თეოდორ მომზენი

თეოდორ მომზენი
გერმ. Theodor Mommsen
დაბადების თარიღი	30 ნოემბერი, 1817(1817-11-30)[1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [11]
დაბადების ადგილი	გარდინგი, შლეზვიგი
გარდაცვალების თარიღი	1 ნოემბერი, 1903(1903-11-01)[1] [2] [3] [4] [5] [9] [11] (85 წლის)
გარდაცვალების ადგილი	შარლოტენბურგი, გერმანიის იმპერია
დასაფლავებულია	Dreifaltigkeitskirchhof II
საქმიანობა	იურისტი, ძველი მსოფლიოს ისტორიკოსი
ენა	გერმანული ენა
ეროვნება	გერმანელები
მოქალაქეობა	პრუსიის სამეფო Duchy of Schleswig
ალმა-მატერი	კილის უნივერსიტეტი და Christianeum
Magnum opus	The History of Rome და Corpus Inscriptionum Latinarum
ჯილდოები	ნობელის პრემია ლიტერატურაში[12] [13] , ორდენი ხელოვნებისა და მეცნიერების სფეროებში შეტანილი წვლილისათვის, ბავარიის მაქსიმიალიანის ორდენი სამეცნიერო და სახელოვნებო მიღწევებისათვის და honorary citizen of Rome
მეუღლე	მარი ავგუსტა მომზენი
შვილ(ებ)ი	კარლ მომზენი
ნათესავ(ებ)ი	ულრიხ ფონ ვილამოვიც-მიოლენდორფი
თეოდორ მომზენი ვიკისაწყობში

თეოდორ მომზენი (გერმ. Theodor Mommsen; დ. 30 ნოემბერი, 1817, გარდინგი — გ.1 ნოემბერი, 1903, შარლოტენბურგი) — გერმანელი ისტორიკოსი, ძველი რომის ისტორიისა და რომის სამართლის სპეციალისტი.

მღვდლის შვილი ლაიფციგის (1848-იდან), ციურიხის (1852-იდან), ბრესლაუს (ვროცლავი; 1954-დან), ბერლინის (1858-1903) უნივერსიტეტების პროფესორი. 1848-1849 წლების რევოლუციის დროს გერმანიის ბურჟუაზიის მარცხენა ფლანგს მიემხრო, მოითხოვდა შლეზვიგის შეერთებას პრუსიასთან, რედაქტორობდა შლეზვინ-ჰოლშტაინის დროებითი მთავრობის ორგანოს . პრუსიის ლანდტაგის (1863-1866 და 1873-1879) და გერმანიის რაიხსტაგის (1881-1884) დეპუტატი პროგრესისტების პარტიისაგან.

მომზენის ცნობილი ნაშრომის „რომის ისტორია“, რომელშიც მან დაასაბუთა და განავითარა „დემოკრატიული მონარქიის“ იდეა; მომზენის აზრით, ეს იდეა საუკეთესოდ იყო განხორციელებული იულიუს კეისრის დიქტატურის სახით. რომის ისტორია გადმოცემულია ძვ. წ. 46-მდე. მე-4 ტომი არ გამოქვეყნებულა. მე-5 ტომში რომის იმპერიის ეპოქის პროვინციის ისტორიაა მიმოხილული. თხზულება დაწერილია პოპულარულ ენაზე, სხარტად, შეიცავს დიდძალ ფაქტობრივ მასალას.

მომზენი ძირითადად სამხედრო-პოლიტიკურ ისტორიას იკვლევდა, თუმცა სოციალური ისტორიის ელემენტებსაც შეეხო. განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებდა დიდ ადამიანებს (ალექსანდრე მაკედონელი, ჰანიბალი, გაიუს გრაკქუსი, იულიუს კეისარი და სხვა). მომზენს ეკუთვნის 1500-ზე მეტი შრომა, გამოკვლეული აქვს რომის ისტორიის თითქმის ყველა საკითხი — სახელმწიფო სამართალი, ნუმიზმატიკა, ეპიგრაფიკა, ქრონოლოგია, მეტროლოგია, ლიტერატურა, ლინგვისტიკა.

მომზენის ინიციატივით და ხელმძღვანელობით დაიწყეს ლათინური წარწერების კრებულის („Corpus Inscriptionum latinarum“) გამოცემა (1863-იდან). ნობელის პრემიის ლაურეატი (1902).

თეოდორ მომზენმა გაილაშქრა „ფსევდოდოქტორების“ წინააღმდეგ და ამგვარ ცრუმეცნიერულ დამოკიდებულებას ისტორიის სამეცნიერო, პროფესიონალური კვლევა დაუპირისპირა. ის განსაკუთრებული აკულატურობით უდგებოდა დოკუმენტური წყაროების დამუშავებას და ზედმიწევნით მკაცრად იცავდა სიზუსტეს ისტორიული ფაქტების დადგენის საქმეში. თუმცა, ისტორიული დეტალების დიდოსტატს, მომზენს, მისმა მთავარმა ისტორიულმა ნაშრომმა - „რომის ისტორია“, აღიარება მოუტანა, როგორც მხატვრული სიტყვის ოსტატს. 1954-1956 წლებში გამოქვეყნებულ ამ დაუმთავრებელ ნაწარმოებს 1902 წელს ნობელის პრემია მიენიჭა ლიტერატურის დარგში.

თეოდორ მომზენის დაინტერესება რომის ისტორიით, განსაკუთრებით კი იულიუს კეისრის ფიგურით (მომზენი აშკარად გამოკვეთილი „ცეზარისტი“ იყო, იგი განადიდებდა იულიუს კეისარს, მას „გამორჩეულ კაცსა“ და „გენიოსს“ უწოდებდა), განპირობებული იყო მომზენის თანამედროვე პრუსიაში არსებული საერთო საზოგადოებრივ-პოლიტიკური სულისკვეთებით.

• ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 7, თბ., 1984. — გვ. 86.

ხ • გ • რ ნობელის პრემიის ლაურეატები ლიტერატურაში 1901–1925 სიული პრიუდომი (1901) • თეოდორ მომზენი (1902) • ბიორნსტიერნე ბიორნსონი (1903) • ფრედერიკ მისტრალი / ხოსე ეჩეგარაი (1904) • ჰენრიკ სენკევიჩი (1905) • ჯოზუე კარდუჩი (1906) • რადიარდ კიპლინგი (1907) • რუდოლფ ოიკენი (1908) • სელმა ლაგერლოფი (1909) • პაულ ფონ ჰაიზე (1910) • მორის მეტერლინკი (1911) • გერჰარტ ჰაუპტმანი (1912) • რაბინდრანათ თაგორი (1913) • რომენ როლანი (1915) • ვერნერ ფონ ჰეიდენსტამი (1916) • კარლ გელერუპი / ჰენრიკ პონტოპიდანი (1917) • კარლ შპიტელერი (1919) • კნუტ ჰამსუნი (1920) • ანატოლ ფრანსი (1921) • ხაკინტო ბენავენტე (1922) • უ. ბ. იეიტსი (1923) • ვლადისლავ რეიმონტი (1924) • ჯორჯ ბერნარდ შოუ (1925) 1926–1950 გრაცია დელედა (1926) • ანრი ბერგსონი (1927) • სიგრიდ უნსეტი (1928) • თომას მანი (1929) • სინკლერ ლუისი (1930) • ერიკ აქსელ კარლფელდტი (1931) • ჯონ გოლზუორთი (1932) • ივანე ბუნინი (1933) • ლუიჯი პირანდელო (1934) • იუჯინ ო’ნილი (1936) • როჟე მარტინ დიუ გარი (1937) • პერლ ბაკი (1938) • ფრანს ემილ სილანპაა (1939) • იოჰანეს ვილჰელმ იენსენი (1944) • გაბრიელა მისტრალი (1945) • ჰერმან ჰესე (1946) • ანდრე ჟიდი (1947) • ტომას სტერნზ ელიოტი (1948) • უილიამ ფოლკნერი (1949) • ბერტრან რასელი (1950) 1951–1975 პერ ლაგერკვისტი (1951) • ფრანსუა მორიაკი (1952) • უინსტონ ჩერჩილი (1953) • ერნესტ ჰემინგუეი (1954) • ჰალდორ ლაქსნესი (1955) • ხუან რამონ ხიმენესი (1956) • ალბერ კამიუ (1957) • ბორის პასტერნაკი (1958) • სალვატორე კვაზიმოდო (1959) • სენ-ჟონ პერსი (1960) • ივო ანდრიჩი (1961) • ჯონ სტეინბეკი (1962) • გიორგოს სეფერისი (1963) • ჟან-პოლ სარტრი (უარი თქვა ჯილდოზე) (1964) • მიხეილ შოლოხოვი (1965) • შმუელ აგნონი / ნელი ზაქსი (1966) • მიგელ ანხელ ასტურიასი (1967) • იასუნარი კავაბატა (1968) • სემიუელ ბეკეტი (1969) • ალექსანდრე სოლჟენიცინი (1970) • პაბლო ნერუდა (1971) • ჰაინრიხ ბიოლი (1972) • პატრიკ უაიტი (1973) • ეივინდ იუნსონი / ჰარი მარტინსონი (1974) • ეუჟენიო მონტალე (1975) 1976–2000 სოლ ბელოუ (1976) • ვისენტე ალეიქსანდრე (1977) • ისააკ ბაშევის ზინგერი (1978) • ოდისეას ელიტისი (1979) • ჩესლავ მილოში (1980) • ელიას კანეტი (1981) • გაბრიელ გარსია მარკესი (1982) • უილიამ გოლდინგი (1983) • იაროსლავ სეიფერტი (1984) • კლოდ სიმონი (1985) • უოლე შოინკა (1986) • იოსიფ ბროდსკი (1987) • ნაჯიბ მაჰფუზი (1988) • კამილო ხოსე სელა (1989) • ოქტავიო პასი (1990) • ნადინ გორდიმერი (1991) • დერეკ უოლკოტი (1992) • ტონი მორისონი (1993) • კენძაბურო ოე (1994) • შეიმას ჰინი (1995) • ვისლავა შიმბორსკა (1996) • დარიო ფო (1997) • ჟოზე სარამაგო (1998) • გიუნტერ გრასი (1999) • გაო სინძიანი (2000) 2001–დღემდე ვიდიადჰარ ნაიპოლი (2001) • იმრე კერტესი (2002) • ჯონ მაქსველ კუტზეე (2003) • ელფრიდე იელინეკი (2004) • ჰაროლდ პინტერი (2005) • ორჰან ფამუქი (2006) • დორის ლესინგი (2007) • ჟან-მარი გუსტავ ლე კლეზიო (2008) • ჰერტა მიულერი (2009) • მარიო ვარგას ლიოსა (2010) • ტომას ტრანსტრიომერი (2011) • მო იენი (2012) • ელის მანრო (2013) • პატრიკ მოდიანო (2014) • სვეტლანა ალექსიევიჩი (2015) • ბობ დილანი (2016) • იშიგურო კაძუო (2017) • ოლგა ტოკარჩუკი (2018) • პეტერ ჰანდკე (2019) • ლუიზა გლიუკი (2020) • აბდულრაზაკ გურნა (2021) • ანი ერნო (2022) • იუნ ფოსე (2023) • ჰან კანი (2024)

ხ • გ • რ ← 1902 წლის ნობელის პრემიის ლაურეატები → ფიზიოლოგია და მედიცინა რონალდ როსი (დიდი ბრიტანეთი) ფიზიკა ჰენდრიკ ლორენცი პიტერ ზეემანი (ნიდერლანდები) ქიმია ემილ ფიშერი (გერმანიის იმპერია) ლიტერატურა თეოდორ მომზენი (გერმანიის იმპერია) მშვიდობა ელი დიუკომენი შარლ ალბერ გობა (შვეიცარია) ეკონომიკა გაიცემა 1969 წლიდან.