Փեքին

Քաղաք
Փեքին
北京, Běijīng
Ժամացոյցի սլաքի ուղղութեամբ վերէն՝ Տնանանմէն, Երկինքի տաճար, Ազգային մեծ թատրոն, Փեքինի ազգային թատրոն
Երկիր	Չինաստան
Ներքին բաժանում	գաւառի մակարդակի 18 վարչ. միաւոր վոլոստի մակարդակի 273 վարչ. միաւոր
Քաղաքապետ	Վան Ցիշան
Օրէնսդրական մարմին	Beijing Municipal People's Congress?[1]
Տարածութիւն	16 410,54 քմ²
ԲԾՄ	43 մեթր
Պաշտօնական լեզու	Չինարէն
Բնակչութիւն	19 612 368 մարդ (2010)[2], 21 705 000 մարդ (2015)[3], 21 710 000 մարդ (2017)[4], 15 380 000 մարդ (2005)[5], 21 893 095 մարդ (2020)[6]
Կը գտնուի ափին	Yongding River? եւ Qing River?
Ազգային կազմ	Հաներ - 96%, մանչժուրիա - 2%, տունկաններ - 2%, մոնկոլներ - 0,3%, հայեր 0,2%
Տեղաբնականուն	փեքինցի
Ժամային գօտի	UTC+8
Հեռախօսային ցուցանիշ	10
Փոստային ցուցանիշ	100000 — 102600
Անուանուած է	մայրաքաղաք եւ հիւսիս
Պաշտօնական կայքէջ	beijing.gov.cn

Փեքին (չին.՝ 北京, փինյին Běijīng ‒ Պեյճին), Չինաստանի մայրաքաղաքը։ Աշխարհի մեծագոյն եւ ամէնէն խիտ բնակուած քաղաքներէն մէկը. 2010-ի տուեալներով՝ Փեքինի բնակչութիւնը 19,612,368 հոգի է։

Փեքինը բնակչութեան թիւով Չինաստանի երկրորդ քաղաքն է Շանհայէն ետք։

Դարեր շարունակ, աշխարհի տարածքին քիչ թիւով քաղաքներ մշակութային եւ քաղաքական կեդրոններ եղած են. անոնցմէ մէկը Փեքինն է։

Փեքին նշանաւոր է իր բազմաթիւ շքեղ պալատներով, թանգարաններով, հսկայական քարէ պատերով ու դարպասներով։ Այդ շքեղ կոթողները եւ համալսարանները Փեքինը դարձուցած են Չինաստանի մշակութային եւ կրթական կեդրոնը։

Փեքինը չինական նշաններու ստուգաբանութեամբ՝ 北 կը նշանակէ հիւսիս, իսկ 京 ՝մայրաքաղաք, բառացի թարգմանութեամբ՝ «Հիւսիսային մայրաքաղաք»։ Վերջին 3,000 տարիներուն ընթացքին քաղաքը բազմիցս փոխած է իր անունը։

1949-ին, երբ Չինաստանի կոմունիստական կուսակցութիւնը քաղաքը կը դարձնէ Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետութեան մայրաքաղաքը, վերջինիս կը վերադարձուի իր նախկին Փեքին անունը։

• Ք.Ա. 1027-ին Փեքինը յիշատակուած է Ծի անունով:
• 936-ին քաղաքը անուանուած է Սիցզին:
• 937-էն կոչուած է Նանցզին:
• ԺԲ. դարու կէսէն կոչուած է Չժունտու կամ Տասին։
• 1215-ին քաղաքը նուաճած են մոնկոլները, ԺԳ.- ԺԴ. դարերուն Տատու կամ մոնկոլական Հանբալըկ անուամբ եղած է մոնկոլական Եուան կայսրութեան մայրաքաղաքը։
• 1368-էն՝ մոնկոլական լուծէն Չինաստանի ազատագրումէն ետք, կոչուած է Պէյբին (խաղաղ հիւսիս)։
• 1421-ին, դառնալով չինական Մին կայսրութեան մայրաքաղաքը, անուանուած է Պէյցզին (հոսկէ ալ՝ Փեքին անուանումը)։

1644-ին Փեքինը գրաւած են ապստամբած գիւղացիները, ապա՝ մանջուրները, որոնք Չինաստանի մէջ հիմնած են Ցին թագաւորական հարստութիւնը։

Փեքինը աշխարհի տարածքին ունի բազմաթիւ քոյր եւ եղբայրացած քաղաքներ, անոնցմէ շատերը մայրաքաղաքներ են իրենց երկիրներուն մէջ։

1912-ին՝ Սինհայի պուրժուական յեղափոխութեան ատեն, Փեքինը հռչակուած է Չինական Հանրապետութեան մայրաքաղաք։

1937-ին քաղաքը գրաւած են ճափոնցիները։ Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւններու Միութեան օգնութեամբ 1945-ին Կուանտունեան բանակը հոնկէ դուրս մղելէն ետք, 3,5 տարի եղած է Կոմինիանի (Ազգային ժողովրդական կուսակցութիւն) իշխանութեան տակ։

31 Յունուար 1949-ին Չինաստանի բանակը ազատագրած է քաղաքը եւ հռչակած Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետութիւնը (ՉԺՀ)՝ Փեքին մայրաքաղաքով։

Փեքինը Չինաստանի երրորդ մեծ քաղաքն է՝ Չունցինէն ու Շանհայէն ետք: Չինաստանի ամէնէն մեծ երթեւեկութեան հանգոյցն է, ուր կը խաչաձեւուին բազմաթիւ երկաթուղիներ եւ մայրուղիներ, ինչպէս նաեւ աւելի քան 100 օդային ուղիներ։ Փեքինի մէջ է Շոուտիի միջազգային օդակայանը, կը գործէ մեթրոփոլիթենը (1970-էն)։ Քաղաքը նախանաւահանգիստ է Դեղին ծովու Պոհայուան ծոցին մէջ (ծովէն հեռու է 180 քմ) եւ Փեքինի ջրանցքով (25 քմ.) կը կապուի Եունտինհէ գետին։

Չինաստանի մեծագոյն ուսումնական հաստատութիւններէն է Փեքինի համալսարանը (1898), կան նաեւ բազմաթիւ համալսարաններ, գիտահետազօտական հիմնարկներ, բժշկական եւ գիւղատնտեսական գիտութիւններու կաճառներ, աստղադիտարանը, բուսաբանական այգին, կը գործեն Գեղարուեստի պատկերասրահը, Չինաստանի պատմութեան, Չինական յեղափոխութեան, Գուգուն (նախկին կայսերական պալատը) եւ այլ թանգարաններ, գրադարաններ ու թատրոններ։

Չինական օփերային կեդրոնը Փեքինն է, որ չինական մշակոյթի գլխաւոր նուաճումներէն է. անիկա երգի, երկխօսութեան, շարժումներու, մարտական հնարքներու ու Կրկէսային մարմնամարզութեան բեմական գործողութիւններու համադրութիւնն է։

Փեքինի պատմական մասը կազմուած է Ներքին ու Արտաքին քաղաքներէն։ Հնագոյն Ներքին քաղաքը կը ներառէ Կայսերական քաղաքին համալիրը, որուն միջուկը Փակ քաղաքն է՝ Կայսերական պալատին համալիրով (ԺԵ. դարու Առաջին կիսուն)։ Կայսերական քաղաքը կը համալրեն Տայմէաօ (նախնիներու յիշատակի) տաճարը (1420, վերակառուցուած է 1544-ին), Երեք ծովերու զբօսայգին եւ այլ շինութիւններ։ Արտաքին քաղաքին հարաւային մասին մէջ է «Երկինքի տաճար» համալիրը (1420-1530, վերակառուցուած է ԺԸ.-ԺԹ. դարերուն)։

1949-ին Ժողովրդական յեղափոխութեան յաղթանակէն ետք սկսած է Փեքինի վերակառուցումը, ընդարձակուած է գլխաւոր մայրուղին, կառուցուած են բազմաթիւ բնակելի տուներ, հասարակական շէնքեր, ստեղծուած են նոր թաղամասեր։

Քաղաքական-վարչական կեդրոնը Տէանանմին հրապարակն է, որուն արեւմտեան եւ արեւելեան մասերուն մէջ են Ժողովրդական ներկայացուցիչներու համաչինական համագումարներու, Չինական յեղափոխութեան եւ Չինաստանի պատմութեան թանգարաններու շէնքերը։

1. ↑ (unspecified title) — 2021.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q106089135"></a>
2. ↑ https://beijing.qianlong.com/2021/0520/5805885.shtml
3. ↑ http://russian.news.cn/2016-01/20/c_135025411.htm
4. ↑ http://www.ebeijing.gov.cn/BeijingInformation/BeijingNewsUpdate/t1506791.htm
5. ↑ http://www.stats.gov.cn/tjsj/ndsj/2017/html/EN0206.jpg
6. ↑ 国务院第七次全国人口普查领导小组办公室 中国人口普查分县资料—2020 — 北京市: 中国统计出版社, 2022. — 983 է. — ISBN 978-7-5037-9772-9
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q130368174"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q956"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q48913532"></a>
7. ↑ «NYC's Sister Cities»։ Sister City Program of the City of New York։ 2006։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2008-05-21-ին։ արտագրուած է՝ 1 Սեպտեմբեր 2008 
8. ↑ «Protocol and International Affairs»։ DC Office of the Secretary։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2008-05-13-ին։ արտագրուած է՝ 12 Յուլիս 2008 
9. ↑ «Twin cities of Riga»։ Riga City Council։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2018-12-26-ին։ արտագրուած է՝ 2009 թ․ հուլիսի 27 
10. ↑ «Prefeitura.Sp – Descentralized Cooperation»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2008-12-24-ին։ արտագրուած է՝ 2012-09-27 
11. ↑ «International Relations – São Paulo City Hall – Official Sister Cities»։ Prefeitura.sp.gov.br։ արտագրուած է՝ 1 Յունիս 2010 
12. ↑ «Canberra's international relationships – Canberra's international relationships»։ cmd.act.gov.au։ արտագրուած է՝ 20 Հոկտեմբեր 2009 
13. ↑ «Sister Cities of Manila»։ 2008–2009 City Government of Manila։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2008-06-07-ին։ արտագրուած է՝ 2 Յուլիս 2009 
14. ↑ «Twinning Cities: International Relations» (PDF)։ Municipality of Tirana։ tirana.gov.al։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2008-02-16-ին։ արտագրուած է՝ 23 Յունիս 2009