დამატი ჰალილ-ფაშა

დამატი ჰალილ-ფაშა (თურქ. Damat Halil Paşa; დ. 1570 — გ. 5 აგვისტო, 1629) — ოსმალეთის იმპერიის სახელმწიფო მოღვაწე, დიდი ვეზირი ორჯერ; 1616-1619 და 1626-1628 წლებში, სულთნების აჰმედ I-ის, მუსტაფა I-ის, ოსმან II-ისა და მურად IV-ის მმართველობის პერიოდში.

დამატი ჰალილ-ფაშა იყო სომხური წარმოშობის. იგი 1570 წელს დაიბადა. პირველი მნიშვნელოვანი თანამდებობა მან 1607 წელს მიიღო, როცა გახდა თოფქაფის სასახლის მთავარი კარისკაცი.

1609 წელს იგი ოსმალეთის საზღვაო ფლოტის მეთაურად, ანუ კაპუდან-ფაშად დაინიშნა. ფლოტის მართვასთან ერთად, მას ალჟირის გამგებლობაც დაევალა. ჰალილმა თითქმის მთელი მისი მოღვაწეობა ზღვაში მაროკოელებისა და ესპანელების ფლოტის წინააღმდეგ ბრძოლაში გაატარა.

ის ამ თანამდებობიდან მოხსნეს, მაგრამ 1613 წელს კვლავ დაინიშნა ფლოტის გამგებლად. 1616 წელს ის სულთანმა დედაქალაქში იხმო და ქარა მეჰმედ-ფაშას ნაცვლად დიდ ვეზირად დანიშნა. დაახლოებით ერთი წლის შემდეგ აჰმედ I მოულოდნელად გახდა ავად და გარდაიცვალა, ხოლო ოსმალეთის იმპერიის ტახტი მის სულიერად დაავადებულ ძმას, მუსტაფა I-ს ერგო. მუსტაფამ მხოლოდ სამი თვის განმავლობაში მართა იმპერია. ის იანიჩარების აჯანყების შედეგად ტახტიდან ჩამოაგდეს და აჰმედის მცირეწლოვანი შვილი, ოსმან II აიყვანეს.

ამასობაში მიმდინარეობდა ირან-ოსმალეთის ომი. რაზმს სათავეში სწორედ ჰალილი ედგა. მან 1617 წლის ზამთარი დიარბაქირში გაატარა. გაზაფხულზე კი წინ სვლა განაგრძო და უმნიშვნელოვანეს ბრძოლაში დაამარცხა შაჰ-აბასის არმია. ამ დამარცხების შემდეგ ირანმა და ოსმალეთმა დადეს სერავის ხელშეკრულება.

როცა ჰალილი უკან დაბრუნდა, ოსმალეთის ტახტზე უკვე ოსმანი იჯდა. მან მშვიდად დაიწყო ოსმალეთის მართვა, მაგრამ 1619 წლის 18 იანვარს დიდი ვეზირი კვლავ ქარა მეჰმედ-ფაშა გახდა. ჰალილ-ფაშა კი მესამედ დანიშნეს კაპუდან-ფაშად.

ოსმანის ბრძანებით ჰალილმა ვენეციის ფლოტს შეუტია. ორ წლიანი მმართველობის შემდეგ, ჰალილს კვლავ შესთავაზეს დიდი ვეზირის პოსტი, მაგრამ მან უარი განაცხადა. სწორედ ამავე წელს ჩამოაგდეს ოსმან II ტახტიდან და კვლავ მუსტაფა დააბრუნეს. ერთი წლის შემდეგ ტახტი მურად IV-მ დაიკავა.

1626 წლის 1 დეკემბერს ის მეორედ გახდა დიდი ვეზირი და ეს პოსტი 1628 წლის 6 აპრილამდე შეინარჩუნა. დამატი ჰალილ-ფაშა გარდაიცვალა 1629 წლის 5 აგვისტოს.

• Danişmend, İsmail Hâmi (1971) Osmanlı Devlet Erkânı, İstanbul:Türkiye Yayınevi, say..
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, (1954) Osmanlı Tarihi III. Cilt, 2. Kısım , XVI. Yüzyıl Ortalarından XVII. Yüzyıl Sonuna kadar), Ankara: Türk Tarih Kurumu (Altıncı Baskı 2011 ISBN 978-975-16-0010) say.370-373

ხ • გ • რ ოსმალეთის იმპერიის დიდი ვეზირები ხ • გ • რ ოსმალეთის იმპერიის დიდი ვეზირები – წარმოშობა (1299–1453) ალაედინ-ფაშა (1320–1331) ნიზამუდინ აჰმედ-ფაშა (1331–1348) ჰაჯი-ფაშა (1348–1349) სინანუდინ ფაქიჰ იუსუფ-ფაშა (1349–1364) ქარა ჰალილ-ფაშა (1364–1387) ჩანდარლი ალი-ფაშა (1387–1406) იმამზადე ჰალილ-ფაშა (1406–1413) ამასიალი ბაიაზიდ-ფაშა (1413–1421) ჩანდარლი იბრაჰიმ-ფაშა (1421–1429) ქოჯა მეჰმედ ნიზამუდინ-ფაშა (1429–1439) ჩანდარლი ჰალილ-ფაშა (1439–1453) ხ • გ • რ ოსმალეთის იმპერიის დიდი ვეზირები – განვითარება (1453–1606) ზაგანოს-ფაშა (1453–1456) ველი მაჰმუდ-ფაშა (1456–1466) რუმ მეჰმედ-ფაშა (1466–1469) ისჰაკ-ფაშა (1469–1472) ველი მაჰმუდ-ფაშა (1472–1474) გედიკ აჰმედ-ფაშა (1474–1477) ქარამანლი მეჰმედ-ფაშა (1477–1481) ისჰაკ-ფაშა (1481–1482) ქოჯა დავუდ-ფაშა (1482–1497) ჰერსეკზადე აჰმედ-ფაშა (1497–1498) ჩანდარლი იბრაჰიმ-ფაშა (1498–1499) მესიჰ-ფაშა (1499–1501) ჰადიმ ალი-ფაშა (1501–1503) ჰერსეკზადე აჰმედ-ფაშა (1503–1506) ჰადიმ ალი-ფაშა (1509–1511) ჰერსეკზადე აჰმედ-ფაშა (1511) ქოჯა მუსტაფა-ფაშა (1511–1512) ჰერსეკზადე აჰმედ-ფაშა (1512–1514) დუკაკინზადე აჰმედ-ფაშა (1514–1515) ჰერსეკზადე აჰმედ-ფაშა (1515–1516) ჰადიმ სინან-ფაშა (1516–1517) დევშირმე იუნუს-ფაშა (1517) ფირი მეჰმედ-ფაშა (1517–1523) პარგელი იბრაჰიმ-ფაშა (1523–1536) აიას მეჰმედ-ფაშა (1536–1539) ლიუთფი-ფაშა (1539–1541) ჰადიმ სულეიმან-ფაშა (1541–1544) დამატი რუსტემ-ფაშა (1544–1553) ქარა აჰმედ-ფაშა (1553–1555) დამატი რუსტემ-ფაშა (1555–1561) სემიზ ალი-ფაშა (1561–1565) სოკოლუ მეჰმედ-ფაშა (1565–1579) სემიზ აჰმედ-ფაშა (1579–1580) ლალა მუსტაფა-ფაშა (1580) ქოჯა სინან-ფაშა (1580–1582) ქანიჟელი სიავუშ-ფაშა (1582–1584) ოზდემიროღლუ ოსმან-ფაშა (1584–1585) ჰადიმ მესიჰ-ფაშა (1585–1586) ქანიჟელი სიავუშ-ფაშა (1586–1589) ქოჯა სინან-ფაშა (1589–1591) ფერჰად-ფაშა (1591–1592) ქანიჟელი სიავუშ-ფაშა (1592–1593) ქოჯა სინან-ფაშა (1593–1595) ფერჰად-ფაშა (1595) ქოჯა სინან-ფაშა (1595) ლალა მეჰმედ-ფაშა (1595) ქოჯა სინან-ფაშა (1595–1596) დამატი იბრაჰიმ-ფაშა (1596) ჯიგალაზადე იუსუფ სინან-ფაშა (1596) დამატი იბრაჰიმ-ფაშა (1596–1597) ჰადიმ ჰასან-ფაშა (1597–1598) ჯერაჰ მეჰმედ-ფაშა (1598–1599) დამატი იბრაჰიმ-ფაშა (1599–1601) იემიშჩი ჰასან-ფაშა (1601–1603) იავუზ ალი-ფაშა (1603–1604) სოკოლუზადე ლალა მეჰმედ-ფაშა (1604–1606) ხ • გ • რ ოსმალეთის იმპერიის დიდი ვეზირები – სტაგნაცია (1606–1699) დერვიშ მეჰმედ-ფაშა (1606) ქუიუჯუ მურად-ფაშა (1606–1611) ნასუჰ-ფაშა (1611–1614) ქარა მეჰმედ-ფაშა (1614–1616) დამატი ჰალილ-ფაშა (1616–1619) ქარა მეჰმედ-ფაშა (1619–1619) გიუზელჯე ალი-ფაშა (1619–1621) ოჰრილი ჰუსეინ-ფაშა (1621) დილავერ-ფაშა (1621–1622) ქარა დავუდ-ფაშა (1622) მერე ჰუსეინ-ფაშა (1622) ლეფქელი მუსტაფა-ფაშა (1622) გურჯი ჰადიმ მეჰმედ-ფაშა (1622–1623) მერე ჰუსეინ-ფაშა (1623) ქემანქეშ ქარა ალი-ფაშა (1623–1624) ჩერქეს მეჰმედ-ფაშა (1624–1625) ჰაფიზ აჰმედ-ფაშა (1625–1626) დამატი ჰალილ-ფაშა (1626–1628) ექრემ ჰუსრევ-ფაშა (1628–1631) ჰაფიზ აჰმედ-ფაშა (1631–1632) თოფალ რეჯეფ-ფაშა (1632) თაბანიასი მეჰმედ-ფაშა (1632–1637) ბაირამ-ფაშა (1637–1638) თაიარ მეჰმედ-ფაშა (1638) ქემანქეშ მუსტაფა-ფაშა (1638–1644) სულთანზადე მეჰმედ-ფაშა (1644–1645) ნევესინლი სალიჰ-ფაშა (1645–1647) ქარა მუსა-ფაშა (1647) ჰეზარფარე აჰმედ-ფაშა (1647–1648) სოფუ მეჰმედ-ფაშა (1648–1649) ქარა მურად-ფაშა (1649–1650) მელექ აჰმედ-ფაშა (1650–1651) აბაზა სიავუშ-ფაშა I (1651) გურჯი მეჰმედ-ფაშა (1651–1652) თარჰონჯუ აჰმედ-ფაშა (1652–1653) ქოჯა დერვიშ მეჰმედ-ფაშა (1653–1654) იბშირ მუსტაფა-ფაშა (1654–1655) ქარა მურად-ფაშა (1655) ერმენი სულეიმან-ფაშა (1655) გაზი ჰუსეინ-ფაშა (1656) ზურნაზენ მუსტაფა-ფაშა (1656) აბაზა სიავუშ-ფაშა I (1656) ბოინუიარალი მეჰმედ-ფაშა (1656) ქოფრიულიუ მეჰმედ-ფაშა (1656–1661) ქოფრიულიუ ფაზილ აჰმედ-ფაშა (1661–1676) ქარა მუსტაფა-ფაშა (1676–1683) ბაიბურთლუ ქარა იბრაჰიმ-ფაშა (1683–1685) სარი სულეიმან-ფაშა (1685–1687) აბაზა სიავუშ-ფაშა II (1687–1688) აიაშლი ისმაილ-ფაშა (1688) ბექრი მუსტაფა-ფაშა (1688–1689) ქოფრიულიუ ფაზილ მუსტაფა-ფაშა (1689–1691) ბაჰადირზადე არაბაჯი ალი-ფაშა (1691–1692) ჩალიქ ალი-ფაშა (1692–1693) ბოზოქლუ მუსტაფა-ფაშა (1694) სიურმელი ალი-ფაშა (1694–1695) ელმას მეჰმედ-ფაშა (1695–1697) ქოფრიულიუ ამჯაზადე ჰუსეინ-ფაშა (1697–1702) ხ • გ • რ ოსმალეთის იმპერიის დიდი ვეზირები – დაკნინება (1699–1792) დალთაბან მუსტაფა-ფაშა (1702–1703) რამი მეჰმედ-ფაშა (1703) სუჰრაბლი ქავანოზ ნიშანჯი აჰმედ-ფაშა (1703) დამატი ჰასან-ფაშა (1703–1704) ქალაილიქოზ ჰაჯი აჰმედ-ფაშა (1704) ბალთაჯი მეჰმეთ-ფაშა (1704–1706) ჩორლულუ ალი-ფაშა (1706–1710) ქოფრიულიუ ნუმან-ფაშა (1710) ბალთაჯი მეჰმედ-ფაშა (1710–1711) გურჯი იუსუფ-ფაშა (1711–1712) სილაჰდარ სულეიმან-ფაშა (1712–1713) ჰოჯა იბრაჰიმ-ფაშა (1713) სილაჰდარ დამატი ალი-ფაშა (1713–1716) ჰაჯი ჰალილ-ფაშა (1716–1717) თევქი ნიშანჯი მეჰმედ-ფაშა (1717–1718) ნევშეჰირლი დამატი იბრაჰიმ-ფაშა (1718–1730) სილაჰდარ დამატი მეჰმედ-ფაშა (1730–1731) ქაბაქულაქ იბრაჰიმ-ფაშა (1731) თოფალ ოსმან-ფაშა (1731–1732) ჰექიმოღლუ ალი-ფაშა (1732–1735) გურჯი ისმაილ-ფაშა (1735–1736) სილაჰდარ სეიიდ მეჰმედ-ფაშა (1736–1737) მუჰსინზადე აბდულა-ფაშა (1737) იეჟენ მეჰმედ-ფაშა (1737–1739) ივაზ მეჰმედ-ფაშა (1739–1740) ნიშანჯი აჰმედ-ფაშა (1740–1742) ჰექიმოღლუ ალი-ფაშა (1742–1743) სეიიდ ჰასან-ფაშა (1743–1746) თირიაქი ჰაჯი მეჰმედ-ფაშა (1746–1747) სეიიდ აბდულა-ფაშა (1747–1750) დივითდარ მეჰმედ ემინ-ფაშა (1750–1752) ჩორლულუ ქოსე ბაჰირ მუსტაფა-ფაშა (1752–1755) ჰექიმოღლუ ალი-ფაშა (1755) ნაილი აბდულა-ფაშა (1755) სილჰდარ ბიიქლი ალი-ფაშა (1755) ირმისექიზზადე მეჰმედ საიდ-ფაშა (1755–1756) ჩორლულუ ქოსე ბაჰირ მუსტაფა-ფაშა (1756–1757) ქოჯა რაგიპ-ფაშა (1757–1763) თევქი ჰამზა ჰამიდ-ფაშა (1763) ჩორლულუ ქოსე ბაჰირ მუსტაფა-ფაშა (1763–1765) მუჰსინზადე მეჰმედ-ფაშა (1765–1768) სილაჰდარ ჰამზა მაჰირ-ფაშა (1768) იალიქჩიზადე მეჰმედ ემინ-ფაშა (1768–1769) მოლდოვანჯი ალი-ფაშაAli Pasha (1769) ივაზადე ჰალილ-ფაშაHalil Pasha (1769–1770) სილაჰდარ მეჰმედ-ფაშა (1770–1771) მუჰსინზადე მეჰმედ-ფაშა (1771–1774) იზეთ მეჰმედ-ფაშა (1774–1775) მორალი დერვიშ მეჰმედ-ფაშა (1775–1777) დარენდელი ჯებეჯიზადე მეჰმედ-ფაშა (1777–1778) ქალაფათ მეჰმედ-ფაშა (1778–1779) სილაჰდარ ქარავეზირ სეიიდ მეჰმედ-ფაშაa (1779–1781) იზეთ მეჰმედ-ფაშა (1781–1782) იეჟენ ჰაჯი მეჰმედ-ფაშა (1782) ჰალილ ჰამიდ-ფაშა (1782–1785) ჰაზინედარ შაჰინ ალი-ფაშა (1785–1786) ქოჯა იუსუფ-ფაშა (1786–1789) ქეთიუდა მეით ჰასან-ფაშა (1789) ჯეზაირლი გაზი ჰასან-ფაშა (1789–1790) ჩელებიზადე შერიფ ჰასან-ფაშა (1790–1791) ქოჯა იუსუფ-ფაშა (1791–1792) ხ • გ • რ ოსმალეთის იმპერიის დიდი ვეზირები – დასასრული (1792–1922) დამატი მელექ მეჰმედ-ფაშა (1792–1794) საფრანბოლულუ იზეთ მეჰმეთ-ფაშა (1794–1798) ქორ იუსუფ ზიაუდინ-ფაშა (1798–1805) ჰაფიზ ისმაილ-ფაშა (1805–1806) იბრაჰიმ ჰილმი-ფაშა (1806–1807) ჩელები მუსტაფა-ფაშა (1807–1808) ალემდარ მუსტაფა-ფაშა (1808) ჩავუშბაში მემიშ-ფაშა (1808–1809) ქორ იუსუფ ზიაუდინ-ფაშა (1809–1811) ლაზი აზიზ აჰმედ-ფაშა (1811–1812) ჰურშიდ-ფაშა (1812–1815) მეჰმედ ემინ რაუფ-ფაშა (1815–1818) ბურდურლუ დერვიშ მეჰმედ-ფაშა (1818–1820) სეიდ ალი-ფაშა (1820–1821) ბენდერლი ალი-ფაშა (1821) ჰაჯი სალიჰ-ფაშა (1821–1822) დელი აბდულა-ფაშა (1822–1823) სილაჰდარ ალი-ფაშა (1823) მეჰმედ საიდ გალიფ-ფაშა (1823–1824) მეჰმედ სელიმ-ფაშა (1824–1828) თოფალ იზეთ მეჰმედ-ფაშა (1828–1829) რეშიდ მეჰმედ-ფაშა (1829–1833) მეჰმედ ემინ რაუფ-ფაშა (1833–1839) ქოჯა ჰუსრევ მეჰმედ-ფაშა (1839–1840) მეჰმედ ემინ რაუფ-ფაშა (1840–1841) თოფალ იზეთ მეჰმედ-ფაშა (1841–1842) მეჰმედ ემინ რაუფ-ფაშა (1842–1846) მუსტაფა რეშიდ-ფაშა (1846–1848) იბრაჰიმ სარიმ-ფაშა (1848) მუსტაფა რეშიდ-ფაშა (1848–1852) მეჰმედ ემინ რაუფ-ფაშა (1852) მუსტაფა რეშიდ-ფაშა (1852) მეჰმედ ემინ აალი-ფაშა (1852) დამატი მეჰმედ ალი-ფაშა (1852–1853) მუსტაფა ნაილი-ფაშა (1853–1854) ქიბრისლი მეჰმედ ემინ-ფაშა (1854) მუსტაფა რეშიდ-ფაშა (1854–1855) მეჰმედ ემინ აალი-ფაშა (1855–1856) მუსტაფა რეშიდ-ფაშა (1856–1857) მუსტაფა ნაილი-ფაშა (1857) მუსტაფა რეშიდ-ფაშა (1857–1858) მეჰმედ ემინ აალი-ფაშა (1858–1859) ქიბრისლი მეჰმედ ემინ-ფაშა (1859) მეჰმედ რუშდი-ფაშა (1859–1860) ქიბრისლი მეჰმედ ემინ-ფაშა (1860–1861) მეჰმედ ემინ აალი-ფაშა (1861) მეჰმედ ფუად-ფაშა (1861–1866) იუსუფ ქამილ-ფაშა (1863) მეჰმედ ფუად-ფაშა (1863–1866) მეჰმედ რუშდი-ფაშა (1866–1867) მეჰმედ ემინ აალი-ფაშა (1866–1871) მაჰმუდ ნედიმ-ფაშა (1871–1872) მიდჰათ-ფაშა (1872) მეჰმედ რუშდი-ფაშა (1872–1873) აჰმედ ესად-ფაშა (1873) შირვანლიზადე მეჰმედ რუშდი-ფაშა (1873–1874) ჰუსეინ ავნი-ფაშა (1874–1875) აჰმედ ესად-ფაშა (1875) მაჰმუდ ნედიმ-ფაშა (1875–1876) მეჰმედ რუშდი-ფაშა (1876–1876) მიდჰათ-ფაშა (1876–1877) იბრაჰიმ ედჰემ-ფაშა (1877–1878) აჰმედ ჰამდი-ფაშა (1878) აჰმედ ვეფიქ-ფაშა (1878) მეჰმედ სადიქ-ფაშა (1878) მეჰმედ რუშდი-ფაშა (1878) საფეთ-ფაშა (1878) ჰაირედინ-ფაშა (1878–1879) აჰმედ არიფი-ფაშა (1879) მეჰმედ საიდ-ფაშა (1879–1880) ქადრი-ფაშა (1880) მეჰმედ საიდ-ფაშა (1880–1882) აბდურაჰმან ნურედინ-ფაშა (1882) მეჰმედ საიდ-ფაშა (1882) აჰმედ ვეფიქ-ფაშა (1882) მეჰმედ საიდ-ფაშა (1882–1885) ქამილ-ფაშა (1885–1891) აჰმედ ჯევად-ფაშა (1891–1895) მეჰმედ საიდ-ფაშა (1895) ქამილ-ფაშა (1895) ჰალილ რიფათ-ფაშა (1895–1901) მეჰმედ საიდ-ფაშა (1901–1903) მეჰმედ ფერიდ-ფაშა (1903–1908) მეჰმედ საიდ-ფაშა (1908) ქამილ-ფაშა (1908–1909) ჰუსეინ ჰილმი-ფაშა (1909) აჰმეთ თევფიქ-ფაშა (1909) ჰუსეინ ჰილმი-ფაშა (1909–1910) იბრაჰიმ ჰაქი-ფაშა (1910–1911) მეჰმედ საიდ-ფაშა (1911–1912) აჰმედ მუჰთარ-ფაშა (1912) ქამილ-ფაშა (1912–1913) მაჰმუდ შევქეთ-ფაშა (1913) საიდ ჰალიმ-ფაშა (1913–1917) თალაათ-ფაშა (1917–1918) აჰმედ იზეთ-ფაშა (1918) აჰმეთ თევფიქ-ფაშა (1918–1919) დამატი ფერიდ-ფაშა (1919) ალი რიზა-ფაშა (1919–1920) სალიჰ ჰულუსი-ფაშა (1920) დამატი ფერიდ-ფაშა (1920) აჰმეთ თევფიქ-ფაშა (1920–1922)