Nothing Special   »   [go: up one dir, main page]
Jump to content

Կենսազննում

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Կենսազննում
Տեսակլաբորատոր ախտորոշման տեսակ
Ենթադասինվազիվ թեսթ և բժշկական նմուշառում
ՄասնագիտությունՎիրաբուժություն
ICD-10-PCS0?D???X (without force),
0?B???X (with force)
MeSHD001706
MedlinePlus003416

Կենսազննում, բիոպսիա (հին հունարեն՝ βίος — կյանք + ὄψις — արտաքին տեսք), բժշկական հետազոտություն, որը որպես կանոն իրականացնում է վիրաբույժը, միջամտություն իրականացնող ճառագայթաբանը կամ սրտաբանը։ Բիոպսիայի ժամանակ նմուշառված բջիջները կամ հյուսվածքները ենթարկվում են զննման՝ հիվանդության առկայությունը կամ ընդգրկվածությունը որոշելու համար։ Որպես կանոն ախտաբանը հյուսվածքն ուսումնասիրվում է մանրադիտակով, սակայն այն կարող է ուսումնասիրվել նաև քիմիական անալիզի միջոցով։ Էքսցիզիոն բիոպսիայի դեպքում հեռացվում է ամբողջական գոյացությունը կամ կասկածելի հատվածը, մինչդեռ ինցիզիոն բիոպսիայի դեպքում ախտահարված հյուսվածքից առանձնացվում է մի հատված միայն, սակայն ամբողջական ուռուցքը կամ ախտահարված մասը չի հեռացվում։ Ասեղային ասպիրացիոն բիոպսիայի դեպքում ասեղի օգնությամբ հյուսվածքի կամ հեղուկի նմուշը վերցվում է այնպես, որ հյուսվածքի բջիջների հիստոլոգիական կառուցվածքը չի խախտվում։

Բիոպսիան ամենից հաճախ կատարվում է այն դեպքերում, երբ առկա է քաղցկեղի կամ բորբոքային գործընթացի զարգանալու հավանականություն։

Բժշկական կիրառություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քաղցկեղ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Թոքի բիոպսիա համակարգչային շերտագրությամբ՝ թոքի հավանական քաղցկեղի դեպքում

Քաղցկեղ կասկածելու դեպքում կարելի է կիրառել բիոպսիայի տարբեր տեսակներ․ Էքսցիզիոն բիոպսիայի դեպքում փորձում են հեռացնել ախտահարված ամբողջական հատվածը։ Երբ բիոպսիայի ընթացքում վերցված նմուշն արդեն ուսումնասիրված է, անկախ ախտորոշմից ուսումնասիրվում են նաև ախտահարված մասի շուրջ եղած հյուսվածքները, բիոպսիայի ընթացքում վերցված նմուշի եզրերը, որպեսզի պարզելեն, թե արդյոք հիվանդությունը տարածվել է ավելի լայն շրջանակով թե ոչ։ «Մաքուր եզրեր» կամ «բացասական եզրեր» ասելով հասկանում են, որ բիոպսիայի նմուշի եզրերում հիվանդություն չի հայտնաբերվել, իսկ «Դրական եզրերը» նշանակում է, որ հայտնաբերվել է հիվանդություն, և որ կախված ախտորոշումից ավելի լայն մասշտաբի էքսցիզիայի կարիք ունի։

Երբ մի շարք պատճառներից ելնելով գոյացության ամբողջական հեռացումը ցուցված չէ, ինցիզիոն բիոպսիայով հյուսվածքից մի կտոր է առանձնացվում։ Որոշ դեպքերում գոյացությունից նմուշ կարող են վերցնել այնպիսի սարքերով, որոնք հատված են պոկում, առանձնացնում ամբողջ գոյացությունից։ Հյուսվածքն առանձնացնում են հզոր լույսի պայմաններում, տարբեր չափերի ասեղների կիրառմամբ։ Բարակ ասեղային ասպիրացիոն բիոպսիայի ընթացքում բջիջներ և բջջախմբեր են վերցնում համեմատաբար փոքր տրամագիծ ունեցող ասեղների կիրառմամբ[1]։

Բիոպսիայի պաթոլոգիական ուսումնասիրությամբ կարելի է որոշել, թե գոյացությունը բարորակ է, թե չարորակ։ Այն կօգնի զանազանել քաղցկեղի մի շարք տեսակներ։ Ի հակադրություն բիոպսիայի, որի դեպքում ախտահարված հատվածից պարզապես նմուշ է վերցվում, ախտաբանը կարող է գործ ունենալ ավելի լայն մասշտաբի էքսցիզիոն նմուշի հետ, որը մասնահատմամբ վերցնում է վիրաբույժն, ով այս կերպ պացիենտին փորձում է ամբողջովին ազատել ախտահարված հատվածից։ Օրինակ՝ ախտաբանը կարող է մաստեկտոմիայի նմուշ ուսումնասիրել, անգամ եթե կրծքի՝ նախկինում արված ոչ էքսցիզիոն բիոպսիայով հաստատվել է կրծքագեղձի քաղցկեղի ախտորոշումը։ Մաստեկտոմիայի ամբողջական նմուշի ուսումնասիրությունը հստակ պատկերացում կտա քաղցկեղի բնույթի վերաբերյալ, հնարավոր կլինի պարզել ուռուցքի ենթադասակարգումը և գնահատել հիստոլոգիական վիճակը, պարզել քաղցկեղի ընդգրկվածությունը։

Հեղուկային բիոպսիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ ուռուցքի շրջանառվող բջիջ

Գոյություն ունի հեղուկային բիոպսիայի 2 տեսակ` ուռուցքի շրջանառվող բջիջների հետազոտություն կամ ուռուցքի շրջանառվող, անբջիջ ԴՆԹ հետազոտություն (դրանք, իրականում բիոպսիա չեն, այլ արյան հետազոտություն, որ չեն պահանջում հյուսվածքի բիոպսիա)[2]

Այս մեթոդներն ապահովում են ոչ ինվազիվ այլընտրանքային տարբերակ ինվազիվ բիոպսիաների կրկնությունից խուսափելու համար, որոնց շնորհիվ կարելի է գնահատել քաղցկեղի մուտացիաները և պլանավորել անհատական բուժումը։ Բացի այդ, քանի որ քաղցկեղը հետերոգեն գենետիկ հիվանդություն է, իսկ էքսցիզիոն բիոպսիաների կիրառմամաբ կարելի է ստանալ ուռուցքի դինամիկ, արագ կատարվող գենետիկ փոփոխությունների շարքում որևի պահին կատարված փոփոխության պատկերը միայն, հեղուկ բիոպսիան ունի որոշակի առավելություններ գենոմի այն հետազոտությունների համեմատ, որոնք հիմքում հյուսվածքի բիոպսիան է.[3] Ի հավելում սրա, էքսցիզիոն բիոպսիաները ինվազիվ են, չեն կարող իրականացվել շարունակաբար և արդյունավետ չեն ուռուցքի զարգացման և մետաստազների դինամիկան հասկանալու համար[4][5]։ Հայտնաբերելով և որակավորելով ուռուցքի շրջանառվող բջիջների և արյան մեջ անբջիջ ԴՆԹ-ի գենոմային փոփոխումները՝ հեղուկ բիոպսիայի շնորհիվ կարելի է տվյալներ ստանալ ուռուցքի զարգացման, բուժման արդյունավետության և քաղցկեղի մետաստազի ռիսկի վերաբերյալ տվյալ պահին դրությամբ[6]։ Տեխնոլոգիական այս առաջընթացը հնարավորություն է տալիս ախտորոշել և վարել քաղցկեղը՝ պարբերաբար արյան անալիզ հանձնելու եղանակով՝ մի կողմ թողնելով բիոպսիայի ավանդական մեթոդը[6][7][8][9]։

Ուռուցքի շրջանառվող բջիջների հետազոտությունն իրականացնում և մշակում է «Epic Sciences» ընկերությունը[10]։ Այս հետազոտությունների միջոցով ուսումնասիրվում են ուռուցքի շրջանառվող բջիջները[7][11]։ Ուռուցքի շրջանառվող բջջի առանձին ուսումնասիրությունն ունեցավ հետերոգենության բարձր մակարդակ, որը դիտարկվեց 1 բջջի մակարդակում ինչպես պրոտեինի արտահայտման, այնպես էլ վերջինիս տեղակայման համար, իսկ ուռուցքի շրջանառվող բջիջները արտացոլեցին ինչպես առաջնային բիոպսիան, այնպես էլ մետաստատիկ փոփոխությունները։

Ուռուցքի շրջանառվող անբջիջ ԴՆԹ հետազոտությունն ունի առավելություն ուռուցքի շրջանառվող բջիջների հետազոտության համեմատ, այն իմաստով, որ անբջիջ ԴՆԹ գրեթե 100 անգամ ավելի շատ է, քան ԴՆԹ-ն որ պարունակվում է ուռուցքի շրջանառվող բջիջներում[2] Այս հետազոտությունների ընթացքում ուսումնասիրվում են հատվածներ ուռուցքի բջիջների ԴՆԹ-ից, որոնք շարունակաբար արյան հոսքի մեջ են անցնում ուռուցքից։ Հաջորդ սերնդի անբջիջ ԴՆԹ հետազոտություն իրականացնող ընկերությունների շարքը ներառում է «Personal Genome Diagnostics» և «Guardant Health» ընկերությունները[3]։ Այս հետազոտությունները լայնորեն կիրառվում են այն դեպքում, երբ հյուսվածքային բիոպսիան չի ապահովում բավարար քանակության նյութ՝ ԴՆԹ հետազոտության համար կամ երբ բիոպսիայի ինվազիվ գործընթացն իրագործելն ապահով չէ։ Ըստ վերջին արդյունքների զեկույցի՝ քաղցկեղի վերջին փուլում գտնվող ավելի քան 15․000 պացիենտների կյանքը երկարել է Guardant Health հետազոտության շնորհիվ[12]։։

2014 թվականին 24 հաստատություններում 846 պացիենտների վրա անցկացված արյան հետազոտությունների շնորհիվ հնարավոր եղավ օրգանիզմում հայտնաբերել քաղցկեղի ԴՆԹ-ի առկայություն։ Արյան մեջ ուռուցքի ԴՆԹ հայտնաբերվեց մետաստատիկ քաղցկեղ ունեցող պացիենտների ավելի քան 80 %-ի դեպքում և տեղայնացված քաղցկեղ ունեցող պացիենտների 47 %-ի դեպքում։ Հետազոտությամբ հնարավոր չէ պարզել ուռուցքի տեղադրությունը կամ հավելյալ տեղեկություն ստանալ ուռուցքի վերաբերյալ։ Հետազոտությունը կեղծ դրական արդյունքներ չի արձանագրում[10]։

Նմանատի պհետազոտությունների օգնությամբ կարելի է պարզել, թե արդյոք չարորակ բջիջներ են մնում պացիենտի օրգանիզմում՝ ուռուցքը վիրահատական միջամտությամբ հեռացնելուց հետո։ Մինչև 30 %-ի պարագայում կա հավանականություն, որ հիվանդությունը կկրկնվի նորից, քանի որ ուռուցքի որոշ բջիջներ մնում են օրգանիզմում։ Սկզբնական ուսումնասիրությունները առանց սխալ դրական արդյունքների ցույց տվեցին, որ պացիենտների կեսի դեպքում հիվանդություննը կկրկնվի[10]։

Կարելի է կիրառել ուռուցքի հիմքում եղած սպեցիֆիկ ԴՆԹ մուտացիեները գտնելու համար։ Քաղցկեղի մի շարք նոր դեղամիջոցներ խափանում են որոշակի մոլեկուլյար գործընթացների բնականոն ընթացքը։ Նմանատիպ հետազոտությունների շնորհիվ հնարավոր է հեշտությամբ ընտրել ուռուցքի բուժման մեթոդը[10]։

Նախաքաղցկեղային վիճակ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հեշտ հայտնաբերվող և հեշտ հասանելի հատվածում, կասկածվող ցանկացած ախտահարում հնարավոր է հետազոտել։ Ժամանակին այդ հատվածները սահմանափակվում էին մաշկի տարածքով և արտաքին մակերեսով։ Ռենտգեն հետազոտության, իսկ հետագայում նաև համակարգչային շերտագրության, մագնիսառեզոնանսային պատկերման, ուլտրաձայնային հետազոտության և էնդոսկոպիայի շնորհիվ ընդլայնեցին շարքը։

Տես նաև

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ Sausville, Edward A. and Longo, Dan L. "Principles of Cancer Treatment: Surgery, Chemotherapy, and Biologic Therapy", Harrison's Principles of Internal Medicine, 16th Ed. Kaspar, Dennis L. et al., eds. p.446 (2005).
  2. ↑ 2,0 2,1 «Analysis of Circulating Tumor DNA to Monitor Metastatic Breast Cancer». The New England Journal of Medicine. 368 (13): 1199–1209. 2013. doi:10.1056/NEJMoa1213261. PMID 23484797. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 7-ին. {{cite journal}}: Cite uses deprecated parameter |authors= (օգնություն)
  3. ↑ 3,0 3,1 «Genomic Analysis of Plasma Cell-Free DNA in Patients With Cancer». JAMA Oncolology. 2016 թ․ հոկտեմբերի 7. doi:10.1001/jamaoncol.2016.2835. {{cite journal}}: Cite uses deprecated parameter |authors= (օգնություն)
  4. ↑ Marrinucci D, Bethel K, Luttgen M, Bruce RH, Nieva J, Kuhn P (2009 թ․ սեպտեմբեր). «Circulating tumor cells from well-differentiated lung adenocarcinoma retain cytomorphologic features of primary tumor type». Archives of Pathology & Laboratory Medicine. 133 (9): 1468–71. doi:10.1043/1543-2165-133.9.1468 (inactive 2017 թ․ հունվարի 15). PMC 4422331. PMID 19722757.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ DOI inactive as of 2017 (link)
  5. ↑ «Circulating tumor DNA as a non-invasive substitute to metastasis biopsy for tumor genotyping and personalized medicine in a prospective trial across all tumor types». Molecular Oncology. 9 (4): 783–90. 2015 թ․ ապրիլ. doi:10.1016/j.molonc.2014.12.003. PMID 25579085. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 7-ին. {{cite journal}}: Cite uses deprecated parameter |authors= (օգնություն)
  6. ↑ 6,0 6,1 Nieva JJ, Kuhn P (2012 թ․ օգոստոսի 8). «Fluid biopsy for solid tumors: a patient's companion for lifelong characterization of their disease». Future Oncology. 8: 989–998. doi:10.2217/fon.12.91. PMC 3658625. PMID 22894671.
  7. ↑ 7,0 7,1 Nieva J, Wendel M, Luttgen MS, Marrinucci D, Bazhenova L, Kolatkar A, Santala R, Whittenberger B, Burke J, Torrey M, Bethel K, Kuhn P (2012 թ․ փետրվար). «High-definition imaging of circulating tumor cells and associated cellular events in non-small cell lung cancer patients: a longitudinal analysis». Physical Biology. 9 (1): 016004. Bibcode:2012PhBio...9a6004N. doi:10.1088/1478-3975/9/1/016004. PMC 3388002. PMID 22306961.
  8. ↑ Hekimian K, Meisezahl S, Trompelt K, Rabenstein C, Pachmann K (2012). «Epithelial Cell Dissemination and Readhesion: Analysis of Factors Contributing to Metastasis Formation in Breast Cancer». ISRN Oncology. 2012: 601810. doi:10.5402/2012/601810. PMC 3317055. PMID 22530147.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  9. ↑ Rolle A, Günzel R, Pachmann U, Willen B, Höffken K, Pachmann K (2005). «Increase in number of circulating disseminated epithelial cells after surgery for non-small cell lung cancer monitored by MAINTRAC(R) is a predictor for relapse: A preliminary report». World J Surg Oncol. 3 (1): 18. doi:10.1186/1477-7819-3-18. PMC 1087511. PMID 15801980.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 Regalado, Antonio (2014 թ․ օգոստոսի 11). «Spotting Cancer in a Vial of Blood». MIT Technology Review. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 23-ին.
  11. ↑ Crowley E, Di Nicolantonio F, Loupakis F, Bardelli A (2013 թ․ օգոստոս). «Liquid biopsy: monitoring cancer-genetics in the blood». Nature Reviews Clinical Oncology. 10 (8): 472–484. doi:10.1038/nrclinonc.2013.110. PMID 23836314.
  12. ↑ Jenks, Susan (2016 թ․ սեպտեմբեր). «Tracking Tumor Resistance: The Early Promise of "Liquid" Cancer Tests». Journal of the National Cancer Institute. 108 (9): djw220. doi:10.1093/jnci/djw220. PMID 27628661. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 2, էջ 442)։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Կենսազննում&oldid=9889387» էջից