Տող (գյուղ)

Գյուղ
Տող
ադրբ.՝ Tuğ
Տողի համայնապատկերը
Երկիր	Արցախ
Շրջան	Հադրութի
Համայնք	Մարտունու շրջան, Շուշիի գավառ, Հադրութի շրջան, Շամախիի նահանգ և Ղարաբաղի խանություն
ԲԾՄ	843 մետր
Բնակչություն	700[1] մարդ (2005)
Ազգային կազմ	Հայեր
Կրոնական կազմ	Հայ Առաքելական եկեղեցի
Ժամային գոտի	UTC+4
Տող Վիքիպահեստում

Տողը, գյուղ Արցախի Հանրապետության Հադրութի շրջանումˋ շրջկենտրոնից Հադրութից 20 կմ հյուսիս-արևմուտքˋ Տողասարի արևելյան լանջինˋ 900 մ բարձրության վրա։

Զբաղեցնում է 1567 հա տարածք, որտեղ բնակվում է 700 բնակիչ (2005)։ Համայնքի տարածքում առկա են թվով 3 աղբյուրներ` «Շենին», «Սալմանեն» և «Կոսեն»։

Տողը հիշատակվում է 7-րդ դարից։ 10-րդ դարում ունեցել է 10 հազար բնակիչ։ 16-րդ դարում եղել է Դիզակի մելիքության կենտրոնը, 17-րդ դարումˋ բերդաքաղաք^[3]։

Տողն ունի հնագույն պատմություն։ Պատմական աղբյուրներում Տող բերդաքաղաքը հանդես է գալիս արաբական զավթիչների դեմ հայ ժողովրդի մղած պայքարի ժամանակներից։ Բազմաթիվ խաչքարերը և տապանաքարերը, եկեղեցիները և հին ամրոցները, դղյակները, քարանձավները, արտադրական և կենցաղային բնույթի տարբեր կառույցները, որոնք գտնվում են գյուղում և մոտակայքում, Տողի պատմական մեծ նշանակության վառ ապացույցներն են։

Տողի մելիքական ապարանքում անցկացվում էր ամենամյա Արցախյան գինու փառատոնը։

Տող գյուղի գրեթե բոլոր տները երկհարկանի էին, որոնցից շատերի առաջին հարկը երկրորդից բաժանված էր կամարակապ կառույց թաղբանդով, որպես կանոն` գոմն ու թոնրատունը բնակելի տնից հեռու էին կառուցված^[4]։

Տողում, հատկապես նրա հին այգիներում, հաճախ են հանդիպում փոքրիկ հին գինեգործարաններ մեծ կարասներով։ Սովորույթի համաձայն երեխայի ծննդյան օրը նրա ծնողները հողի մեջ էին թաղում կարմիր գինով լի կարաս (դրանց տարողությունը սովորաբար կազմում էր 150-300 լիտր)։ Այդ կարասները բացում էին 15–20 տարի անց, երեխայի հարսանիքի օրը։

Մեկ այլ սովորույթի համաձայն, որդուն պատերազմ ուղարկելուց, նրա պատվին ծառ էր տնկվում։ Դարերի ընթացքում այդ ծառերը վերածվել են ընդարձակ այգիների, երբեմնի քարքարոտ լանջերում։

Տողում ինքնապաշտպանական ջոկատներ ստեղծվել են 1988 թվականի մարտին, երբ գյուղի ադրբեջանցիները 1988 թվականին ընդհարվել են հայերի հետ, իսկ Տողում է տեղակայվել ադրբեջանական միլիցիայի հատուկ նշանակության ստորաբաժանման գումարտակ, որի զինծառայողները 1991 թվականի հոկտեմբերի 17-ին սպանել են Դանիելյանների ընտանիքի բոլոր 5 անդամներին։ Նույն թվականի հոկտեմբերի 30-ին Տողի (հրամանատարˋ Վիգեն Գրիգորյան) և այլ կամավորական ջոկատներ ինքնապաշտպանական ուժերի հետ (հրամանատարˋ Արկադի Տեր-Թադևոսյան) ազատագրել են գյուղը (տես Տողի ազատագրում)։

Տողից հրամանատարներ են եղել Վ. Գրիգորյանը, Արմեն Գասպարյանը, Ս. Ավագյանը, Ա. Շաբարյանը, Վ. Ավետիսյանը, Վ. Սահակյանը, Ա. Ստեփանյանը։ Արցախի Հանրապետության «Մարտական խաչ» 2-րդ աստիճանի շքանշան շքանշանով պարգևատրվել են Վիգեն Գրիգորյանը, Արմեն Գասպարյանը^[5], Կ. Միքայելյանը։ Զոհվել է 25 ազատամարտիկ։

2020 թվականի հայ-ադրբեջանական պատերազմի հետևանքով գյուղը հայաթափվել և անցել է Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո^[6][7][8]։

Տող համայնքի բնակչության թվաքանակը կազմում է 756 մարդ, կա 203 տնտեսություն։

Բնակավայրի ազգաբնակչության փոփոխությունը^[9].

Գյուղում զբաղվում են անասնապահությամբ, այգեգործությամբ։

Գյուղում և շրջակայքում են Քթիշբերդ (IX-XIII դդ.), Գտչավանքը (1241-1246 թթ.), Սուրբ Հովհաննես եկեղեցի (Տող) (1736թ.), Սուրբ Վարդան (17–րդ դար), Սուրբ Ստեփանոս Նախավկայի (13–րդ դար) եկեղեցիները, կան խաչքարեր, գյուղատեղիներ, գերեզմանոց (XVII-XIXդդ.), Ապարանք (1737 թ.)։ Վերականգնվող մելիքական ապարանքը ունի կարևոր զբոսաշրջային նշանակություն։ Հաշվառված է 97 հուշարձան^[10]։

Ունի միջնակարգ դպրոց (բացվել է 1906 թվականին), արվեստի դպրոց, հիվանդանոց (կառուցվել է 1903 թվականին)։ Խորհրդային շրջանում ունեցել է երկհարկանի մշակույթի տուն, կապի բաժանմունք։

• 
  Տողի մելիքական ապարանքի շինություններից
• 
  Տողի մելիքական ապարանքի պահպանված շինություններից
• 
  Տողի Սուրբ Հովհաննես եկեղեցի
• 
  Գինու փառատոն Տող գյուղում

• Տողի ազատագրում (1991)
• Տողի մելիքական ապարանք
• Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցի (Տող)
• Սուրբ Հովհաննես եկեղեցի (Տող)

• Տողի մելիքական ապարանք․ Վառ անցյալի իրականությունից

դ ք խ Հադրութի շրջան Վարչական կենտրոն՝ Հադրութ Գյուղեր Ազոխ • Ակնաղբյուր • Այգեստան • Արաքսավան • Արևշատ • Առաջամուղ • Առաքել • Արփագետիկ • Բանաձոր • Դրախտիկ • Թաղասեռ • Թաղուտ • Խանձաձոր • Խծաբերդ • Ծակուռի • Ծաղկավանք • Ծամձոր • Կարմրակուճ • Կարմրաքար • Հադրութ • Հակակու • Հայկավան • Հարթաշեն • Հին Թաղեր • Հողեր • Ձորագյուղ • Մարիամաձոր • Մեծ Թաղեր • Մելիքաշեն • Մոխրենես • Նորաշեն • Պետրոսաշեն • Պլեթանց • Ջրաբերդ • Ջրակուս • Սարալանջ • Սարինշեն • Սպիտակաշեն • Վանք • Վաղավեր • Վարդաշատ • Տյաք • Տող • Տումի • Ուխտաձոր • Ցոր • Քյուրաթաղ • Քարագլուխ Լքված և ավերակ գյուղեր Թեզխարաբ