Lise Meitner

Lise Meitner
Profesiono:	Fizikisto
Lando:	Austria
Naskodato:	7 di novembro 1878, 17 di novembro 1878
Nasko-loko:	Wien, Austria
Mortodato:	27 di oktobro 1968
Morto-loko:	Cambridge, Anglia

Lise Meitner (n. ye la 17ma di novembro 1878 til la 27ma di oktobro 1968) esis Austriana fizikisto.^[1]

Lise Meitner naskis kom filiino di Juda advokato en Wien, Austria. Pos ke el subisabis la matureso-exameno en gimnazio por pueruli, el studiis matematiko e fiziko, inter altri che atomisto Ludwig Boltzmann. Kurte pos ito e pos sucesoza promoco Meitner chanjis a l'universitato di Berlin. El volis restar en la Germana chef-urbo nur dum du yari, ma el restis dum 31 yari.

Ye la printempo 1907 Meitner eniris la laborochambro di fizikisto Max Planck e deklaris, ke el volis vere lernar e komprenar fiziko. Planck antee manifestabis ke mulieri en la cienci esus kontrenatura e ke eli mustus satisfacar sua rolo kom spozino e matro. Ma la kurajo e la inteligenteso dil aspirantino ne restis sen efiko, e Planck permisis elu asistar sua kurso. Segun posa konsidero, la decido esis saja. Ipsa Albert Einstein nomizis Lise Meitner respektoze ”nia Madame Curie”.

En Berlin elu laboris komune precipue kun kemiisto Otto Hahn, di qua laboratorio komence trovesis en rikonstruktita lignolaboreyo, quan Meitner darfis enirar nur tra separita pordo, nam Nobel-premiziita Emil Fischer, la chefo dil instituto, ne toleris mulieri en sua laborochambri. Kompreneble la yuna fizikistino ne recevis salario, e pro lo sua repasti konsistis ofte nur ek pano e kafeo.

En 1912 Hahn e Meitner iris a l'itere fondita Instituto Kaiser-Wilhelm-Institut (KWI) pri kemio en Dahlem e durigis ibe sua exploro pri la radioaktiveso. On grantis anke salario ad elu, pos ke el minacabis obediar l’ofro di employeso de Praha. Dum la unesma mondomilito Lise Meitner servis che la fronto kom radioskopistino dum ke Hahn apartenis a la detachmento specala por la gasokombato. 1916 el retrovenis a KWI, e kurte ante la fino di la milito el deskovris komune kun Hahn la kemiala elemento 91 radio-aktiva, quan la duo nomizis protaktinio.

Ja dum la yari 1920ma kemiisto Hahn e fizikistino Meitner reputesis kom tre kreativa exploro-duo. Ma unfoye Hahn probis ruptar la laborokonsento inter li. Pos to sua kolegino deklaris ridentante: ”Hähnchen, lasez me facor to, nam tu savas nulo pri fiziko!” (Hahn ’hanulo’, Hähnchen ’hanuleto’.)

En 1922 Meitner facis sua kurso debutala pri problemi di la kosmala fiziko, quo certe semblis pasable stranja a kelka jurnalisti. Omnakaze li komunikis a lia lektanti, ke la yuna ciencistino facis raporto pri kosmetikala fiziko.

Pos la asumo di povo da la nacional-socialisti (1933), Meitner perdis sua permiso docar. Tamen el restis en Berlin, pro ke kom Austrianino provizore nula danjero minacis elu. Kontree pos 1934 el intensigis sua laboro kun Hahn. La motivo por to esis, ke en Roma Enrico Fermi bombardabis urano per neutroni e pose deklarabis fanfaroneme, ke dum ica proceso tale dicita trans-urani genitesis (quo plu tarde aparis kom eroro). Hahn e Meitner komune kun kemiisto Fritz Straßmann iteris l'experimenti di Fermi. Lore la nacional-socialisti marchis en Austria, e Meitner mustis fugar. Tra Nederlando el atingis Suedia, ube ye la Nobel-Instituto el trovis modesta employeso.

Dume en Berlin hastigis l'eventi. En decembro 1938 dum la bombardado di urano per neutroni Hahn e Straßmann pruvis la relative lejera elemento bario. Pro ke la du ne povis interpretar ca fakto, ili demandis konsilo de Meitner, qua per helpo di lua nevulo Otto Robert Frisch solvis l'enigmato. Hahn e Straßmann fendabis l'uranonukleo. Pro quo tala proceso posiblesas fizikale, Meitner explikis kom unesmo en la Britaniana specala revuo Nature.

Tamen nur Hahn recevis la Nobel-premio pri kemio en 1944. Kom argumento por to ofte alegesas, ke en la jurio dominacis kemiisti, qui atribuis granda valoro a la experimentala kapableso en sua profesiono. Tamen restas obskura, pro quo ne anke Straßmann honorizesis. Advere il exekutis ipse experimenti relate la nukleofendado.

Lise Meitner esis sur propozolisto di la Nobel-premio pri fiziko ja en 1924, 1925 e 1936, ma ne venis a baloto. Tale eventis anke 1944. Quale on hodie savas, la Sueda Nobel-premiizito Manne Siegbahn opinionis eroratre, ke Meitner kontribuis nulo por la deskovro di la nukleofendado. Lore la voto di Siegbahn esis kundecidanta por la livro di la premio.

Pos la duesma mondomilito Meitner divenis Suediana civitanino. Dum sua tota vivo el esis celiba, e 1960 el translojis a Cambridge, Anglia, a sua nevulo, ube el mortis ye la 27ma di oktobro 1968 tri monati pos Hahn, quan el adminime unfoye superpasis postume. En 1997 l'elemento 109 produktita en Darmstadt nomizesis oficale Meitnerium (Mt). Ma por l'elemento 108 longe propozesis la nomo Hahnium. Pro ke la ciencisti ne povis atingar konsento pri ta propozo, on konkordeskis nomizar l'elemento 108, qua esis produkita en Darmstadt, kom Hassium.