Hamburg

Hamburg
Kelk imaji pri Hamburg.
Standardo	Blazono
Lando:	Germania
Informo:
Latitudo:	53°35' N
Longitudo:	09°59' E
Altitudo:	6 m
Surfaco:	755 km²
Habitanti:	1 892 122 (2022)
Denseso di habitantaro:	2343,2 hab./km²
Horala zono:	UTC+1 (UTC+2 dum la somero)
Urbestro:	Peter Tschentscher (SPD)
Mapo:
Oficala retosituo:
www.hamburg.de

Hamburg esas la duesma maxim populoza urbo di Germania, dop Berlin. Segun statistiki de 2022, ol havis 1 892 122 habitanti, de qui 20% esas stranjeri^[1]. Lua tota surfaco esas 755,2 km².

De la Mezepoko, Hamburg esabas importanta komercala e kulturala urbo. Ante l'unigo di Germania en 1871 ol esis urbo-stato komplete suverena. Hamburg havas la duesma maxim granda portuo de Europa e la 9ma maxim granda del mondo. Ol ank esas importanta destino por domestika ed internaciona turismo. L'urbo havas diversa ponti en lua urbala areo.

Existas 19 universitati en Hamburg, di qui 6 esas publika, inkluzite la maxim importanta, l'Universitato di Hamburg (Universität Hamburg), fondita en 1919.

L'unesma habitanti di regiono esis paleolitika chaseri e kolekteri. Existas multa restaji en Wellingsbüttel, Meiendorf e Rahlstedt evanta de 20.000 til 80.000 aK. En 4.000 aK l'unesma permananta kolonieti establisesis en Neugraben-Fischbek.

L'urbo originis de kastelo konstruktita en 808 sub impero da Karolus la Magna, en rokoza tereno inter la fluvii Alster ed Elbe, por protekto kontre Slava invado. La kastelo recevis la nomo Hammaburg, signifikanta "kastelo" o "fuorto". Dum lua historio, l'urbo okupesis e destruktesis multafoye. En 845, Hamburg, lor urbeto havinta 500 habitanti, atakesis e destruktesis da 600 Vikinga navi. En 1030, rejulo Mieszko la 2ma Lambert de Polonia brulis Hamburg, ed en 1201 e 1214, lora rejulo Valdemar la 2ma di Dania invadis ed okupis ol.

La prospereso dil urbo komencis 1241, kande ol federis komercale kun Lübeck, e to originis tale nomizita Hanso-uniono. En 1350, la nigra pesto devastis cirkume 60% de la habitantaro del urbo.

En 1529, l'urbo adoptis Luteranismo, e pose recevis protestanta refujinti qui fugis de Nederlando e Francia. Dum la 17ma yarcento, ol recevis juda refujinti de Portugal. Dum la komenco dil 19ma yarcento, l'urbo okupesis da Napoléon Bonaparte, ma en 1814, Rusa trupi komandita dal generalo Bennigsen liberigis ol. En 1842, granda fairo, komencita ye la 4ma di mayo ed extingita erste ye la 8ma di mayo, destruktis 1/4 del urbo e produktis 51 morti e 20 mil plusa homi restis senhema. La kompleta rikonstrukto dil urbo duris dum plu kam 40 yari.

Pos epoko di politikal agiteso en 1848, en 1860 Hamburg adoptis midemokrata republikala konstituco. Ol membreskis la Kunfederuro Germana (1815 til 1866), la Norda Federuro Germana (1866 til 1871), e pos 1871, Germana imperio. Depos la duimo dil 19ma yarcento lua portuo kreskis, e divenis la 3ma maxim granda portuo dil Atlantiko, ed importanta loko de ube departis ekmigranti vers la Nova Mondo. En 1892 eventis granda epidemio di kolero, qua produktis 8600 morti, la maxim granda epidemio en Germania dum la 19ma yarcento.

En 1903, inauguresis en Hamburg l'unesma sociala klubo por nudismo, Freilichtpark ("parko di la libera lumo"). Pos l'unesma mondomilito, Germania perdis lua kolonii, e Hamburg perdis multa ek lua komercala voyi. Pos la revoluciono di novembro, la konsilistaro di Soldati e Laboristi decidis facar elekto ye la 6ma di marto 1919. Entote 6 elekti eventis til 1933. En ca lasta, NSDAP obtenis 35% ek la voti, kontre 15% por komunisti. Pos la kapto di povo dal Naziisti, la politikala strukturo di Germania modifikesis multe. La lego Gesetz über den Neuaufbau des Reiches aprobita ye la 30ma di januaro di 1934 extingis la federuro, ed en 1935 la stati transformesis en distrikti regionala (Germane: Gau). En 1938 la limiti del urbo expansesis, e Hamburg enkorpigesis Wandsbek, Harburg, Wilhelmsburg ed Altona. Ye la 1ma di aprilo 1938 l'ofico di urbestro, lokala senato e la konstituco di Hamburg supresesis per lego, e l'urbo rinomizesis Hansestadt Hamburg.

Dum la duesma mondomilito, Hamburg subisis serioza bombardi qui mortigis plu kam 50 mil personi e destruktis 80% de lua edifici.^[2] Britanian avioni lasis 23.000 tuni di bombi, ed Usan avioni lasis plusa altra 16.000 tuni. Pro la durigo di bombardi, multa habitanti livis Hamburg: en mayo 1945, cirkume 500 mil personi, o 35% de la habitantaro, livabis ol.^[3] De 1938 til 1945, Naziisti establisis koncentreyo che quartero Neuengamme. Kelk ek lua edifici prezervesis e transformesis en memorialo en 2008.

Hamburg kapitulacis a la Federiti ye la 3ma di mayo 1945, pos la batalio di Hamburg. En decembro 1946, multa Naziisti, inkluzite mulieri, judikesis pri krimini eventinta che koncentreyo Ravensbrück. Til 1949, kande ol divenis stato de West-Germania, l'urbo okupesis dal Britaniani, qui administris ol nedirete e stimulis lokala habitanti riorganizar l'administrado. L'urbo perdabis multa ek lua kulturala pasintajo dum la milito, e la Fera kurteno, distanta nur 50 km este del urbo, privacis Hamburg de lua doplando, e diminutis lua komerco.

Ye la 16ma di februaro 1962, severa tempesto efektigis inundado dal fluvio Elbe en 1/5 del urbo, e produktis 300 morti. Dum la duimo de la yari 1960a la habitantaro dil urbo atingis 1,8 milioni, tamen ol diminutis dum la sequanta yardeki pro la migrado vers suburbi. Dum la yari 1980a, la quanto di enmigranti qui rezidis en la urbo atingis 10% de la habitantaro.^[4]

Pos la riunigo di Germania en 1990 e la membresko di Baltika landi che Europana Uniono, la portuo di Hamburg itere divenis importanta e projetis expanso. De 1998 til 2001, segun deskovresis da posa inquesto, kelk ek la teroristi qui atakis World Trade Center en 2001 - grupo pose nomizita "celulo di Hamburg" - rezidis en la urbo.

De la 7ma til la 8ma di julio 2017 l'urbo gastigis somito-renkontro di G20, malgre protesti e tumulti.

La reliefo di Hamburg esas plana, jacanta en amba rivi dil fluvio Elbe. Lua maxim alta monto esas Hasselbrack, jacanta 116,2 metri sur la marala nivelo. L'urbo esas vicina de Germana stati Schleswig-Holstein ed Infra-Saxonia.

Hamburg jacas apud Elbe, ube ol recevas l'aqui de riveri Alster e Bille. Du artificala lagi, Binnenalster ed Außenalster, kreesis uzanta aqui de Elbe. Insuleti Neuwerk, Scharhörn, e Nigehörn, jacanta an Norda maro e distanta 100 kilometri, ank apartenas a Hamburg.

La klimato di Hamburg esas oceanala (Cfb, segun la klimatala klasifikuro da Köppen-Geiger) pro lua proximeso de la litoro e l'influi de marala venti qui suflas del Atlantiko. La maxim kolda monati esas decembro, kun temperaturo mezavalora di 0,0°C, e januaro, kun mezavalora temperaturo di 1°C. La maxim varma monati esas julio ed agosto, kun mezavalora temperaturo di 17,4°C. La mezavalora yarala temperaturo dil urbo esas 9°C.

La mezavalora yarala pluvo-quanto esas 792,6mm. La maxim pluvoza monato esas junio (78,6 mm), kontre ke la maxim sika monato esas aprilo (43 mm).

Precipua artiklo: St. Pauli

Dek-ed-un chosei por rapida trafiko (Autobahnen) konvergas o trairas Hamburg, liganta ol ad altra regioni de Germania, exemple Bundesautobahn 1, qua ligas Köln a Heiligenhafen, an la litoro di Schleswig-Holstein. Altra importanta Autobahn esas Bundesautobahn 24, longa de 150 km, qua ligas Hamburg a Berlin, e la 963-kilometra Bundesautobahn 7, la maxim longa de Germania, liganta la frontiero kun Dania norde, a la frontiero kun Austria sude.

L'aeroportuo di Hamburg, jacanta an la quartero Fuhlsbüttel ed inaugurita en 1911, esas la maxim anciena de Germania. L'aeroportuo okupas 5,7 km² e recevis 12 690 114 veheri en 2008. Existas altra aeroportuo en la urbo, Finkenwerder, qua apartenas a kompanio Airbus, uzata por probar lua modeli, e kapabla por recevar avioni tam granda kam Airbus A380.

La portuo di Hamburg, kovranta totala surfaco di 73,99 km² e distanta 110 km de Norda maro an Elbe, esas la maxim importanta portuo di Germania, segun volumo di vari transportata. Segun quanto di 20-futa buxegi transportata ol esas la 3ma maxim granda de Europa, dop Rotterdam ed Antwerpen. En 2014, 9,73 milion normala buxegi (longa de 20 futi) transportesis en Hamburg. Aquala transporto ank inkluzas 21 paromi qui uzesas en 6 ordinara linei.

Treni regionala e di longa disto ligas Hamburg ad altra Germana urbi ed a vicina landi, exemple la treni di granda rapideso Intercity Express, qui ligas ol a Berlin e Frankfurt am Main, ed anke Aarhus e Kobehavn, en Dania. Multa linei di ordinara treni, nomizita Regional-Express, qui funcionas admaxime a 90 km/h, ligas Hamburg a Schleswig-Holstein ed Infra-Saxonia.

Ponti e tuneli ligas l'urbo norde til sude, exemple l'anciena tunel sub Elbe (Alter Elbtunnel, o St. Pauli Elbtunnel) inaugurita en 1911.

Hamburg havas 101 km kilometri di metroo (U-bahn, subtera) dividita inter 4 linei, kun entote 91 stacioni. Ank existas 147 kilometri di tale nomizita S-bahn (suburbala treni), ube kelka linei uzas la sama treko kam treni di longa disto o treni qui transportas vari. L'unesma lineo dil U-bahn inauguresis en 1912, kontre ke l'unesma lineo dil S-bahn inauguresis en 1907. Inkluzanta suburbala treni, U-bahnen ed S-Bahnen, l'urbo havas entote 930 km di ferovoyala linei e 289 stacioni.

Existas plu kam 100 linei di omnibusi en Hamburg, qui parkuras plu kam 120 mil kilometri omnadie. Existas plu kam 450 linei di longa-dista autobusi, qui omnasemane ligas l'urbo a 27 Europana landi,^[5] exemple Dania, Polonia e Rusia. Por kombatar atmosferala polutajo, en 2003 l'urbo unesmafoye probis 9 omnibusi qui uzis hidrogeno kom fuelo. Nun, 68 omnibusi uzas hidrogeno en lia motori.^[6]

La transporto per taxio regulizesas per lego. en 2008, existiis 2.168 taxio-kompanii, kun entote 3675 vehili e plu kam 10 mil employati.

En 2017, Hamburg recevis plu kam 6 783 000 viziteri, qui facis plu kam 13 milion dumnokta sejorni ibe.^[7] Ordinara vizito al urbo inkluzas la prefekteyo e la kirko di Santa Michel, l'anciena distrikto di depozeyi (Speicherstadt) e la promeneyo dil portuo (Landungsbrücken). L'areo konocata kom Reeperbahn havas granda quanto di prostituceyi e sex-shop-i, ma anke restorerii, noktala klubi, diskoteki e drinkerii.

Altra importanta turistal atraktivi en ca zono esas:

• Miniatur Wunderland - kovranta entote 2300 m² e judikata kom la maxim granda miniatura modelo pri ferovoyi de la mondo, ol konstruktesis en la quartero Speicherstadt, ed esas granda atraktivo por familii kun pueri. La miniaturi reprezentas ferovoyi Usana, Skandinaviana e Germana. Ol havas entote 15.400 metri di miniatura reli e 1040 treni.^[8]
• Elbphilharmonie ("Filharmoniala Aulo dil Elbe") esas edifico konstruktita sur anciena depozeyi di kakao, teo e tabako, ed inaugurita en 2017 por gastigar spektakli di muzikala koncerti. Ol ank esas sideyo dil Statala Opero di Hamburg.
• Hamburg esis nasko-urbo di Johannes Brahms. Che quartero Neustad jacas muzeo qua homajas lu. Inaugurita en 1971 en edifico proxim la loko ube lu naskis, ol gastigas l'originala piano dil kompozisto, e vasta kolekturo di fotografuri e muzikala particioni.
• Alonge Landungsbrücken esas tri navi-muzei. La maxim anciena esas Rickmer Rickmers, 3-masta navo konstruktita en 1896 por transportar vari. L'altra exempleri esas MS Cap San Diego, transportonavo konstruktita dum la yari 1960a, e Sovietiana submara navo B-515. Proxim la tri jacas navala muzeo Altonaer, qua gastigas pikturi, skulti ed altra objekti ligata a navigado.^[8]

Altra muzei

• La Muzeo pri Arto e Desegno (Germane: Museum für Kunst und Gewerbe prezervas importanta kolekturo di porcelano, mobli ed arjenta objekti de nordala Germania, objekti de estal Azia e pikturi da Oskar Kokoschka.^[8]
• Panoptikum Hamburg, inaugurita unesmafoye en 1879, esas la maxim anciena vaxo-muzeo de Germania. Ol gastigas mikra e granda imaji pri imperiestri, reji, artisti, ed anke kriministi.^[9]
• Museum am Rothenbaum & PROTOTYP Museum - fondita en 1879, ol gastigas plu kam 350 mil objekti, ed enfokigas arti e kulturi de la mondo, exemple religiala e kulturala objekti de Afrika.^[8] L'areo nomizita PROTOTYP Museum gastigas 45 vehili, montranta lia historii e la historii di lia veheri.^[8]
• Jacanta an parko Planten un Blomen, inter quarteri St. Pauli e Neustad, esas Muzeo pri Historio di Hamburg. Ol montras objekti pri la historio dil urbo depos la yaro 800, exemple vestaro, muzikal instrumenti, ciencal objekti, ed altri, e havas saloni dedikata a Mezepoko, a Weimar-Republiko, al ekmigro tra la portuo dil urbo, edc.

Parki e kasteli

• Parko Auster (Außenalster) - ca 169-hektara verda areo cirkondas un ek la du artificala lagi kreita an la limiti del urbo, uzinta aqui de la rivero Alster. La lago uzesas dal habitanti del urbo por seglirar o remar. La lago Außenalster propre konstruktesis en 1625, ed okupas 16,4 km². La terala surfaco de la parko esas nur 0,5 km².
• Inaugurita en 1914, Altonaer Volkspark esas parko che distrikto Bahrenfeld, kun 2,05 km², esanta la maxim vasta parko de Hamburg.
• Parko Planten un Blomen ("Planti e Flori") esas 47-hektara parko inaugurita en 1930, jacanta poke distanta del Parko Auster.
• Kasteleto Wellingsbüttel (Germane: Rittergut Wellingsbüttel) esas anciena domeno konstruktita per stilo Baroka, e dum lua historio ol apartenis a diversa proprieteri, inkluzite Dana monarko Frederik la 6ma e pose Frederick Charles Louis, duko de Schleswig-Holstein-Sonderburg-Beck, qua esis ancestro de la rejino Elizabeth la 2ma di Unionita Rejio e de lua spozulo, princo Philip, duko di Edinburgh. Nun, l'edifico gastigas muzeo Alstertal (Alstertalmuseum) an lua dextra latero.

1. ↑ Monatszahlen – Bevölkerung – Statistikamt Nord - URL vidita ye 22ma di novembro 2023. Idiomo: Germana.
2. ↑ History of Hamburg - Hamburg, Germany - Publikigita da Google Sites. URL vidita ye 28ma di agosto 2021. Idiomo: Angla.
3. ↑ Richard Overy, The Bombers and the Bombed: Allied Air War Over Europe 1940-1945 (2014) pp 301, 304
4. ↑ Hamburg - Evolution of the modern city - Publikigita da Encyclopaedia Britannica. URL vidita ye 28ma di agosto 2021. Idiomo: Angla.
5. ↑ Historie - Publikigita da ZOB Hamburg. URL vidita ye 23ma di agosto 2009. Idiomo: Germana.
6. ↑ Busverkehr: Hochbahn startet Innovationslinie in Hamburg - Dato di publikigo: 19ma di decembro 2014. Idiomo: Germana.
7. ↑ Tourismus in Hamburg 2017  Publikigita da Statistik informiert ....  Dato di publikigo: 21ma di februaro 2018.  Idiomo: Germana. 
8. ↑ ^{8,0 8,1 8,2 8,3 8,4} 18 Top-Rated Tourist Attractions in Hamburg - Publikigita da PlanetWare. URL vidita ye 18ma di septembro 2021. Idiomo: Angla.
9. ↑ Panoptikum Hamburg - URL vidita ye 18ma di septembro 2021. Idiomo: Angla.