Senegal

Senegal
République du Sénégal
Standardo di Senegal	Blazono di Senegal
Nacionala himno:
Pincez Tous vos Koras, Frappez les Balafons
Urbi:
Chefurbo:	Dakar
· Habitanti:	1 438 275 (2021)
Precipua urbo:	Dakar
Lingui:
Oficala lingui:	Franca
Guvernerio:
Tipo:	Republiko
· Prezidanto:	Bassirou Diomaye Faye
· Chefministro:	Ousmane Sonko
Surfaco: (87ma maxim granda)
· Totala:	196 723 km²
· Aquo:	2,1 %
Habitanti: (72ma maxim granda)
· Totala:	17 196 308[1] (2021)
· Denseso di habitantaro:	68,7 hab./km²
Plusa informi:
Valuto:	Franko CFA di Westal Afrika
Veho-latero:	dextre
ISO:	SN
	SEN
	686
Reto-domeno:	.sn

Senegal esas lando jacanta an westal Afrika. Ol havas kom vicini Mauritania norde, Mali este, e Guinea e Guinea Bisau sude. Weste jacas Atlantiko. Gambia formacas virtual inkluzajo en Senegal, penetrante plu kam 300 km interne, e preske separas komplete la regiono Casamance de la cetera lando.

Bazala fakti pri Senegal.

La regiono di nuna Senegal konocesis kom Supra Guinea dal Europana komercisti. Pro ne existar skribita historio pri l'epoko ante l'arivo dil Europani, la historio di la regiono esas konocata precipue per arkeologiala exkavuri, e per relati skribita en Araba linguo. Ta fonti indikas ke Senegal komence populizesis de nordo e de esto til sudo e westo, tra diversa migradi di la populi Wolof, Fulani e Serer. Parto de lua teritorio ank apartenis al imperio Ghana e pose al imperio Mali.

Diversa Europana nacioni, exemple Portugal, Nederlando ed Anglia, konkurencis por komercar en la regiono til 1677, kande Francia okupis importanta punto por komercar sklavi, l'insulo Gorée, proxim la nuna Dakar. Francia komencis explorar l'internajo di nuna Senegalana teritorio erste dum la yari 1850a.

En 1959 Senegal e Franca Sudan unionesis por formacar la Federuro Mali, qua nedependanteskis de Francia ye la 20ma di junio 1960. Pro interna desfacilesi, la Federuro ruptis, e Senegal nedependanteskis ye la 20ma di agosto 1960. Léopold Sédar Senghor divenis l’unesma prezidanto di la lando en septembro sam yaro. Senghor e la chefministro Mamadou Dia guvernis per parlamentala sistemo.

Senegal unionis kun Gambia dum kurta periodo, de la 1ma di februaro 1982 til 1989, e li formacis la Kunfederuro di Senegambia.

Abdou Diouf esis prezidanto di la lando de 1981 til 2000. Il stimulis larja politikala partopreno, diminutis guvernal interveno en l'ekonomio ed expansis diplomacala relati kun altra landi, nome altra developanta landi. En 1999, Diouf vinkesis dal chefo dil opozantaro, Abdoulaye Wade, per elekti judikata kom libera e yusta. Duesmafoye la transito dil povo esis pacoza en la lando. En 2004 la prezidanto Wade anuncis ke ilu signatus paco-pakto kun la movado pri libereso di Casamance, regiono sude de la lando. Tamen, ta pakto ne signatesis til nun.

La nuna konstituco di Senegal adoptesis en 2001, pos plebicito. Segun ol, la lando esas prezidantala unesala republiko. La chefo di stato e chefo di guvernerio esas la prezidanto, qua elektesas dal populo por 5-yara periodo (antee, lu elektesis por 7 yari). L'exekutiva povo koncentresas en l'ofico di prezidanto, qua anke selektas lokala administreri. Til la 14ma di mayo 2019, la chefministro esis chefo di guvernerio. Lokala Mohamedana chefi, nomizita marabouts, ank exercas politikala influi, nome dum l'administrado di Abdoulaye Wade.

Pos 2012, la legifala povo konsistas ek la Nacional Asemblitaro, parlamento kun unika chambro havanta 165 membri, qui elektesas dal populo por 5 yari. Antee, la parlamento konsistis ek du chambri: la chambro di deputati kun 120 membri, e la senato kun 100 membri. Existas plua kam 80 politikala partisi en Senegal.

La maxim alta korti dil judiciala povo esas la Korto Komercala e la Korto di Kasaco. La membri di la Korto di Kasaco indikesas dal prezidanto.

Senegal esas lando en westal Afrika sude del fluvio Senegal, jacanta inter la latitudi 12° e 17°N, e la longitudi 11° e 18°W. Lua teritorio esas poke min vasta kam olta di Sudal Dakota.^[2] La precipua peizajo de lua reliefo esas la basa tereni di Sahel, kun kolineti sude de la lando. Ibe jacas la maxim alta monto di la lando, kun 684 metri di altitudo.

La precipua fluvii esas Senegal, Gambia e Casamance. La chef-urbo di la lando, Dakar, jacas an la peninsulo Cap-Vert, la maxim westala punto de Afrikana kontinento.

La dominacanta klimato di la lando esas tropikala, kun du sezoni, influata da varma e sika venti qui suflas denorde (harmattan) de decembro til aprilo, e la pluvoza sezono qua iras de junio til oktobro. La mezavalora pluvo-quanto yarala en Dakar esas 600 mm. En Casamance la klimato esas plu pluvoza kam l'altra regioni di Senegal. Ibe, la pluvo-quanto superiras 1200 mm, e la dominacanta klimato esas tropikala di savano. En Tambacounda ed altra regioni nord-este de la lando proxim la frontiero kun Mali, la peizajo esas dezerto e la temperaturi povas atingar 54 °C.

La precipua fonti di revenuo esas fisho, fosfato, arakido, e turismo. La precipua industrii esas: alimenti, produktado di minerali, cemento, kemiala dungo, kemiala produkti, texuri, rafinado di petrolo, e turismo.

Segun statistiki de The World Factbook por julio 2018, Senegal havis 15 020 945 habitanti. Segun etnio, esis 37,1% esas Wolof, 26,2% esas Pular, e 17% esas Serenka. Altra etnii esas Mandinka (5,6%), Jola (4,5%), e Soninke (1,4%). Altri, inkluzite Europani e decendanti di Libanani esas 8,3%.^[2]

La linguo oficala esas la Franca. Altra lingui parolata esas Wolof, Jola e Mandika.^[2]

La maxim praktikata religio esas islamo: 95,9% de la habitantaro apartenas ad un ek la 4 precipua fratesi Mohamedana. Kristani esas 4,1%, precipue katoliki.^[2]

Segun la konstituco Senegalana, omna pueri darfas studiar gratuite, e la yuro pri studiar esas obligema por pueri ed adolecanti til 16 yari. Tamen, iliterateso esas granda, nome inter mulieri.

Pro lua vasta litoro en l'Atlantiko, fisho esas importanta nutrivo en la koquarto di Senegal. Hano, mutonokarno, pizi, ovi e karno ank uzesas en lua koquarto, ma ne porko, pro la granda habitantaro Mohamedana. Kuskuzo, blanka rizo, patato, lensi, blanka fazoli e multa legumi ank uzesas. Deseri esas multe richa e havas Franca influi.

Senegal konocesas pro lua muzikala tradiciono, e la danso mbalax, qua originis de tradicioni Serer, populareskis da Youssou N'Dour, Omar Pene, ed altra artisti. Youssou N'Dour mixis Kubana muziko kun Afrikana influi. Altra importanta artisti e grupi esas Ismaël Lô, Cheikh Lô, Touré Kunda ed Orchestra Baobab. Dum la yari 1990a, hip hop kantata en Wolof, Franca ed Angla populareskis, nome la bando Positive Black Soul.

La literaturo di Senegal esas un ek la maxim importanta de westal Afrika, e skribesas precipue en la Franca, ma existas verki skribita en l'Araba, Wolof e Pulaar. La prezidanto Léopold Sédar Senghor ank esis notora poeto ed importanta defensero de la Franca linguo. Yen altra importanta skriptisti: Cheikh Hamidou Kane, Birago Diop, Boubacar Boris Diop, Ousmane Sembène e Cheikh Anta Diop.

Pri sporti, la maxim populara esas lukto, futbalo e basketbalo. Multa yuna viri probas eskapar la povreso tra sporta lukto. Pri futbalo, Senegal unesmafoye partoprenis la Mondala Kupo di Futbalo en 2018, an la sama grupo kam Japonia, Kolumbia e Polonia. Yen kelka futbalisti Senegalana qui anke ludis en Europana klubi: El Hadji Diouf, Khalilou Fadiga, Henri Camara, Papa Bouba Diop e Salif Diao.

Pri basketbalo, la nacional esquadi maskula e homina de Senegal esas inter la maxim bona de Afrika. La homina esquado ganis entote 19 medalii dum 20 Afrikana championkonkursi pri basketbalo, kontre ke la maskula esquado unesmafoye atingis l'eliminiva fazo (playoffs) de la Mondala Championkonkurso pri Basketbalo di 2014.

Senegal anke gastigis la ralio Paris-Dakar, de 1979 til 2007, ube automobili, motorcikli e kamioni departis de Paris, Francia, e parkuris treki en desfacila tereni ante arivar en Dakar. Ol eventis lastafoye en Senegal en 2007, e kancelesis en 2008 un dio ante komencar, pro teroristala minaci en Mauritania.^[3]

Commons havas kontenajo relatante a:

Senegal