Fotografía

O termo «fotografía» provén do grego φῶς phōs (raíz φωτ- phōt, ‘luz’), e γράφω grafo (raíz γράφ- graf, ‘raiar, debuxar, escribir’) que, en conxunto, significa ‘escribir/gravar coa luz’.

Varias persoas poden acuñar o mesmo termo novo a partir destas raíces de forma independente. Hércules Florence, un pintor e inventor francés que viviu en Campinas, Brasil, utilizou a forma francesa da palabra, fotografía, en notas privadas que un historiador brasileiro cre que foron escritas en 1834.^[2] Esta afirmación está amplamente difundida, pero aínda non se recoñece en gran medida a nivel internacional. O primeiro uso da palabra polo inventor franco-brasileiro deuse a coñecer amplamente despois da investigación de Boris Kossoy en 1980.^[3]

O xornal alemán Vossische Zeitung do 25 de febreiro de 1839 contiña un artigo titulado Photographie, no que se examinaban varias reivindicacións de prioridade, en especial a de Henry Fox Talbot, en relación coa reivindicación de invención de Daguerre.^[4] O artigo é a primeira aparición coñecida da palabra na prensa pública.^[5] Estaba asinado "J.M.", crese que era o astrónomo berlinés Johann von Maedler.^[6] Tamén se atribúe ao astrónomo John Herschel o acuñar a palabra, independentemente de Talbot, en 1839.^[7] Con todo, Joan Fontcuberta no seu libro O bico de Xudas (1997),^[8] demostrou que Henry Fox Talbot non coñecía o grego o suficiente para poder entender que fotografía significa máis ben «escritura aparente» e que en realidade non significa escribir con luz, senón «escritura das aparencias».

Os inventores Joseph Nicéphore Niépce, Henry Fox Talbot e Louis Daguerre non parecen coñecer ou utilizar a palabra «fotografía», senón que se referiron aos seus procedementos como «heliografía» (Niépce), «calotipo» (Talbot) e «daguerrotipo» (Daguerre).^[6]

Baseándose no principio da cámara escura, proxéctase unha imaxe captada por un pequeno buraco (fotografía estenopeica) ou unha lente ou conxunto delas (o cal se denomina obxectivo), sobre unha superficie; para capturar e almacenar esta imaxe, as cámaras tradicionais utilizan un soporte cuberto por un composto químico sensible á luz (na maioría delas, película fotográfica), mentres que na fotografía dixital, emprégase un sensor de imaxe que divide o cadro nunha reixa horizontal e vertical de elementos —capturando a luz de cada un deles e converténdoa en valores de voltaxe—, que se converten en valores numéricos tras un proceso de conversión analóxica-dixital, sendo posteriormente transmitidos a un computador embebido no dispositivo, o cal lles dá un formato e permite a súa transmisión ou o seu almacenamento nun medio dixital, para a súa posterior impresión, visualización ou análise.

 

A fotografía é o resultado da combinación de varios descubrimentos técnicos, relacionados coa visión dunha imaxe e a captura da mesma. O descubrimento da cámara escura ("cámara escura" en latín) que proporciona unha imaxe dunha escena remóntase á antiga China. Os matemáticos gregos Aristóteles e Euclides describiron de forma independente unha cámara escura nos séculos V e IV a.C.^[9][10] No século VI d.C., o matemático bizantino Antemio de Trales utilizou un tipo de cámara escura nos seus experimentos.^[11]

O físico árabe Ibn al-Haytham (Alhazen) (965-1040) tamén inventou unha cámara escura, así como a primeira cámara estenopeica verdadeira.^[10][12][13] A invención da cámara fotográfica remóntase aos traballos de Ibn al-Haytham.^[14] Anteriormente xa se describiron os efectos dunha única luz que atravesa un estenopo,^[14] Ibn al-Haytham realizou a primeira análise correcta da cámara escura,^[15] incluíndo as primeiras descricións xeométricas e cuantitativas do fenómeno,^[16] e foi o primeiro en utilizar unha pantalla nunha habitación escura para poder proxectar unha imaxe dun lado dun buraco na superficie sobre unha pantalla no outro lado.^[17] Tamén comprendeu por primeira vez a relación entre o punto focal e o estenopo,^[18] e realizou os primeiros experimentos coas imaxes residuais, sentando as bases para a invención da fotografía no século XIX.^[13]

Leonardo da Vinci menciona as cameras obscuras naturais que forman as covas escuras ao bordo dun val iluminado polo sol. Un buraco na parede da cova actúa como unha cámara estenopeica e proxecta unha imaxe volteada lateralmente, boca abaixo, sobre un anaco de papel. Os pintores do Renacemento utilizaban a cámara escura que, de feito, dá a representación óptica en cor que domina a arte occidental. Trátase dunha caixa cun pequeno orificio nun dos seus lados, que permite a entrada de determinados raios de luz, proxectando unha imaxe volteada sobre unha pantalla ou un papel.

O nacemento da fotografía ocupouse entón de inventar medios para captar e conservar a imaxe producida pola cámara escura. Alberte o Magno (1193-1280) descubriu o nitrato de prata,^[19] e Georg Fabricius (1516-1571) descubriu o cloruro de prata,^[20] e as técnicas descritas no Libro de Óptica de Ibn al-Haytham son capaces de producir fotografías primitivas con materiais medievais.^{[Cómpre referencia]}

Daniele Barbaro describiu un diafragma en 1566.^[21] Wilhelm Homberg describiu como a luz escurecía algunhas substancias químicas (efecto fotoquímico) en 1694.^[22] O libro de ficción Giphantie, publicado en 1760, do autor francés Tiphaigne de la Roche, describía o que pode interpretarse como fotografía.^[21]

En xuño de 1802, o inventor británico Thomas Wedgwood realizou o primeiro intento coñecido de captar a imaxe nunha cámara escura mediante unha substancia sensible á luz.^[23] Utilizaba papel ou coiro branco tratado con nitrato de prata. Aínda que conseguiu captar as sombras de obxectos colocados na superficie baixo a luz directa do sol, e mesmo fixo copias de sombras de pinturas sobre vidro, en 1802 informouse de que "as imaxes formadas por medio dunha cámara escura atopáronse demasiado débiles para producir, nun tempo moderado, un efecto sobre o nitrato de prata." As imaxes en sombra acababan escurecéndose por completo.^[24]

Considérase que a fotografía foi desenvolvida pola primeira vez en Francia na época en que os inicios da sociedade industrial comezaban a achegar innovacións técnicas no campo da óptica. Os procesos fotográficos xurdiron vinculados ao campo científico, onde as teorías positivistas esixían a comprobación empírica de cada elemento da Natureza. Porén, a burguesía axiña popularizou usos diversos da fotografía, principalmente do xénero do retrato, nun intento por emular os retratos pictóricos da nobreza. A fotografía adquiría así unha nova atribución ao converterse en ferramenta de ascenso social.

 

Outra das características deste primeiro período é a multiplicidade de procedementos para o fixado da imaxe. O primeiro negativo sobre papel foi obtido por Joseph Nicéphore Niépce en 1816, e dez anos máis tarde, en 1826, o propio Niépce realizou a primeira fotografía permanente da natureza ^[25]. En 1839, o invento é presentado publicamente na Academia de Ciencias e Belas Artes de Francia, como fonte empírica de documentación da realidade.

As súas múltiplas utilidades, que ían desde a ciencia até á xustiza e á etnografía levaron ó francés Lumiére a sentenciar: "desde hoxe poderemos viaxar sen nos mover". A multiplicación de procesos non se detén. Ese mesmo ano, Louis Daguerre fai pública a invención do daguerrotipo, que consistía nunha copia única realizada sobre unha emulsión en soporte metálico, polo xeral de cobre. Porén, os daguerrotipos resultaban caros, pesados, difíciles de conservar e precisaban dun tempo de exposición moi prolongado.

Fronte a este formato, o primeiro negativo -co nome de calotipo, talbotipo ou impresión sobre papel salgado- é inventado por William Henry Fox Talbot en 1835 (non foi patentado até 1841). Consistía nun negativo de papel, copiado sobre outra folla, que por contacto creaba un positivado. O papel era impregnado cunha solución ácida de nitrato de prata antes e despois da exposición. O revolucionario deste proceso consistía, primeiro, en rebaixar sensibelmente o tempo de exposición (entre 1 e 7 minutos), e segundo, en que por primeira vez era posíbel tirar múltiples positivados dun único negativo. Talbot conseguía, entón, a reprodutibilidade da fotografía.

En 1839, o astrónomo e químico inglés sir John Frederick William Herschel comunicou un descubrimento realizado en 1819 sobre o poder solvente do hiposulfito de sodio en contacto con sales de prata insolúbeis. Nese ano realizou o primeiro negativo de cristal e estableceu un precedente da súa utilización como axente fixador na fotografía. Herschel tamén introduciu en 1842 o proceso de cianotipia, un proceso monocromo que produce unha impresión azul baseándose en dous compostos químicos, o citrato de ferro e o ferrocianuro de potasio. Porén, foi Anna Atkins, unha científica británica, a que levou o proceso cianotípico á fotografía, converténdose así na que é considerada a primeira muller fotógrafa.

En 1850, Blanquart Evrard comezou a empregar un composto de albumina de ovo e nitrato de prata que, estendido sobre o papel, conseguía que a emulsión do papel non reproducise imperfeccións e rugosidades, de modo que aumentaba a nitidez do produto.

En 1851 faise público un novo fito na historia da fotografía: o colodión húmido, unha especie de verniz que se aplica ás placas e sobre o que se estende a emulsión química. O nome de "colodión húmido" fai referencia á necesidade de que a placa permaneza húmida durante todo o proceso de toma e revelado das imaxes. Aumentábase así a nitidez, pero, en cambio, os fotógrafos tiñan que levar canda si un pequeno laboratorio fotográfico para revelar a placa inmediatamente após a súa toma.

Ao mesmo tempo que se experimentaban diversos sistemas para mellorar a nitidez e o tempo de exposición, algúns científicos traballaban para fixar a cor. Os primeiros experimentos de fotografía en cor non puideron fixar ben a imaxe e, ademais, eran incapaces de evitar que a cor terminase por esvaecerse. Ademais, até a década de 1870 as emulsións dispoñíbeis non eran sensíbeis ás luces verde e encarnada. Con todo, considérase que a primeira fotografía en cor permanente foi realizada polo físico escocés James Clerk Maxwell mediante a mestura das tres cores primarias (vermella, amarela e azul). Porén, a emulsión de Maxwell tiña unha sensibilidade cromática insuficiente, polo que seguiron producíndose investigacións.

 

Doutra banda, a esixencia de manter húmida a placa desaparece en 1871, co descubrimento do xelatino-bromuro. Neste proceso, aplícase sobre a placa unha solución de bromuro, auga e xelatina sensibilizada con nitrato de prata. Aquilo supuxo eliminar un dos grandes inconvenientes do colodión húmido. Ademais, o tempo de exposición rebaixábase a 0,25 minutos, o que aproxima o concepto de instantánea.

En 1888, George Eastman lanzou ao mercado a cámara Kodak, que substituía as placas de cristal utilizadas até entón polo negativo de papel fotográfico, que pouco tempo despois foi á súa vez substituído polo carrete de celuloide, co que a casa Eastman-Kodak alcanzou un grande éxito comercial.

Xa en 1906, Wratten e Wainwright introducen a placa pancromática, sensíbel a todas as cores do espectro, mellorando así os produtos parcialmente sensíbeis elaborados até entón por outros investigadores como Louis Ducos du Hauron, Charles Cros, Hermann W. Vogel ou Sergei M. Prokudin-Gorskii. E só un ano despois, en 1907, os irmáns Auguste e Louis Lumière presentan a película en cor completamente funcional, o autocromo.

Desde os primeiros anos do s. XX até a década de 1930, continúanse a realizar experimentos e innovacións menores. En 1931 invéntase o flash electrónico; en 1935 aparece a primeira película diapositiva moderna en cor, a Kodakchrome, baseada en tres emulsións coloreadas, que é axiña mellorada polas tecnoloxías descubertas por Agfacolor en 1936: nesta tecnoloxía, os acopladores de cor xa están incluídos nas capas de emulsión. En 1942, Eastman-Kodak comezará a producir películas negativas en cor -as Kodakolor- das que se podían obter copias positivas en cor.

A seguinte revolución na historia da tecnoloxía fotográfica produciuse en 1947, candos os laboratorios Polaroid presentaron perante a Sociedade Óptica Estadounidense a primeira fotografía instantánea, cunha cámara que revelaba e positivaba a imaxe en 60 segundos. En 1963, introduciu aínda a fotografía instantánea en cor. A cámara Polaroid convertíase, desde a súa aparición, no aparato máis sofisticado e áxil até á década de 1990, cando aparezan as primeiras cámaras dixitais.

A tecnoloxía fotográfica dixital, asentada no inicio do s. XXI, constitúe o último paso fundamental no perfeccionamento da fotografía: as imaxes son capturadas por un sensor electrónico que dispón de multitude de unidades fotosensíbeis e que arquiva os datos nunha memoria electrónica. A democratización da fotografía, que xa estaba en claro asentamento coas cámaras Kodak, prosegue coas cámaras dixitais que hoxe ocupan o mercado e cos dispositivos de telefonía móbil que incorporan cámaras fotográficas de alta resolución.

As fotografías tomadas en Galiza máis antigas que se coñecen foron feitas por Andrés Cisneros o 7 de setembro de 1858, no marco da visita da raíña Isabel II á Exposición Rexional de 1858, celebrada en Santiago de Compostela.^[26]

 

.

No proceso de captura de imaxes para fotografía utilízase unha gran variedade de técnicas e medios fotográficos. Entre elas atópanse a cámara fotográfica; a fotografía dual; os medios de espectro completo, ultravioleta e infravermello; a fotografía de campo luminoso; e outras técnicas de imaxe.

A cámara é o dispositivo de formación de imaxes, e unha placa fotográfica, película fotográfica ou un sensor de imaxe electrónico de silicio é o medio de captura. O medio de gravación respectivo pode ser a propia placa ou película, ou unha memoria dixital magnética ou electrónica.^[27]

Os fotógrafos controlan a cámara e o obxectivo para "expoñer" o material de rexistro da luz á cantidade necesaria de luz para formar unha "imaxe latente" (en placa ou película) ou arquivo RAW (en cámaras dixitais) que, tras o procesamento adecuado, convértese nunha imaxe utilizable. As cámaras dixitais utilizan un sensor electrónico de imaxe baseado en electrónica sensible á luz, como a tecnoloxía dun dispositivo de carga acoplada (charge-coupled device: CCD) ou dun semicondutor complementario de óxido metálico (complementary metal-oxide-semiconductor:CMOS). A imaxe dixital resultante almacénase electronicamente, pero pode reproducirse en papel.

A cámara fotográfica (ou 'cámara escura') é unha habitación ou cámara escura da que, na medida do posible, exclúese toda a luz excepto a que forma a imaxe. Foi descuberta e utilizada no século XVI polos pintores. Con todo, o suxeito fotografado debe estar iluminado. As cámaras poden ser desde pequenas ata moi grandes, toda unha habitación que se mantén ás escuras mentres o obxecto para fotografar está noutra habitación onde se ilumina adecuadamente. Isto era habitual na fotografía de reprodución de copias planas cando se utilizaban grandes negativos de película.

Tan pronto como os materiais fotográficos fixéronse o suficientemente "rápidos" (sensibles) como para tomar fotografías na rúa ou fotografías subrepticias, fabricáronse pequenas cámaras "de detectives", algunhas delas disfrazadas de libro, bolso ou reloxo de peto (a cámara Ticka) ou mesmo ocultas tras unha gravata Ascot cun alfinete de gravata que en realidade era o obxectivo.

A cámara de cine é un tipo de cámara fotográfica que toma unha secuencia rápida de fotografías nun soporte de gravación. A diferenza dunha cámara fixa, que captura unha soa instantánea cada vez, a cámara de cine toma unha serie de imaxes, cada unha das cales se denomina "fotograma". Isto conséguese mediante un mecanismo intermitente. Os fotogramas reprodúcense posteriormente nun proxector de cine a unha velocidade específica, denominada "frecuencia de imaxe" (número de fotogramas por segundo). Durante o visionado, os ollos e o cerebro dunha persoa fusionan as imaxes separadas para crear a ilusión de movemento.^[28]

As fotografías, tanto monocromas como en cor, poden capturarse e visualizarse mediante dúas imaxes paralelas que emulan a visión estereoscópica humana. A fotografía estereoscópica foi a primeira que captou figuras en movemento.^[29] Aínda que coloquialmente coñécese como fotografía "3-D", o termo máis preciso é estereoscopía. Este tipo de cámaras realízanse desde hai tempo con película e, máis recentemente, con métodos electrónicos dixitais (incluídas as cámaras dos móbiles).

 

A fotografía dual consiste en fotografar unha escena desde ambos os lados dun dispositivo fotográfico á vez (por exemplo, cámara para unha fotografía dual acaroada ou dúas cámaras en rede para unha fotografía dobre en plano frontal). O aparello de dobre fotografía pode utilizarse para capturar simultaneamente ao suxeito e ao fotógrafo, ou ambos os lados dun lugar xeográfico á vez, engadindo así unha capa narrativa suplementaria á dunha soa imaxe.^[30]

 

As películas ultravioleta e infravermella están dispoñibles desde hai moitas décadas e empréganse en diversas vías fotográficas desde os anos sesenta. As novas tendencias tecnolóxicas da fotografía dixital abriron un novo camiño na fotografía de espectro completo, onde as coidadosas eleccións de filtrado no ultravioleta, o visible e o infravermello dan lugar a novas visións artísticas.

 

Cando os coñecementos en óptica estiveron o suficientemente avanzados, os pintores descubriron a maneira de proxectar unha imaxe sobre unha película de papel con aceite. O que lles permitía tomar notas rapidamente coa desvantaxe dunha inversión da imaxe e un reducido tamaño.

Isto coincide coa auxe do realismo na pintura.

Máis tarde descubríronse técnicas usando clara de ovo que facían posible lograr que a imaxe por si mesma se quedase gravada no papel. Esta técnica foise perfeccionando grazas á comprensión do fenómeno químico implicado e a unha continua experimentación con materiais alternativos. Axiña foi posible ter unha caixa cun papel fotosensible oculto da luz, un canón co que enfocala, e un obturador para facer pasar a luz o tempo suficiente para que impresionara á película.

A fotografía como arte, ciencia e experiencia humana foron evolucionado en paralelo durante este tempo. En canto foi posible facer da cámara un dispositivo móbil doado de manexar apareceu a posibilidade de influír no espectador mediante a posición da cámara e o seu enfoque, o que permitían trasladar a subxectividade do fotógrafo á fotografía, amais de ir construíndo unha linguaxe artística.

A linguaxe artística fotográfica partiu da herdanza da pintura, así a todo ampliou rapidamente o seu léxico grazas á facilidade de facer enfoques extremos (picados, contrapicados,..) a captura do movemento con longos tempos de obturador, e a decisión do momento. A presión sobre o fotógrafo para marcar a súa subxectividade na fotografía forxou unha linguaxe chea de sutilezas pero perfectamente comprensible, moi directa para calquera observador.

Hoxe en día a fotografía é practicada en todo o mundo por millóns de persoas armadas con boas cámaras fotográficas. Para a fotografía artística son preferibles actualmente as cámaras cunha boa óptica e moitas opcións que engadan flexibilidade, fronte ás cámaras orientadas ó consumidor, onde a óptica e o obturador son dirixidos pola electrónica restando ó feito de facer unha foto gran parte da súa imprevisibilidade. A aparición das cámaras dixitais, cámaras mixtas con vídeo, e a fotografía en contornos de realidade virtual complican, arrequecendo, o futuro desta arte.

Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  Fotografía

• Langford, Michael. La C paso a paso. Hermann Blume Ediciones. ISBN 84-87756-01-8.
• Sierra Puparelli, Vicente. La fotografía en el aula. 1992. Akal Ediciones. ISBN 84-7600-720-5.
• Bonetto, María Julia (2016). «El uso de la Fotografía en la investigación social». Revista Latinoamericana de Metodología de la Investigación Social (ReLMIS) n.º 11, ano 6, abril-setembro de 2016. Arxentina. Estudios Sociológicos Editora. ISSN 1853-6190; pp. 71-83. Dispoñible en: http://www.relmis.com.ar/ojs/index.php/relmis/article/view/151
• Russell, A. e Díaz, N. (2013) «Photography in social work research: Using visual image to humanize findings», en Qualitative Social Work N.º 12 (4), pp. 433-453.

• Aplicacións científicas da fotografía
• Artes visuais
• Calotipo
• Dereito de autoría
• Edición de imaxes
• Historia da fotografía
• Lomografía

• Dixital Photography Review (dpreview.com)
• Fauna Photogaphy de paxaros e de animais (páxina en inglés)
• Fotografías de animais en Animal Pictures Archive. 34.000 fotos de animaisArquivado 21 de decembro de 2005 en Wayback Machine.
• Macro fotografía Arquivado 29 de setembro de 2006 en Wayback Machine.
• Sonimagfoto
• Gabriel Lacomba: fotografia estenopeica.