Ñandu

Ñandu
Tekovekuaaty ñemohenda
Tavetã:	Animalia
Pehẽ'a:	Arthropoda
Pehẽ'aguy:	Chelicerata
Jueheguasã:	Arachnida
Tekovety:	Araneae Clerck, 1757
[editar datos en Wikidata]

Ñandu (karaiñe'ẽme: Araña) niko opa umi tymbachu'i 8 ipýva ha ipy apytimbýva. Jajuhu oparupi, ha opaichagua tekohápe.

Ñandu oĩ opaichagua. Oĩ michĩva, tuicháva, haguéva ha iperõva. Oĩ pytãva, hũva, sa’yju ha iparáva, ha oĩ avei umi ijapu’áva ha ipéva. Nda’opái ñandu ojehupapo. Oĩ umi henimbo omysãiva peteĩ yvyrágui ambuépe ha ojuasapa. Umíva ñuhã ha’ekuéra omoĩva tymbachu’i hamba’e ho’a hag̃ua pype. Ñandu osẽ pyhare ha oñandúvo oĩha opa’ãva henimbokuápe oho ho’u. Oĩ umi ojo’óva ikuararã yvýpe ha upéi omboty ijuru henimbópe, ha oñandúvo oĩha opa’ãva upépe, ojupi, oisu’u ha ogueraha ikuára ruguápe ho’u hag̃ua. Oĩ umi henimbo oipyaha apu’áva ha upéi oñemoĩ mbytépe térã umi ijyke rupi ha oha’árõ. Ipy omoĩ henimbóre oñandu hag̃ua oĩpa ho’áva iñuhãme. Oñandúvo henimbo oryrýi, upépe osẽ hekávo. Oĩ umi upepete ho’úva, ha oĩ umi ombyapu’áva henimbópe oñongatu hag̃ua ág̃a upéi ho’u hag̃ua.

Ñandu, taha'e kuña térã mácho, mokõivéva ojapo ñandu renimbo. Oĩnte umi omyasãiva ñuhãrã ha oĩ umi omoĩva hupa juru omboty hag̃ua. Oĩ umi henimbo oiporúva ani hag̃uátei ho'a, ha oimérõ ho'a, henimbóre jey ojupi upe ho'a haguégui. Umi omyasãi pukupukúva, ojepoi ha osãingo henimbóre ha oheja yvytu ogueroveve chupe ohupyty peve ikatuhápe oñapytĩ. Upéi, ou ha oho umi omoĩ vaekuére ojapopa peve oipotaháicha. Ñandu renimbo nosẽi ñandu jurúgui, hevi gotyo ha hevi guýpe oĩ osẽha, upépe jahecha amo 6 rupi ku ju po'ícha ha ijurúva. Hetepýpe katu oguereko 4 térã 6 vosa'i henimbory ryru, ha osẽvo okápe térã ha'e onohẽvo opyta ijajy ha ijaysy. Ikatu jaipyso ha ijy. Ndaiporiguasúi nunga mba'eve ijýva ñandu renimbóicha, ndaipóri ijojaha ijykuépe. Huparã oipyaha jave ha'evoi onohẽ okápe ipýpe ha omohenda ohóvo ha'e oikuaaháicha. Ñandu oikuaamavoi mba'éichapa oipyaha vaerã henimbo.

Ñandu oĩ haguéicha 8 ipy, ha haimete peteĩcha 8 avei hesa, oĩ jepe 6 oguerekóva. Umi hesa ijysýi iñakãre, 4 upe ijuru ári, mokõi oĩva mbytépe tuichave, ha umíva ári ijysýi jey 4 michĩvéva. Umi tuicháva ha oĩva isyváre oiporu oikuaa hag̃ua mombyry térã aig̃uípa oĩ upe ho'uséva. Omañávo hese oikuaáma mba'éichapa opo vaerã hese ani hag̃uátei ohasa hi'ári térã ani hag̃uátei ndohupytýi. Umi michĩva oiporu oikuaa hag̃ua mba'épa oñemongu'e ijerére.

Ñandu kuña ndoikói ohekávo iñirũrã. Upe mácho pe osẽva kuña rekávo. Ñandu apytépe, pe kuña tuichave upe máchogui. Ñandu kuña ombo'a hag̃ua oikotevẽ pe mácho mombarýre. Ndaha'éi ku oipyhýta chupe, nahániri. Imombary ha'e oguereko ipy apýpe iñongatupy. Mbegue katu oñemboja pe kuña rendápe ha oñeñanduka chupe maerãpa ou. Oñemboja hendápe ha ipýpe omoĩ imombary upe kuña rapypípe. Upe kuña oguerekovoi vosa'i hendag̃ua hapypípe. Oikopa rire, pe mácho ojepoi térã opo oimeha gotyorei térã ojoka tevi, ỹro pe kuña ojere ha ikuãcha'ĩta hese, ha oikóta chugui portiju.

Ñandu nañanderekái ñandesu'u hag̃ua. Ha'e ñandesu'u jajopýrõ chupe ha oimo'ãgui jajukaseha. Ñandu apytépe oĩ umi ikatúva ñandejuka ñandesu'úrõ. Umi michĩ ha hyeguy pytãva, umíva hovatavy, umívagui jakyhyje vaerã. Ñandesu'úrõ jaheka vaerã pohã, ha upéva hasy sapy'ánte jajuhu. Oĩ umi ñandesu'úva ha hasýva ñandéve, jepe umíva mba'eveguasu ndojapói ñanderehe.

Ñandu ikatu hãi guasu mokõi ijuru ykére térã ijuru ári. Umi ijyképe oguerekóva omboty hembi'urãre ha umi ijuru ári oguerekóvape katu oikutu. Umi hãi guasu rupi opoi ipohã ojuka hag̃ua opa ho'áva ipópe térã omonge hag̃ua. Iñakãme oguereko ipohã ryru, ha oiporosu'úvo, ipohã osyry ha oguejy hãigua rupi.

Umi ñandu Paraguáipe ojeikuaavéva ha ñanemongyhyjéva apytépe oĩ ñandupe ha ñandu kavaju. Ñandupe, héra he'iháicha, ipe ha hasy jahecha. Sapy'ánte jajuhu ñande rogapýre. Umíva osẽve pyhare ojeporeka hag̃ua ho'u vaerãre. Ipya'e ha hasy jajuka, ha oimérõ ñandesu'u ndaha'éi ñanderekágui ñandesu'u hag̃ua. Upéi oĩ ñandu kavaju, upéva tuicha ha hete haguepa. Umíva osẽ avei pyharekue hembi'urã rekávo. Ipochy jave oñembo'y ha ohechauka ñandéve ipo. Ko'ãva ñandesu'úrõ mba'eveguasu ndojapói ñanderehe. Oje'e Áfrika ha ambue henda rupi ko'ãva oje'uha.^[1]

Paraguáipe, ha ijerére, oĩ peteĩ ikatúva ñandejuka ha upévagui jajerereko vaerã. Oje'e chupe Latrodectus ha hetaichagua oĩ, ikatu hũ ha ipara pytã térã pytã ha ipara hũ. Ko'ãva ñandesu'úrõ pya'e jajuhu vaerã, ha ñambohyru jahechauka hag̃ua umi oikuaávape ikatu hag̃uáicha ha'ekuéra oikuaa mba'eichagua pohãpa ikatu oiporu, ỹro ñamano. Ojeikuaa oĩha amo 46 500 ñandu iñambuéva ojuehegui.^[2]

• Ñanduti

• Wikimedia Commons oguereko ta'ãnga Arañas reheguaCommons.

Wikcionario

• Vikiñe'ẽndýme ikatu rehecha mba'épa he'ise ñandu.
• Wikiespecies oguereko peteĩ kuatiarogue Ñandu rehegua. Wikispecies
• Arañas. Enciclopedia Ilustrada