, Сенімсіз, Уәжді, Уәжсіз, Уәжсіз)

Бейформал логика (ағылш. Informal logic) — формал логикадан тысқары жағдайдағы логика қағидалары мен логикалық ойлау қағидаларын қамтиды. Дегенмен, тақырыптағы "бейформал" сөзі себепті "бейформал логиканың" нақты анықтамасы таласты мәселе болып келеді.[1] Ральф Х. Джонсон мен Дж.Энтони Блэр бейформал логиканы "логиканың бір саласы, оның міндеті анализдердің, түсіндірулердің, бағалаулардың, сынаулардың және аргумент құрудың формалды емес стандарттарын, критерийлерін, процедураларын жасау" деп анықтайды.[2] Бұл анықтама бұл кісілердің практикасының астарлы мағынасын және өздерінің бейресми логика мәтіндерінде өзгелер немен айналысқанын көрсетеді.

Бейформал логика (бейформалды) сандырақтармен (fallacies), сыни ойлаумен, ойлау өнері қозғалысымен[3] және дәлелдеу теориясы (argumentation theory) деп аталатын пәнаралық ізденістермен байланысты. Франс Х. ван Эмерен "бейформал логика" жіктеуі "формал логикаға қарағанда дәлелдеу практикасына жақын болып табылатын қарапайым тілдік зерделеудің (reasoning) нормативтік тәсілдері жиынтығын" білдіреді деп жазады.[4]

Тарихы

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Бейформал логика маңызды логика саласы болып, осы атаумен шамамен 70-ші жылдардың соңында философияның кіші-саласы (sub-field) ретінде пайда болған. Бұл салаға атау беруден бұрын символдастыру әдісі (symbolic approach) бойынша логиканы зерттеуден бас тартқан көптеген оқулықтар пайда болды, олар педагогикалық қажеттілік тұрғысынан жалпы жұртшылық үшін Символды логика үйлесімсіз және пайдасыз деп есептеді; бұған Ховард Каханенің (Howard Kahane) логикасы және осы замандық риторикасын мысал етуге болады, оқулық "Күнделік өмірдегі зерденің қолданысы" тақырыбында алғаш 1971 жылы жарық көрген болатын. Каханенің қайтыс болуына байланысты «Американ философия ассоциациясының жиналыс мәтіндері мен баяндамаларында" (2002ж) Кахане оқулығы "бейформал логика мәтініне" жатады деп сипатталып, ол "студенттерге медия (БАҚ) мен саяси дискурста жиі кездесетін жаңылтпаш риторикаларға төтеп беруге мүмкіндік береді. Ол сандырақтарды талқылауға құрылған, әрі күнделікті өмір мәселелерін шешудің практикалық қолданбасы деп есептеледі. ... мәтінді оқыған мыңдаған студентер аргументтерді талдау және алдамшы риторикалардың алдауынан аулақ болуы қабілетін қалыптастыруға көмектескені үшін Ховардқа рақмет айтады. Ол дискурс идеалын нақты қолдануға тырысып, тек мойындатуды емес, ақиқатты көздеді. (Хаусман және басқалар 2002 ж.)"[5][6] Бұл тәсілді қолданған басқа оқулықтарға Майкл Скрайвеннің "Зерделеу" (Reasoning, Edgepress, 1976) шығармасы және Ральф Джонсон мен Дж. Энтони Блэрдің 1977 жылы жарық көрген "Логикалық өздік қорғаныс" (Logical Self-Defense) кітаптары болды.[5] Осы дәстүрдің алдыңғы ізашарына жататын шығармалар: Монро Бердслидің "Практикалық логика" (Practical Logic) туындысы (1950), сондай-ақ Стивен Тулминнің "Аругменттер қолданысы" (The Uses of Argument) (1958).[7]

Бұл сала қазіргі атауы бойынша 1978 жылы өткізілген "Бірінші Халықаралық Бейформалды Логика Симпозиумы" арқылы таныла бастады. Алғашында студенттердің логикалық оқулықтарына жаңа педагогикалық көзқарастар түрткі болғанымен, бұл саланың аясы (scope) негізі 13 проблема мен мәселеден тұратын тізім арқылы анықталады, тізімді Блэр мен Джонсон аталған симпозиумдағы түйінсөз баяндамасына қосымша ретінде енгізген болатын:[5] [8]

  • логикалық сын теориясы (the theory of logical criticism)
  • аргумент теориясы (the theory of argument)
  • сандырақ теориясы (the theory of fallacy)
  • сандырақ зерттеуі және сыни ойлау зерттеуі (the fallacy approach vs. the critical thinking approach)
  • индуктивті / дедуктивті дихотомияның өнімділігі (the viability of the inductive/deductive dichotomy)
  • дәлелдеу этикасы және логикалық сын этикасы (the ethics of argumentation and logical criticism)
  • болжамдар мен алғышарт жетіспеуі проблемасы (the problem of assumptions and missing premises)
  • контекст проблемасы (the problem of context)
  • аргументтерді контекстен алу әдістері (methods of extracting arguments from context)
  • аргументтерді әйгілеу әдістері (methods of displaying arguments)
  • педагогика проблемалары (the problem of pedagogy)
  • бейформал логиканың табиғаты, түрлері және қолдану аясы (the nature, division and scope of informal logic)
  • бейформал логика мен өзге ізденістердің байланысы (the relationship of informal logic to other inquiries)

Дереккөздер

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
  1. ↑ Джонсонның 1999 жылғы анықтама туралы зерттеулеріне қараңыз.
  2. ↑ Johnson, Ralph H., and Blair, J. Anthony (1987), "The Current State of Informal Logic", Informal Logic, 9(2–3), 147–151. Johnson & Blair added "... in everyday discourse" but in (2000), modified their definition, and broadened the focus now to include the sorts of argument that occurs not just in everyday discourse but also disciplined inquiry—what Weinstein (1990) calls "stylized discourse."
  3. ↑ Resnick, 1989
  4. ↑ Frans H. van Eemeren (2009). "The Study of Argumentation". In Andrea A. Lunsford; Kirt H. Wilson; Rosa A. Eberly (eds.). The SAGE handbook of rhetorical studies. SAGE. p. 117. ISBN 978-1-4129-0950-1.
  5. ↑ a b c David Hitchcock, Informal logic 25 years later in Informal Logic at 25: Proceedings of the Windsor Conference (OSSA 2003)
  6. ↑ Hausman, Alan; Landesman, Charles; Seamon, Roger (2002). "Howard Kahane, 1928-2001". Proceedings and Addresses of the American Philosophical Association 75 (5): 191–193. JSTOR 3218569. 
  7. ↑ Fisher (2004) p. vii
  8. ↑ J. Anthony Blair and Ralph H. Johnson (eds.), Informal Logic: The First International Symposium, 3-28. Pt. Reyes, CA: Edgepress
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Бейформал_логика&oldid=2796817» бетінен алынған