Latinida linguo

Ica seciono od artiklo havas un o plura problemi: - erori pri sintaxo o gramatiko - konfuza texto o mala tradukuro - manko di importanta informi pri la temo - violaco di autoroyuro. Ol mustos revizesar komplete.

Latinida lingui
Geografiala distributado:	Eurazia, Afrika, Amerika e Oceania
Nombro di parolanti:	1 000 milioni
Subdividuro:	Ibero-Latinida linguaro Ocitano-Latinida linguaro Galo-Italiana linguaro Galo-Latinida linguaro Ocitano-Latinida linguaro Galo-Latinida linguaro Reto-Latinida linguaro Balkano-Latinida linguaro Sardiniana linguaro
Kodexi
ISO 639-2	roa
ISO 639-3	roa
Loki ube Latinida lingui parolesas.  Franca   Hispana   Italiana   Portugalana   Rumana
Videz anke: Linguaro

La Latinida lingui esas omna lingui qui originis de la Latina linguo vulgare parolita en regioni del anciena Romana imperio qui ne konquestesis dal Mohamedani – exemple, nordal [[Afrika –, kontraste kun klasika e literatula Latina. Li formacas subdividuro di la Italika linguaro, ol ipsa fako del Indo-Europana linguaro. La fako qua studias Latinida lingui esas Latinida filologio. Ca lingui parolesas en teritorio konocata kom Romania, qua nun okupas precipue sudal e westal Europa, ma anke Rumania.

Ca lingui evolucionis de la Latina linguo inter la 6ma e la 9ma yarcenti. Nun li havas plu kam 1 000 milion nativa parolanti, nome en Europa ed Amerika, ed anke havas granda nombro di ne-nativa parolanti e granda uzo kom helpolingui. Pro la desfacileso pri distingar inter linguo e dialekto, l'exakta nombro di Latinida lingui nun parolata esas nekonocata, ma l'ordinara kontado mencionas 25 (tamen l'exakta nombro esas plu granda).

La kin precipua Latinida lingui segun quanto di parolanti esas: Hispana (500 milioni), Portugalana (220 milioni), Franca (74 milioni), l'Italiana (59 milioni) e Rumana (24 milioni). Multa ek ca lingui havas multa ne-nativa parolanti, nome la Franca, tre uzata en Ocidental Afrika.

Artikli remplasas deklini.

Latinida lingui evolucionis de Latina linguo. Pos la falio di Romana imperio, la Latina parolita en vasta teritorii di Europa recevis diferanta influi dum lua evoluciono en diferanta regioni, qui originis moderna lingui, exemple Hispana od Italiana.

On povas subdividar l'evoluciono di la Latina e l'evoluciono di Latinida lingui en tri periodi:

1. inter 200 aK e 400: diferanta formi di precipue parolata Latina pro influi lokala,
2. inter 400 e 600: l'imperio falas, Roman institucuri lente desaparas sub Germana guvernado,
3. poka pose 800: lua existi esas agnoskar (Tours-sinodo) e ye 842 unesma texto en protofranca, Strasbourg-juri.

Tra longa procedi qui komencis longatempe ante nun, en diferanta epoki segun la regiono (nome pos la 4ma yarcento, durinta til la 10ma yarcento), la kontato di la Latina kun la diversa lingui uzita dal habitanti di Romana imperio, nome en lua ocidentala parto, developesis to quo esos la lingui qui esos denifita kom Latinida.

Komence la Latina linguo parolita da la Romana funcioneri, dal soldati e dal komercisti qui vivis en certa provinco, recevis influi de la lingui (precipue la Kelta lingui) parolita en la regiono dal ndijena habitantaro. Latina parolita per ta Romani, sive de regionala perspektivo (to esas, dil provinco di origino, sive ne-evitabla diferi di acento e vorti, derivita dil procedo di latinigado plu o min intensa di ta provinco) kam de kulturala perspektivo (la soldati ne parolis kulta linguo kom la funcionari dil stato). Tala kontamino ne esis decisiva nam l’Imperio restis unionita kom politikala uniono pro la granda kulturala influo pro la granda kulturala influo: la pruvo esas la transvivo di poka Keltida vorti en la Latinida lingui.

La genezo-proceso di la nova lingui komencis acelerar forte en omna kazi kun la falo dil Imperio e la masiva enmigro di populi qui parolis Germana lingui en kurta periodo di tempo. Pos diversa invadi en multa regioni dil anciena imperio, l'existanta equilibro rasala e linguala modifikesis, pro l'anciena populi qui parolis Latina ekmigris vers altra regioni, dum ke la regiono koloniigesis da altra populi, exemple en Britannia, ube la habitanti (militisti, oficisti) qui parolis Latina abandonis la regiono dum la 5ma yarcento por kombatar invadi en altra regioni dil imperio, exemple Gallia ed Italia.

L'unesma teoriala dokumento pri Latinida lingui, skribita en Latino, esas "De Vulgari Eloquentia" (l'eloquenteso dil vulgaro), da Dante (13ma yarcento), ube aparas la difero en lingua d' oïl e lingua d' oc ed anke linguo dil si (Italo-Latinida) referanta al formo dil parolo 'yes' en plura Latinida lingui.

Nune la maxim parolata Latinida linguo esas la Hispana, pose la Franca e la Portugalana e pose l'Italiana e la Rumana.

La Latina influis multe l'Angla, e cirkume 60% de la vortaro di Angla originis de la Latina ed anke kontributis por la kreado di multa auxiliara lingui, exemple Interlingua.

En antiqua Roma ol havas diglosio: Latina di literala texti o sermo urbanus trovis stagnata per gramatiko. Do, omnadia linguo ne esis klasika Latina ma diferanta forma quankam proxima, en divelopada procedo plu libera, sermo plebeius. Ica linguo esis omnadiala por la populo, la komercisti e la soldati e oni povas identifigar lo kam vulgara latino.

Inter la texti qui censuris le formi judikita kom dekadanta ed eroroza, on mustas remarkar l'"Appendiz Probi", kompilado di ofta "erori" kompilita da Probus qua datas dil 3ma yarcento. Ta formi, e no lia equivalanta en Klasika Latina, qua trovas e l'origino dil vorti uzati en la Latinida lingui. Hike ni skribas kelka exempli da Probus (segun la modelo A ne B, "[dicez] A, ne B"), klasifikata segun la tipo di finetikla evoluado ed akompanita da komentari qui permesas signalar precipa diferi inter Klasikala e Vulgara Latina. Ol nes esas posibla esar exhaustanta en ta materio ed inkluzar omna diferi inter amba Latini, ma l'Appendix Probi povas konstitucar introduko pri la temo:

1. calida non calda, masculus non masclus, tabula non tabla, oculus non oclus, etc.

Ta exempli mostras ke postonikala vokali o pretonikala tornis muta. Fakte, Latina vorti achentas calida, masculus, tabula ed oculus, e sequanta vokalo esis breva. Ta mutado provas anke ke tonal acento di Klasikala Latina tornis en intenses acento en Vulgara Latina (nam tonikal acento ne havus tenita influo sur netonika vokali di l'entorno).

2. vínea non vinia, solea non solia, lancea non lancia, etc.

On vidas en ica frazo ke en Vulgara Latina di /e/ breva ante voaklo tornas en semikonsonanto /j/ (inicialo di "yod"); fenomeno nomizita "konsonantado" e konsistas, pose konsonanto, en la palatizado; ta konsonanti palatalizata (qui povas venar ek altra fonti), esas importanta en l'evoluciono di la Latina lingui pro deficito ke la Latina havis di palatala soni, desequilibro qua al fino originis transformado di granda parto dil primitiva konsonati dil Latino, per ta elemento palatala nomizita "yod". Ta transformado explikas pro quo obtenas, exemple, vinya en la Kataluniana ("viteyo") (kon /nj/, skribita en Latinida lingui kun nesama grafii: la digrafo ny en la Kataluniana, gn en la Franca ed Italiana, ñ en la Hispana ed en la Galisiana, nh en la Portugala ed en l'Okcitana e.c.).

3. auris non oricla.

Probus observas en ica exemplo plura fenomeni: unesme, monoftongado o rekto di anciena diftongi: /au/ monoftongas en /o/, i en Vulgara Latina /ae/ facas ol en aperta /e/, kom /oe/ divenas fermita /e/. Pose, uzado di diminutiva sufixo -culus unionita ad auris (orelo) donacas auricula, (mikra orelo). Fakte, l'okupado di diminutivi en Vulgara Latina esas frequanta.

4. auctor non autor.

Remarkas simplifikado o redukto di konsonantala grupi; tale /kt/ divenas /t/, e donacas autor en la Hispana ed en la Kataluniana, ed auteur en la Franca; pro sama kauzo /pt/ /t/ (septem, scriptum, ruptum), qua evolucionis en set, escrit ed la Hispana roto. En la Rumana /kt/ divenas /pt/ e /pt/ konservesas.

5. rivus non rios, sibilus non sifilus.

La sono /w/ dil Latina, skribita per letro u (o v en moderna edicioni) evolucionis di nesama formi; vice surdinta til disaparo inter vokali (ri(v)us, qua donacas riu en la Kataluniana, pa(v)or qua donacas peur en la Franca o paura en l'Italiana), o en espirant bilabial sonora després reforçada en /v/ (en majoritato di Latinida lingui); /p/ e /b/ en intervokalika posiciono evolucionis same, qua explikas ke sibilus donacis sifilus, savanta ke /f/ esas surda varianto di /v/; tale explikas siffler en la Franca (ek sibilare, qua tornas sifilare e pose siflare) o la Franca savoir (ek sapere, pose sabere, savere; la Kataluniana saber montras, per lua ortografia, qua restisen meza stato, e.c.).

6. pridem non pride.

Ica lasta exemplo (la listo ne esas exhaustiva) montras ke /m/ al fino di parolo ne pronuncis (quo ja eventis en Klasika Latina: Latina verso montras to). Ta silencado esas, inter altri, l'origino dil disaparo dil flexioni; Latinida lingui ne uzas, fakte, ja latina deklinadi ed uzas preposizioni qua naskis kom auxiliara sistemo e gradope remplasis flexiono.

Ica listo ne esas exhaustiva ed esus necesara abordar la questiono dil pan-Latinida diftongado (qua konocas omna Latinida lingui) ed signalar qua numero di vokalis naskis kam konsequo di duesma diftongadi.

Signifikanta sono chanji afektis la konsonanti di Latinida lingui.

La maxim signifikiva diferi inter Klasikala Latina e la prim-Latinida (en omna Latinida lingui) esas la diminutajo e perdajo dil Latinia kazala sistemo, e la korespondanta sintaxala chanji qua esis prenita.

La kazala sistemo esis reduktita ek la sis-kazala sistemo dil Latino. Quankam quar kazi povas kontrustesar por prim-Latinida nomi (nominativo, akuzativo, genitivo e dativo kombinita e vokativo), la vokativo esas marginala ed existas en la Rumana (ube ol esus kompleta novigo), e por l’altra kazi, ne pluse existas en altra lingui.

Latinida lingui havas numero di kompartita traiti inter omna lingui:

• Latinida lingui esas modereme inflektita, c.e. ol existas modera komplexa sistemo di afixi (precipue sufixi) qui atachesas a vorti por expresar gramatikala informo kom numero, genero, persono, tempo, e.c. Verbi havas plu da inflexo kam nomi.
• Latinida lingui havas a pasable strikta subjekto-verbo-objekto parolo-ordino, kun predonimanta uzo di kapo-unesma konstrukti. Adjektivi, genitivi e relativa klauzi omna sequas olia nukleo, quankam (ecepte la Rumana) determinanti ordinare precedas.

La majoritato dil Latinida lingui havas sama konjunto di konsonanti. La sequanta esas la kombinata tablo dil konsonanti dil precipua Latinida lingui (Franca, Hispana, Italiana, Portugalana e Rumana).

Romance consonants

	Bilabialo		Labial- dentalo		Inter- dentalo		Dental/ Alveolar		Post- alveolar		Palatalo		Velar/ Uvular		Glotalo
	Senvoca	Voca	Senvoca	Voca	Senvoca	Voca	Senvoca	Voca	Senvoca	Voca	Senvoca	Voca	Senvoca	Voca	Senvoca
Nazalo		m						n				ɲ
Klusilo	p	b					t	d					k	ɡ
Afrikato							(ts)	((dz))	tʃ	(dʒ)
Frikativo			f	v	((θ))		s	z	ʃ	ʒ			((x))		((h))
Rhotic								ɾ,r						(ʁ)
Lateralo								|				(ʎ)
Aproximanto												j		w

Omna Latinida lingui havas muta /h/.

Substantivi, adjektivi e pronomi povas havar gramatikala genro, numero e kazo. Adjektivi e pronomi mustas akordar pri omna traiti kun la nomo a qua esas ligita.

Latinida lingui heredis dil Latino du gramatikala numeri, singularo e pluralo; ne existas traco dil duala numero.

Maxim Latinia lingui havas du genri: maskulala e feminalo. La genro di animata nomi esas ordinare naturala (c.e. nomi qui referas a homi esas ordinare maskulala ed inverse), ma por ne animata nomi esas arbitrala.

Quankam la Latina havis tri genri (neutra), ol esas mikra traco di to en la maxim lingui. La maxim granda ecepto esas la Rumana, ube existas produktiva klaso di "neutra" nomi, qua inkluzas la decendanti du multa Latina nuetra nomi e qua konduktesas kom maskulala en singularo e kom feminala en pluraro, amba en la finali akordata kun adjektivi e pronomi (exemple un deget "un fingro" vs. două degete "du fingri", komparar kun la Latina digitum, pl. digita).

	Infinitive	Indicative			Subjunctive	Imperative
		Present	Preterite	Imperfect	Present	Present
Latina	dīcere	dīcit	dīxit	dicēbat	dīcat/dīcet	dīc
Aragonana	dicir	diz	dició	deciba/diciba	diga	diz
Asturiana	dicir	diz	dixo	dicía	diga	di
Kataluniana	dir	diu/dit	digué/va dir/dit	deia	digui/diga	digues
Korsikana	dì	dice/dici	disse/dissi	dicia	dica/dichi	dì
Emilian	dîr	dîs	l'à détt / dgé	dgeva	dégga	dì
Franco-Provençal	dire	di	dè	djéve	dijisse/dzéze	dète
Franca	dire	dit	dit	disait	dise	dis
Galisiana	dicir	di	dixo	dicía	diga	di
Italiana	dicere/dire	dice	disse	diceva	dica	dì
Judaeo-Hispana (Ladino)	dezir	dize	disho	dezía	diga	dezí
Leonana	dicire	diz	dixu	dicía	diga	di
Milanese	dì	dis	ha dit	diseva	diga	dì
Mirandolese	dir	diś	à dit	dgiva	diga	dì
Napolitana	dicere	dice	dicette	diceva	diche	dije
Okcitana	díser/dire	ditz	diguèt	disiá	diga	diga
Picard	dire	dit	-	disoait	diche	-
Piedmontese	dì	dis	dìsser1, l'ha dit	disìa	disa	dis
Portugalana	dizer	diz	disse	dizia	diga	diz2
Rumana	a zice, zicere3	zice	zise	zicea	zică	zi
Romancha	dir	di	ha ditg	discheva4	dia	di
Sardiniana	narrer5	narat[1]	at naradu[2]	naraiat[3]	narat[1]	nara[4]
Siciliana	dìciri	dici	dissi	dicìa	dica6	dici
Hispana	decir	dice	dijo	decía	diga	di
Veneziana	dir	dise	-	disea	diga	dì/disi
Waloniana	dire	dit	a dit	dijheut	dixhe	di
Basic meaning	to say	he says	he said	he was saying	he says	say [thou]

Naturala fonetikala evoluciono dil lingui, a qua la Latina nature ne likis, explikas la maxim multa diferi inter kelka Latinida lingui. A ta procedo anke adjuntas lexikala diverseso di quo nominesas Vulgara Latina: la grandeso di Roman imperio e absenso di literaturala e gramatikala normo rezultis en lokala linguo ne fixita. Tale singl areo di l'Impero uzis partikulara Vulgara Latino kom ja ante videsis, linguo preferinta dicar "casa" (en la Hispana, la Kataluniana, l'Italiana, la Portugalana e la Rumana) ed altra linguo preferinta la termo "mansio" (kom la Francia maison). A ta du kauzi adjuntesas presenso di substrakti: lingui parolita komence en un areo e tegita di altra, lasanta kelka traiti en vortaro ed en gramatiko o en pronuncio en la linguo qua arivis. Tale, Galliana substrakto en la Franca lasis 180 vorti ed esas l'origino dil chanjo ek la Latina /u/ al Francia /y/.

Naturale, l'influo de Galliana ne restriktesis a Franca, Portugalana o la dialekti de la nordo di Italia, exemple, prenas anke kelka termini. Egale ula ciencisti konsideras ke lingui qui servis di substrakto per ula Ibero-Latinida lingui esis la Baska o la Baskiano-Iberiana. La Baska forsan aportis la chanjo di /f/ a /h/ en komenco di vorti en la Hispana e la Gaskoniana (Latine farina donacis harina en la Hispania ed haria en la Gaskoniana) ed vorti kom izquierda en la Hispana o esquerra en la Kataluniana (ezker en la Baskiana). Altra subtrakti dil Latina en Katalunia esas la Kelta, di Indo-Europana tipo, ne kom la Baskiana.

Ank existis influo dil Etruriana per l'Italiana dialekto dil Toskaniana, kom la pronuncado di /k/ kom /h/ o /χ/. On mustas dicar ke nun la teorii pri la substrakti Baska ed Etruriana deskredesas.

Fine, la superstrakto anke esas importanta por diferencialigo inter Latinida lingui: ol esas la lingui dil populi qui, instalanta su en la teritorio, ne povis impozar lua linguo ma lasis importanta traiti. La Francika superstrakto (to esas, Germana) en Gallia esas grava; la medievala vortaro esas plena, precipue en vorti pri milito ed rurala vivo.

La Franca e l'Okcitana havas multa vorti ek Germana lingui. Anke la Kataluniana e la Hispana havas Germana vorti ek la Gotiana en la kazo di ambi, ed anke ek la Franka en la kazo dil Kataluniana.

En la Hispana la superstrakto plu importanta esas l'Arabiana: ek ta linguo devenas 4000 paroli, inter li toponimi ed kompozata vorti. La maxim importanta karakterizivo esas la manteno quasi sistematikala di Arabian artiklo en la parolo, quankam en altra Latinida lingui qui prenis la sama parolo perdis lo. Tale eventas kun la Hispana vorto algodón, cotó en la Kataluniana ed coton en l'Okcitana, qua devenas el l'Arabiana al quṭun.

Fine, Rumana prenis vokativo, kelka vorti e procedi di palatalizado de Slava lingui, diferanta de altra Latinida lingui.

On povas donacar hike la rezulti di studio da M. Pei ye 1949, quon komparas grado di evoluciono di plura lingui rispekto al matrala linguo; por la maxim importanta Latinida lingui, si nun judikesas kom tonikala vokali, obtenas, rispekto al Latina, ta koeficenti di evoluciono:

• Sardiniana: 8 %;
• Italiana: 12 %;
• Hispana: 20 %;
• Rumana: 23,5 %;
• Okcitana: 25 %;
• Portugalana: 31 %;
• Franca:44 %.

Tale esas posibla vidar kon facileso la grado di variebleso dil konservadurismo dil Latinida lingui. La maxim proxima al Latina (fonetikale e nun judikata kom tonikala vokali) esas la Sardiniana, e la maxim fora esas la Franca.

Precipua artiklo: Latina alfabeto

La maxim multa Latinida lingui mantenis Latina alfabeto, kun adapti a lia evoluciono. L'unika eceptajo esis la linguo Rumana, qua depos la retreto di Romani, ed ante la 19ma yarcento uzis Kirila alfabeto. La Kirila anke uzesis en Sovietia por skriptar Moldovana dialekto de Rumaniana. En Hispania dum la Mezepoko uzesis Araba alfabeto por skribar Mozaraba dialekto, e Hebrea literi por skribar Ladino.

Segun Ethnologue ^[5]

%	Franca	Kataluniana	Italiana	Portugalana	Romancha	Rumana	Hispana	Sardiniana	Okcitana
Franca		85	89	75	78	75	75	80	75
Kataluniana	85		87	85	76	73	85	75	95
Italiana	89	87		73	78	77	82	85	78
Portugalana	75	85	73		74	72	89	78	73
Romancha	78	76	78	74		72	74	74	75
Rumana	75	73	77	72	72		71	74	78
Hispana	75	85	82	89	74	71		76	74
Sardiniana	80	75	85	78	74	74	76		76
Okcitana	75	95	78	73	75	78	74	76

Ido

Latina

Sardiniana

Siciliana

Italiana

Korsikana

Kastiliana

Portugalana

Galisiana

Okcitana

Katalaniana

Friulana

Franca

Rumana

fromajo

caseus

casu

furmanciu

formaggio / cacio

casgiu / furmagliu

queso

queijo

queixo

formatge

formatge

formadi

fromage

caş

kantar

cantare

cantai

cantari

cantare

cantà

cantar

cantar

cantar

cantar

cantar

cjantâ

chanter

cînta

kapro

capra

craba

crapa

capra

capra

cabra

cabra

cabra

cabra

cabra

cjavre

chèvre

capra

klefo

clave

crai

chiavi (ciavi)

chiave

chjave

llave

chave

chave

clau

clau

clâf

clé

cheie

eklezio

ecclesia

crèsia

chiesa

chiesa

chjesa

iglesia

igreja

igrexa

glèisa

església

glesie

église

bisericǎ

hospitalo

hospitalis

spidali

spidali

ospedale

ospidale

hospital

hospital

hospital

espitau

hospital

ospedâl

hôpital

spital

linguo

lingua

lingua

lingua

lingua

lingua

lengua

lingua

lingua

lenga

llengua

lenghe

langue

limbǎ

placo

platea

prazza

chiazza

piazza

piazza

plaza

praça

praza

plaça

plaça

place

place

piaţǎ

ponto

pons

ponti

ponti

ponte

ponte

puente

ponte

ponte

pònt

pont

puint

pont

pod

nokto

nocte

notti

notti

notte

notte

noche

noite

noite

nuèit / nuèch

nit

gnot

nuit

noapte

Rikonstruktado di nombri de 1 til 10 en Latinida grupi:

GLOSA	Ibero- Latinida	Ocitano- Latinida	Galo- Latinida	Galo- Italiana	Reto- Latinida	Italo- Latinida	Balkano- Latinida
'1'	*un/*una	*un/*una	*ɶ̃~*ɔ̃/*ynə	*yŋ/*yna	*uŋ/*una	*uno/*una	*un/*una
'2'	*dos/*duas	*dos/*duas	*do/*due	*dui/*due	*dui/*duas	*due	*doi / *dowə
'3'	*tres	*tres	*treis	*trei/*trɛ	*treis/*trei	*tre	*trei
'4'	*kwatro	*kwatre	*katre	*kwatr(o)	*kwater	*kwattro	*patru
'5'	*ʦinko	*sink	*sẽk	*ʦinkwe	*ʧiŋk	*ʧiŋkwe	*ʦinʦe
'6'	*seis	*sieis	*sis	*sei	*seis	*sei	*sæse
'7'	*sɛte	*sɛt	*sɛt	*sɛt(e)	*sɛt	*sɛtte	*sæpte
'8'	*oito	*ueit	*uit	*øt(o)~ɔt(o)	*ɔt	*otto	*optu
'9'	*nɔβe	*nɔu	*nɶf	*nɶv	*noʊv	*nɔve	*nowə
'10'	*dɛʦ	*dɛʦ	*dis	*dɛʒ(e)	*deʃ	*dɛʧi	*ʣæʦe

Hike on montras exempli pri frazi en diversa Latinida lingui.

Ido	(Elu) sempre klozas la finestro antee dineo.
Latina	(Ea) semper antequam cenat fenestram claudit.
Aragonana	(Ella) zarra siempre a finestra antes de cenar.
Aromaniana	(Ea/Nâsa) încljidi/nkidi totna firida ninti di tsinâ.
Asturian	(Ella) pieslla siempres la ventana enantes de cenar.
Bergamoana	(Lé) la sèra sèmper sö la finèstra prima de senà.
Bolognana dialekto	(Lî) la sèra sänper la fnèstra prémma ed dsnèr.
Kataluniana	(Ella) sempre tanca la finestra abans de sopar.
Korsikana	(Ella/Edda) chjode sempre u purtellu nanzu di cenà.
Emiliana	(Lē) la sèra sèmpar sù la fnèstra prima ad snàr.
Extremadurana linguo	(Ella) afecha siempri la ventan antis de cenal.
Franco-Provencala	(Le) sarre toltin/tojor la fenétra avan de goutâ/dinar/sopar.
Franca	Elle ferme toujours la fenêtre avant de dîner/souper.
Friulana	(Jê) e siere simpri il barcon prin di cenâ.
Galisiana	(Ela) pecha/fecha sempre a fiestra/xanela antes de cear.
Italiana	(Ella/Lei) chiude sempre la finestra prima di cenare.
Juda-Hispana	Eya serra syempre la ventan antes de senar.
Ladina	(Ëra) stlüj dagnora la finestra impröma de cenè. (badiot) (Ëila) stluj for l viere dan maië da cëina (gherdëina)
Leonana	(Eilla) pecha siempre la ventana primeiru de cenare.
Liguriana	(Le) a saera sempre u barcun primma de cenà.
Milanana	(Le) la sara semper sü la finestra prima de disnà.
Mirandana	(Eilha) cerra siempre la bentana/jinela atrás de jantar.
Mozarabiana	Ella cloudet sempre la fainestra abante da cenare. (rikonstruktita)
Napolitana	Essa nzerra sempe 'a fenesta primma 'e magnà.
Normanda	Lli barre tréjous la crouésie devaunt de daîner.
Occitan	(Ela) barra sempre/totjorn la fenèstra abans de sopar.
Pikardiana	Ale frunme tojours l’ creusèe édvint éd souper.
Piedmontese	Chila a sara sèmper la fnestra dnans ëd fé sin-a/dnans ëd siné.
Portuguese	Ela fecha sempre a janela antes de jantar/cear.
Rumana	Ea închide totdeauna fereastra înainte de a cina.
Romansh	Ella clauda/serra adina la fanestra avant ch'ella tschainia.
Sardiniana	Issa serrat semper sa bentana innantis 'e chenare.
Sasariana	Edda sarra sempri lu balchoni primma di zinà.
Sicilian	Idda chiui sempri la finestra prima di pistiari/manciari.
Hispana	(Ella) siempre cierra la ventan antes de cenar.
Umbriana	Essa chjude sempre la finestra prima de cena'.
Veneziana	Eła ła sara/sera sempre ła fenestra vanti de xenàr/disnar.
Waloniana	Ele sere todi li finiesse divant di soper.

1. ↑ ^{1,0 1,1} pronounce: nàrada
2. ↑ pronounce: à nnaràdu
3. ↑ pronounce: naraìada
4. ↑ pronounce: nàra
5. ↑ Ethnologue, Languages of the World, 15.^ta ediciono, SIL International, 2005.

• Holtus, Günter/Metzeltin, Michael/Schmitt, Christian: Lexikon der Romanistischen Linguistik (LRL). Niemeyer, Tübingen 1988-2005 (12 tomos).
• Lindenbauer, Petrea/Metzeltin, Michael/Thir, Margit: Die romanischen Sprachen. Eine einführende Übersicht. G. Egert, Wilhelmsfeld 1995.
• Metzeltin, Michael: Las lenguas románicas estándar. Historia de su formación y de su uso. Academia de la Llingua Asturiana, Uviéu 2004.

• M. Banniard, Du latin aux langues romanes, 1997, Nathan ;
• Jean-Marie Klinkenberg, Des langues romanes, éditions Duculot, Louvain-la-Neuve, 1994 (2è édition) ;
• Michael Metzeltin, Las lenguas románicas estándar. Historia de su formación y de su uso. Academia de la Llingua Asturiana, Uviéu 2004.
• Wilfried Stroh, Le latin est mort, vive le latin ! Petite histoire d'une grande langue, traduit de l'allemand, Paris, Les Belles Lettres, 2008, 302 pages.
• Paul Teyssier, Comprendre les langues romanes, du français à l'espagnol, au portugais, à l'italien & au roumain, méthode d'intercompréhension, Paris, Chandeigne, 2004 ;

• Pierre Bec, Manuel pratique de philologie romane, Paris, 1970-1971, deux tomes ;
• Édouard Bourciez, Éléments de linguistique romane, Paris, 1967 pour la 5è édition ;
• Yves Cortez, Le français ne vient pas du latin, Paris, 2007, Éditions L'harmattan.
• M.-D. Glessgen, Domaines et Méthodes de la linguistique romane, Zürich, 2004-2005, RoSe, 2 vol. ;
• Günter Holtus/Michael Metzeltin/Christian Schmitt: Lexikon der Romanistischen Linguistik (LRL). Niemeyer, Tübingen 1988-2005 (12 volumes).
• Mireille Huchon, Histoire de la langue française, Paris, 2002 ;
• Petrea Lindenbauer/Michael Metzeltin/Margit Thir, Die romanischen Sprachen. Eine einführende Übersicht. G. Egert, Wilhelmsfeld 1995.
• Max Niedermann, Phonétique historique du latin, Paris, 1953 pour la 3è édition ;

• Michael Metzeltin, Las lenguas románicas estándar. Historia de su formación y de su uso, Oviedo, 2004
• Mapo dil Latinida lingui
• Web-pagino pri l'ensino dil regionala lingui en Akademio di Bordeux
• Web-pagino pri l'ensino di l'Okcitana en skoli
• Lingua romana: Jurnalo pri Franca, Italiana e Rumana kulturi
• Orbis Latinus, web pri Latinida lingui
• The World of Comparative and Historical Linguistics, Hugh Everard Wilkinson

v · d · m Indo-Europana linguaro
Latinida lingui	Sardiniana Ibero-Latinida linguaro: Aragonana • Asturiana • Extremadurana • Galisiana • Kastiliana/Hispaniana • Leonana • Portugalana Galo-Latinida linguaro: Franca • Arpitaniana Ocitano-Latinida linguaro: Kataluniana • Ocitaniana Galo-Italiana linguaro: Piemontana • Liguriana • Lombardiana • Emilio-Romagnana • Venetana Centro-sudala Italiana linguaro: Italiana Reto-Latinida linguaro: Romancha • Ladina • Friulana Balkano-Latinida linguaro: Rumaniana • Istro-Rumaniana • Arumaniana • Megleno-Rumaniana
Germana lingui	Westala Germana: Afrikansa • Angla • Friziana • Luxemburgiana • Germana • Nederlandana • Skota • Yiddisha Estala Germana: Burgundiana • Gotiana • Vandala Nordala Germana: Daniana • Suediana • Norvegiana • Islandana • Faerana
Slava lingui	Westala Slava: Poloniana • Kashuba • Sorbi • Sileziana • Cheka • Slovaka Estal Slava: Rusa • Bielorusa • Ukrainana Sudala Slava: Bulgara • Kroatiana • Macedoniana • Montenegrana • Serbiana • Sloveniana
Armeniana	Orientala • Westala
Albaniana	Gheg • Tosk • Arvanitika • Arbëresh • Cham
Greka	Prim Greka • Antiqua Greka • Koinea Greka • Mezepokala Greka • Moderna Greka
Kelta	Kelta lingui kontinentala: Galiana • Lepontikana • Galatana • Norikana Kelta lingui insulala: *Grupo P: Walsana • Bretona • Kornwalana • Kumbriana • Pikta *Grupo Q: Irlandana • Skota-Gaela • Bretona • Manxana
Baltika	Ocidentala Baltika lingui: Galindiana • Anciena Prusiana • Yotvingio Orientala Baltika lingui: Kuroniana • Latviana • Lituaniana • Seloniana • Zemgalana
Indo-Irana lingui	Indo-Ariana lingui: Irana lingui: Ocidentala Iranana lingui • Orientala Iranana lingui Nuristana lingui: