Tuguyasuka
Tuguyasuka niko peteĩ mba'asy vai (heko'aréva, ndojekuaáiva araka'etépa opáta ha ndaikatúiva oñepohanõ), ha'éva apañuãi guasu ko yvy ape ári; ombyai, omomarãva ñande rete reko. Tembi'úgui -oikéva ñande retépe- oikova'erã teteasuka, ha'éva ñande rete mongu'eha. Pe teteasuka ohasa ñande ruguýpe, ha upépe teteasukary oipytyvõ oike hag̃ua umi tekoveapỹipe. Umi huguyasukáva retépe, peteĩva ko'ã mokõi mba'égui ndoikói: teteasukarupa nomoheñói térã sa'i omoheñói teteasukary (Tuguyasuka 1); térã umi tekoveapỹi ñande retepegua o'apo'i teteasukary heñóiva ñande retépe (Tuguyasuka 2).
Ko mba'asy rupive ñande rete ndaikatúi omoheñói térã ndaikatúi oipuru hekopete pe teteasukary ha upehaguére ñande rete ndaikatúi ojapo asuka ha aramirõ omoingovéva ñande retépe. Mba'asyapypẽ apytépe jajuhukuaa: kuaru py'ỹi, y'uhéi, ñembyahýi py'ỹi, tete pohyikue guejy, tete kane'õ ha jesareko meg̃ua. Avei ikatu ome'ẽ po ha py jehýi, gue'ẽ ha py'arasy, hechaporã'ỹ, ai reipa ha kuera mbegue mba'asykuéragui. Ko'ã mba'asyapypẽ ojoavy ombaretekuépe.
Tuguyasuka ñemohenda. Oĩ mokõichagua tuguyasuka. Tuguyasuka 1, oikotevẽva teteasukarýre oñembohéra avei Mitãrusu tuguyasuka, oñepyrũgui mitã'ikuéra apytépe (jepémo oipyhykuaa kakuaávape). Ñande rete nomoheñóigui teteasukary, kóvagui hasykatúva ojekutúva'erã ára ha ára ome'ẽ hag̃ua hetépe upe teteasukary oikotevẽva. 10%-gui sa'ive umi orekóva koichagua tuguyasuka. Tuguyasuka 2 katu ojapyhy kakuaávape, omoheñóiva teteasukary, ág̃a katu sa'i térã ndo'aporãiva ñande retépe. Teteasukary ndaikatúi oipytyvõ teteasukápe oike hag̃ua umi tekoveapỹipe. Kóva oipyhýjepi tapichakuérape ohupytývo 40 ary.
Eñeñangarekóke hi'upyrãme. Ikatug̃uáicha jareko pe teteasuka hendaitépe tekotevẽ jakarukuaa ha jakaru porã ha ñañangarekova'erã asuka, aramirõ ha mba'eñandy ñamoingéva ñande retepýpe hi'upy rupive. Upéicha avei tekotevẽ ñañeñangareko guari mboy'úpe ha avei juky purúpe. Ñane rembi'úpe oĩva'erã hi'upyrã hesãiva, yva ha umi mba'e oipytyvõtava ñande py'ápe omboguapy porã hag̃ua ha pya'e umi tembi'u; upéicha avei ñamongu'eva'erã ñande rete ani hag̃ua ñandekyra.
OMS he'i ko'ag̃aite oĩha haimete 220 sua tapicha huguyasukáva, ikatúva hetave ndojejapóiro mba'eve ha 2030 ikatúva oñembojo'a. Haimete 80% omanóva tuguyasukágui oikókuri tetã imboriahu térã imboriahu ryg̃uatãvape.
14 Jasypateĩ - Tuguyasuka Ára. Ko jeromandu'a ñavõ arygua ojejapójepi ikatuhag̃uáicha opavavéva ñaikũmby porã umi apañuãi oguerúva hendive tuguyasuka, avei jaikuaa hag̃ua ára ha ára hetaiteveha umi hasykatúva upévagui ha mba'éichapa ñamboykekuaa upe mba'asy. Tuguyasuka Ára Arapýpe, heñóiva Tuguyasuka Tetãita Aty ha Tesãi Arapygua Atyguasu (OMS) rupive, ojegueromandu'a ára 14 jasypateĩ jave ojehecharamóvo Frederick Banting ara reñói, omba'apova'ekue kane'õ'ỹre Charles Best ndive ha 1922-pe ojuhuva'ekue teteasukary, oipytyvõmbaretéva umi huguyasukáva pohãnóme.