Անեզական գոյականներ
Անեզական գոյականներ (լատին․՝ pluralia tantum), մի շարք առարկայանիշ բառեր, որոնք պակասավոր են եզակի թվով արտահայտվելու հնարավորությունից[1]։ Սրանք համապատասխան եզակի ձևեր չունեն (կամ գրեթե չունեն), իսկ եթե ունեն էլ, ապա իմաստով հոգնակին համարժեք չէ եզակիին[2]։
Անեզականությունը պայմանավորող իմաստաբանական գործոններից են հետևյալները.
- անհամարժեքություն եզակիի հետ, որ լինում է նշված դեպքերում՝
- -անք, -ենք, -ոնք, -ունք ձևույթներով կազմված գոյականները, օրինակ՝ Անդրեասենք, պչրանք, պճնանք, Սուքիասենք, ծաղրանք, պապոնք.
- ազգերի, ցեղերի, ժողովուրդների անունները՝ կասպեր, հոներ, խուռիներ, խեթեր, աղվաններ, սլավոններ.
- բժշկական, դիցաբանական, լեզվաբանական, կրոնական և այլ կարգի անուններ՝ ալկալիներ, պավլիկյաններ, Հորաներ.
- բույսերի ու կենդանիների դասեր, ընտանիքներ, կարգեր անվանող գոյականներ՝ անողնաշարավորներ, խեցեմորթեր,վարդազգիներ, կատվազգիներ.
- հատուկ և հասարակ այլ գոյականներ՝ ամպեր, նոթեր և այլն։
- առարկայի՝ բարդ կամ երկկազմ, բազմակազմ լինելու դեպքում՝
- գրաբարում (ունեին գրաբարյան ք հոգնակերտ մասնիկ)՝ աչք, խելք, հոնք, կառք, մեղադրանք, Ռշտունիք և այլն։ Արդի հայերենում դրանք ըմբռնվում են որպես եզակի։
- աշխարհագրական անուններ, որոնք համապատասխանում են օտար լեզուների անեզական աշխարհագրական անուններին՝ Ալպեր, Ապալաչներ, Անդեր, Պամպասներ, Նիդեռլանդներ, Կարպատներ, Հիմալայներ։
Ժամանակակից հայերենին անեզակիության կարգը հատուկ չէ, կամ էլ նրան կառուցվածքային (կաղապարման) նոր ձևեր է տվել։
Անեզական բառեր են օրինակ՝ գրաբարում՝ միտք, կամք, Գուգարք, ռուսերենում՝ ножницы, щипцы, լատիներենում՝ castra, arma և այլն։
Հայ քերականության մեջ ոմանք տարբերակում էին՝ անեզական կամ անեզակի անուն, նաև՝ անեզական գոյական, անեզական դերանուն, անեզական բայ[3]։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Գ. Խաչատրյան, Հայոց լեզվի ոլորաններում, Վանաձոր, 1994, էջ 28։
- ↑ Հ. Զ. Պետրոսյան, Հայերենագիտական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1987, էջ 227։
- ↑ Հ. Զ. Պետրոսյան, Ս. Ա. Գալստյան, Թ. Ա. Ղարագյուլյան, Լեզվաբանական բառարան (խմբ. Էդ. Բ. Աղայան), Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի հրատարակչություն», 1975, էջ 13։
